پامنار(خام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پامنار ، نام چند مسجد و محلّه ای است که در کنارمناره (گلدسته مسجد)ساخته میشود.
معروفترین مسجدها و محله‌هایی که در ایران به پامنار شهره اند عبارت اند از:
۱) پامنار تهران ، مسجدی است به مساحت تقریبی ۴۳۰ متر مربع که اکنون در خیابانی به همین نام در منطقه دوازده تهران قرار دارد.
وجه تسمیه گذر پامنار، وجود «منار» (مأذنه ) مسجد عود لاجان معروف به مسجد و مدرسه میرزاصالح (یا آبهرام : آغابهرام ) از آثار قرن سیزدهم است که به شماره ۴۱۰ در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است (نصرت الله مشکوتی ، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، ص ۲۰۵).
به گفته ورجاوند، در گذشته ، محله پامنار یکی از گذرهای محله «عود لاجان » بوده که به صورت بازارچه ای (به طول ۴۰۰ ، ۱ متر)، «دروازه شمیران » را به شبکه « بازار» متصل می ساخته است . درگذر پامنار، باغ‌هایی نیز وجود داشت که یکی از آنها را سفارت روسیه تزاری خرید و بعدها که سفارت مذکور به جای دیگری منتقل شد، این باغ که اکنون در ضلع غربی خیابان پامنار واقع است ، به مرکز بازرگانی سفارت روسیه اختصاص یافت . پس از توسعه معابر، بازارچه پامنار که خود مجموعه ای شامل کاروانسرا، تیم ، تیمچه ، تکیه ، حمام ، آب انبار، مسجد و مدرسه بود، به خیابان پامنار تبدیل شد و بعضی از بناهای قدیمی در این تبدیل و توسعه ، از میان رفت . اما «منار» مسجد و مدرسه میرزاصالح ، پس از اتمام طرح توسعه ، به «مدرسه انصاریه » تغییر نام یافت (دایرة المعارف تشیع ، زیرنظر احمد صدرحاج سیدجوادی ، کامران فانی ، و بهاءالدین خرمشاهی ، ذیل مادّه) و عاقبت پس از تغییراتی در ۱۳۷۲ ش از طرف منطقه دوازده آموزش و پرورش تهران ، «مدرسه ولایت فقیه » نام گرفت . محله پامنار بویژه در سالهای نهضت ملی شدن نفت ، به دلیل سکونت آیت الله کاشانی در آن محله و آمدوشد خواص و عوام بدانجا به یکی از کانونهای مهم سیاسی تبدیل شد و شهرت بسیار یافت.(حسین مکی ، وقایع سی ام تیر ۱۳۳۱ ، ص ۲۲۳) (مهدی عراقی ، ناگفته ها: خاطرات شهید حاج مهدی عراقی ، ص ۵۹)(محمدعلی موحد، خواب آشفته نفت : دکتر مصدق و نهضت ملی ایران ، ج ۲، ص ۷۶۴، ۷۶۶)
۲) پامنار رامشه ، مسجد و محله پامنار رامشه واقع در دهستان رامشه در بخش رامشه اصفهان ، متعلق به عصر صفوی (اواخر قرن دهم ) است . مساحت کنونی این مسجد کوچک نزدیک به صد مترمربع و دارای مناره ای به ارتفاع دوازده متر و محرابی قدیمی است .
۳) پامنار زواره ، مسجد و محله پامنار زواره که اکنون بخشی از شهرستان اردستان در استان اصفهان است ، در ۳۸۰ به دستور عبدالله بن کمال الدین ابراهیم بنا شده و به علت مناره بلند آن (به ارتفاع ۲۳ متر)، این بنا و محله اطراف آن به پامنار شهرت یافته است . مساحت کل آن پانصد متر مربع و مساحت شبستان آن قریب دویست مترمربع است . این مسجد گنبد ندارد، ولی دارای منبری است که در ۱۲۷۵ ساخته شده است . مسجد پامنار زواره در حال حاضر در کوچه پامنار زواره ، نرسیده به حسینیه بن کویه ، واقع است .
