• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

کلب (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




كَلْب (به فتح کاف و سکون لام) از واژگان نهج البلاغه به معنای سگ است که مواردى از آن در نهج البلاغه آمده است. از مشتقات آن در نهج البلاغه کَلَب (به فتح کاف و لام) به معنی هار شدن و ديوانه شدن سگ است.



كَلْب به معنای سگ است.


امام (صلوات‌الله‌علیه) به عمرو بن عاص درباره پيروی‌اش از معاويه مى‌نويسد: «فَإِنَّكَ جَعَلْتَ دِينَكَ تَبْعاً لِدُنْيَا امْرِىء ظَاهِر غَيُّهُ، مَهْتُوك سِتْرُهُ... فَاتَّبَعْتَ أَثَرَهُ، وَطَلَبْتَ فَضْلَهُ اتِّبَاعَ الْكَلْبِ لِلضِّرْغَامِ، يَلُوذُ إلَى مَخَالِبِهِ، وَيَنْتَظِرُ مَا يُلْقَى إِلَيْهِ مِنْ فَضْلِ فَرِيسَتِهِ، فَأَذْهَبْتَ دُنْيَاكَ وَآخِرَتَكَ» «تو دين خود را تابع مردى كرده‌اى كه ضلالتش آشكار و پرده‌اش برداشته شده، مانند سگ كه به دنبال شير است، به چنگال‌هاى او پناه مى‌برد و منتظر باقى مانده طعمه اوست.» (شرح‌های نامه: )
از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نقل مى‌كند كه فرمود: «إِيَّاكُمْ وَالْمُثْلَةَ وَلَوْ بَالْكَلْبِ الْعَقُورِ» «بپرهيزيد از مثله كردن هر چند كه نسبت به سگ هار باشد.» (شرح‌های نامه: )
فعل اين ماده به معنى حرص، تنگى و بر هم سبقت گرفتن و نظير آن آيد. آن حضرت به يكى از عموزادگان خود مى‌نويسد: «فَلَمَّا رَأَيْتَ الزَّمَانَ عَلَى ابْنِ عَمِّكَ قَدْ كَلِبَ وَالْعَدُوَّ قَدْ حَرِبَ... قَلَبْتَ لاِبْنِ عَمِّكَ ظَهْرَ الِْمجَنِّ» «كلبه» به ضمّ اوّل به معنى شدت و تنگى است. «كلب» به فتح كاف و كسر لام به معنى خشونت و سركشى است، يعنى «چون ديدى كه دنيا بر پسر عمويت سركشى كرده و دشمن به جنگ آمده، سپر خود را نسبت به او وارونه كرده و از طاعتش خارج شدى.» (شرح‌های نامه: )
درباره اهل دنيا فرموده: «يَتَنَافَسُونَ في دُنْيا دَنِيَّة، وَيَتَكَالَبُونَ عَلى جِيفَة مُرِيحَة» گويند:«تكالب القوم على الدنيا: اشتدّ حرصهم عليها كانّهم كلاب» يعنى «براى دنياى پست مسابقه مى‌دهند و بر مردارى بد بو و متعفّن روى مى‌آورند ومى‌خواهند مانند سگ‌ها از يكديگر بگيرند.» (شرح‌های خطبه: )

۲.۱ - كَلَب

کَلَب (مثل شرف) به معنی هار شدن و ديوانه شدن سگ است. «مرض هار» و آن مرضى است در سگ كه اگر كسى را به دندان گيرد و زخمى كند، او نيز از همان مرض مى‌گيرد. اين كلمه چند بار در نهج البلاغه آمده است.
درباره جهنّم فرموده: «وَقَرَنَ النَّوَاصِيَ بِالاَْقْدَامِ... فِي عَذَاب قَدِ اشْتَدَّ حَرُّهُ، وَبَاب قَدْ أُطْبِقَ عَلَى أَهْلِهِ، فِي نَار لَهَا كَلَبٌ وَلَجَبٌ، وَلَهَبٌ سَاطِعٌ، وَقَصِيفٌ هَائِلٌ» منظور از «كلب» هيجان آتش جهنم است كه آن را به هارى و ديوانگى تشبيه كرده است. «لجب» صيحه و «قصيف» اشدّ صوت است؛ يعنى «عذابى كه (نعوذ بالله منها) حرارتش به نهايت رسيده و درى كه بر اهل آن بسته شده در آتشى كه ديوانه‌وار در هيجان است و صيحه مى‌زند و فريادى وحشت‌زا دارد.» (شرح‌های خطبه: )
درباره خوارج فرموده: «فَإِنِّي فَقَأْتُ عَيْنَ الْفِتْنَةِ... بَعْدَ أَنْ مَاجَ غَيْهَبُهَا وَاشْتَدَّ كَلَبُهَا» (بعد از آن‌كه امواج فتنه ها در همه جا گسترده و به آخرين درجه شدّت رسيده بود و كسى جرئت نداشت وارد معركه گردد، اين من بودم كه چشم فتنه را كور كردم) (شرح‌های خطبه: ) كه در «خرج- خوارج» به طور مشروح گذشت.
به عمر بن الخطاب آن‌گاه كه او را از رفتن به جنگ ايرانيان نهى كرد فرمود: «إِنَّ الاَعَاجِمَ إِنْ يَنْظُرُوا إِلَيْكَ غَداً يَقُولُوا: هذا أَصْلُ الْعَرَبِ... فَيْكُونُ ذلِكَ أَشَدَّ لِكَلَبِهِمْ عَلَيْكَ» در اين‌جا كلب به معنى فشار و حمله است؛ يعنى «فردا عجم‌ها به تو نگاه كرده و گويند اين ريشه عرب است (و اگر آن را قطع كنيد راحت مى‌شويد) و اين سبب فشار آن‌ها بر تو مى‌شود.» (شرح‌های خطبه:


