|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
احمدعلی خان، کوچه \kūče-ye ahmad-ʾalī xān\، یکی از کوچه‌های تاریخی تهران در مرکز محله چاله میدان بود. در نقشه‌های دوره ناصری به صورت بن‌بستی شرقی ـ غربی ثبت شده است. نام این کوچه احتمالاً به حاجی احمدعلی خان وزیری کرمانی، از خاندان شناخته‌شده وزیری کرمان منسوب است. او چهره‌ای ادیب و مورخ که در سال (۱۲۹۵ هـ.ق) در تهران درگذشت. در دوره رضاشاه کوچه دچار تغییر اساسی نشد و در نقشه‌های کنونی تهران، همچنان با نام علی خان در شمال خیابان پانزده خرداد پابرجاست. کوچه احمدعلی خان کوچه‌ای که در مرکز محله چاله میدان، در تهران عهد ناصری واقع است. در «نقشه نجم‌الدوله» از تهران، که در سال (۱۳۰۹ هـ.ق/ ۱۸۹۲ م) ترسیم شده، این کوچه به‌شکل بن‌بستی شرقی ـ غربی، در جنوب غربی گذار امامزاده یحیى و حدفاصل تکیه زرگرها و حمام قنبر تا تکیه خانم و حمام خانم مشخص شده است. مقابل این کوچه، کوچه پهنی ترسیم گشته که در انتهای آن محل قبرستان و کوچه حریره جانمایی شده است. در میانه کوچه احمدعلی خان، کوچه‌ای از ضلع شمالی انشعاب گرفته است که این کوچه را به کوچه صاحب‌دیوان وصل می‌کند. [۱]
اطلس تهران قدیم، ص۸۳.
در «نقشه کرشیش» از تهران که در سال (۱۲۷۵ هـ.ق/ ۱۸۵۹ م) به چاپ رسیده، کوچه احمدعلی خان بدون ذکر نام، با آرایشی مطابق «نقشه نجم‌الدوله» جانمایی شده است. [۲]
اطلس تهران قدیم، ص۴۶.
بنابر آمارنامه سال (۱۳۱۷ هـ.ق) از دارالخلافه، کوچه احمدعلی خان در محدوده پاتوق اول و دوم حاجی غلامرضا و حاجی رحیم، در محله چاله‌میدان جا داشته است. در این آمارنامه، از خانه‌ای نیز با نام خانه مرحوم احمدعلی خان در حوالی تکیه زرگرها یاد شده است که به گمان قوی، خانه احمدعلی خان وزیری است. [۳]
آمار دارالخلافه تهران، به کوشش سیروس سعدوندیان و منصوره اتحادیه (نظام مافی)، تهران، ۱۳۶۸ ش، ص۵۶۷.
چنین می‌نماید که نام این کوچه منسوب به حاجی احمدعلی خان وزیری، از خاندان معروف وزیری کرمان باشد. نیای او، موسوم به آقا علی، در سیاست و حکومت کرمان فردی با نفوذ و برجسته بود. در سال (۱۲۰۷ هـ.ق) در زمان آقامحمدخان قاجار توسط بابا خان (بعدها فتحعلی شاه) که مأمور نظم بخشیدن به کرمان بود، دستگیر شد و به تهران منتقل گشت؛ پس از آن، مدتی هم در دستگاه آقامحمدخان بود. ۴.۱ - معرفی احمدعلی خان وزیری کرمانیاحمدعلی خان وزیری کرمانی فرزند محمدعلی خان وزیری، «حاکم کوشک و ارزویه» و بی‌بی کوچک دختر میرزا حسین خان وزیری کرمانی است.از تاریخ تولد احمدعلی خان اطلاعی در دست نیست. از احوال او همین‌قدر می‌دانیم که در کرمان از محضر آخوند ملا محمدجعفر کرمانی بهره برده است. وی در طول حیات خود از خدمات دولتی دوری جست، شغل و مقام دیوانی اختیار نکرد؛ از این‌رو، به کار مطالعه و نوشتن پرداخت. ۴.۲ - آثار مکتوباحمدعلی خان دو کتاب نگاشته که عبارتند از؛• تاریخ کرمان • جغرافیای سیستان از آثار اوست. ۴.۳ - وفات و آرامگاهشاو در سال (۱۲۹۴ هـ.ق) به قصد معالجه به تهران سفر کرد و به مدت یک سال یا کمتر، در آن‌جا اقامت گزید.در اواخر همان سال یا اوایل سال (۱۲۹۵ هـ.ق) در تهران وفات یافت و در امامزاده زید به خاک سپرده شد. بعدها در بازسازی‌هایی که در بقعه امامزاده زید به عمل آمد، قبر او نیز از میان رفت. [۴]
باستانی پاریزی، محمدابراهیم، مقدمه بر جغرافیای کرمان احمدعلی وزیری کرمانی، به کوشش همو، تهران، ۱۳۹۰ ش، ص۵-۱۴.
از مقایسه «نقشه کرشیش» با «نقشه عبدالغفار» نیز چنین بر می‌آید که این کوچه در سال‌های پس از سال (۱۲۷۵ هـ.ق) به نام وی نام‌گذاری شده و به درستی دانسته نیست که آیا وی در این کوچه ساکن بوده، یا همان‌گونه که در آمارنامه سال (۱۳۰۷ هـ.ق) آمده است، خانه وی در حوالی آن، در نزدیکی تکیه زرگرها با فاصله‌ای اندک از این کوچه جای داشته است. کوچه احمدعلی خان در نقشه کنونی تهران، به همان شکل و با نام علی خان در قسمت شمالی خیابان پانزده خرداد برجاست. [۵]
نقشه تهران.
• خسروی آدینه‌وند، فهیمه، دانشنامه تهران بزرگ، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «کوچه احمدعلی خان»، ص۵۱. رده‌های این صفحه : دانشنامه تهران بزرگ | کوچه های تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