۴) پامنار سبزوار، مسجد پامنار که در روزگار حمزه بن آذرک خارجی ویران گشته بود در ۲۶۶ در زمان خلافت معتمدبالله عباسی بازسازی شد (علی بن زید بیهقی ، تاریخ بیهق ، ص ۴۹ـ۵۰) و سالها مسجد آدینه بیهق نیز بود. پادشاه بلغار در ۴۱۵ برای هزینه های آن اموالی از بلغار به بیهق فرستاده بود (علی بن زید بیهقی ، تاریخ بیهق ، ص ۵۳). این مسجد، تا زمان تأسیس مسجدجامع سبزوار در ۶۳۲ همچنان مسجدجامع شهر بود (علینقی امین ، «مساجد و مدارس سبزوار»، ص ۹۴۹ـ۹۵۰). مساحت این مسجد حدود ۹۳۴ مترمربع و دارای مناره ای است به ارتفاع پانزده متر (محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، ج ۳، ص ۲۰۸) که همچون منار جنبان اصفهان ، جنبان است (حسن امین ، «منارجنبان سبزوار» ، ص ۸۷۳ ـ ۸۷۴) و بر فراز آن کتیبه ای به خط کوفی وجود دارد(محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، ج ۳، ص ۲۰۸).در نیمه اول سده حاضر به همت سیدیحیی نظام زاده ، فرزند نظام العلمای سبزواری ، تعمیراتی در آن به عمل آمده و قرائت خانه و کتابخانه ای نیز در آن احداث شده است (علینقی امین ، «مساجد و مدارس سبزوار»، ص ۹۵۰).
۵) پامنار سمنان ، مسجدی در خیابان صاحب الزمان در بخش مهدی شهر سمنان ، متعلق به اواخر قرن سیزدهم هجری . کل مساحت مسجد هفتصد و مساحت شبستان آن قریب ۳۲۰ مترمربع است . این مسجد مناره ای به ارتفاع پانزده متر دارد.
۶) پامنار کاشان ، مسجدی در خیابان ملاّ حبیب الله شریف کاشانی در کاشان ، به مساحت ۴۳۰ مترمربع . نام محلی آن «دربند پامنار» است و اکنون مناره ای ندارد.
۷) پامنار کرمان ، مسجدی از قرن هشتم هجری است که بنابر کتیبه آن در ۷۹۳ به امر سلطان عمادالدین ، از سلاطین آل مظفّر، ساخته شده و به شماره ۲۱۰ در فهرست بناهای تاریخی ایران به ثبت رسیده است (نصرت الله مشکوتی ، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، ص ۱۵۷).
۸) پامنار قم ، مسجد جواد کنونی در خیابان آذر (محله پامنار سابق ). این مسجد در ۱۳۵۱ ش به همت حاج علی گرکانی بازسازی شده است و ۲۵۰ مترمربع مساحت دارد.
منابع :
(۱) علاوه بر اطلاعات برگرفته از منبعِ ایران . وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی . دبیرخانه ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانونهای فرهنگی و هنری مساجد، بانک اطلاعاتی مساجد (داده های رایانه ای )، ۱۳۷۸ ش ؛
(۲) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۱ـ۱۳۰۳؛
(۳) حسن امین ، «منارجنبان سبزوار»، وحید ،دوره ۱۲، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۵۳)؛
(۴) علینقی امین ، «مساجد و مدارس سبزوار»، وحید ، دوره ۱۲، ش ۱۲ (اسفند ۱۳۵۳)؛
(۵) علی بن زید بیهقی ، تاریخ بیهق ، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش ، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش ؛
(۶) دایرة المعارف تشیع ، زیرنظر احمد صدرحاج سیدجوادی ، کامران فانی ، و بهاءالدین خرمشاهی ، تهران ۱۳۶۶ ش ـ ، ذیل «پامنار» (از پرویز ورجاوند)؛
(۷) مهدی عراقی ، ناگفته ها: خاطرات شهید حاج مهدی عراقی ، پاریس ـ پائیز ۱۹۷۸ـ۱۳۵۷ ، به کوشش محمود مقدسی ، مسعود دهشور، و حمیدرضا شیرازی ، تهران ۱۳۷۰ ش ؛
(۸) نصرت الله مشکوتی ، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران ، تهران ۱۳۴۹ ش ؛
(۹) حسین مکی ، وقایع سی ام تیر ۱۳۳۱ ، با تجدیدنظر و اضافات ، تهران ۱۳۶۶ ش ؛
(۱۰) محمدعلی موحد، خواب آشفته نفت : دکتر مصدق و نهضت ملی ایران ، تهران ۱۳۷۸ ش .