۱. قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۹۰۹.    
۲. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۲، ص۱۶۲-۱۶۴.    
۳. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، ج۴، ص۵۷۴.    
۴. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۶۷، نامه ۳۹.    
۵. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ص۷۱، نامه ۳۹.    
۶. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۱۱، نامه ۳۹.    
۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۴۳، نامه ۳۹.    
۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۳۸.    
۹. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۳۹.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۱۰، ص۱۰۱.    
۱۱. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۷۱.    
۱۲. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۶۰.    
۱۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۸۹، نامه ۴۷.    
۱۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ص۸۷، نامه ۴۷.    
۱۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۲۲، نامه ۴۷.    
۱۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۵۹، نامه ۴۷.    
۱۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۰۲.    
۱۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۲۰۷.    
۱۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۱۰، ص۲۸۹-۲۹۰.    
۲۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۱۳۲.    
۲۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۷، ص۶.    
۲۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۶۸-۶۶۹، نامه ۴۱.    
۲۳. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ص۷۲-۷۳، نامه ۴۱.    
۲۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۴۱۲-۴۱۳، نامه ۴۱.    
۲۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۴۵، نامه ۴۱.    
۲۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۴۴.    
۲۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۴۸.    
۲۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۱۰، ص۱۲۰.    
۲۹. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۷۵-۷۶.    
۳۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۶۷.    
۳۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۲۳، خطبه ۱۵۱.    
۳۲. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ص۵۰، خطبه ۱۴۷.    
۳۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۱۰، خطبه ۱۵۱.    
۳۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۲۱، خطبه ۱۵۱.    
۳۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۰۶.    
۳۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۱۱.    
۳۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۶، ص۲۶.    
۳۸. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۶۴.    
۳۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۱۳۷.    
۴۰. قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۲، ص۹۱۰.    
۴۱. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت-الحسینی، ج۲، ص۱۶۳.    
۴۲. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، ج۴، ص۵۷۴.    
۴۳. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۴۹-۲۵۰، خطبه ۱۰۸.    
۴۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ص۲۱۳-۲۱۴، خطبه ۱۰۷.    
۴۵. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۶۲، خطبه ۱۰۹.    
۴۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۳۹، خطبه ۱۰۹.    
۴۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۱۶.    
۴۸. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۲۰.    
۴۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۴، ص۶۰۲-۶۰۳.    
۵۰. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۳۶۵-۳۶۷.    
۵۱. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۰۲.    
۵۲. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۰۹، خطبه ۹۲.    
۵۳. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ص۱۸۲-۱۸۳، خطبه ۹۱.    
۵۴. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۳۷، خطبه ۹۳.    
۵۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۱۹۷، خطبه ۹۳.    
۵۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۱۲.    
۵۷. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۸۱۵-۸۱۶.    
۵۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۴، ص۲۱۸.    
۵۹. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۷۲.    
۶۰. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۴۴.    
۶۱. السید الشریف الرضی، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۳۱۳، خطبه ۱۴۶.    
۶۲. عبده، محمد، نهج البلاغه، - ط مطبعه الاستقامه، ص۴۰، خطبه ۱۴۲.    
۶۳. صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۰۳، خطبه ۱۴۶.    
۶۴. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۰۹، خطبه ۱۴۶.    
۶۵. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۵۹.    
۶۶. ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۳۶۳.    
۶۷. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، ج۵، ص۶۵۴.    
۶۸. هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۵۳-۵۴.    
۶۹. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۹۵.    



قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «کلب»، ج۲، ص۹۰۹-۹۱۰.    






جعبه ابزار