اسدی طوسی (شعر عاشورایی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابونصر اسدی طوسی، شاعر و حماسهسرای نامدار
قرن پنجم هجری بود که به دلیل ناآرامیهای
خراسان، به
آذربایجان مهاجرت کرد.
او با تسلطی که بر
لغت،
فلسفه و
علوم عربی داشت، اگرچه در داستانسرایی راه
فردوسی را ادامه داد، اما با ابداع سبک «
مناظره»، شیوهای نو در شعر فارسی پدید آورد.
مهمترین یادگارهای او منظومه حماسی «
گرشاسبنامه»، اشعار «
مناظرات» و کتاب ارزشمند «[[
لغت فُرس]]» (کهنترین فرهنگ لغت موجود فارسی) است.
وی سرانجام در سال
۴۶۵ هجری قمری دیده از جهان فرو بست.
ابو نصر علی بن احمد طوسی، شاعر و حماسه سرای ایرانی قرن پنجم ه ق. است. ولادت او در اواخر
قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم در
طوس صورت گرفته است.
«
اسدی» لقب و تخلّص شعری شاعر میباشد. دورهی بلوغ او در شاعری مصادف با انقلابات خراسان و غلبهی
سلجوقیان بر آن دیار و برافتادن حکومت
غزنویان از آن ناحیه بود.
ناگزیر وی خراسان را ترک و به مغرب
ایران روی نهاد و در آذربایجان اقامت گزید. در آنجا با امیر ابو دلف پادشاه
نخجوان و شجاع الدّوله ابو شجاع منوچهر بن شاوور از پادشاهان شدادی ارتباط یافت.
اسدی از گویندگان قوی طبع و باریکاندیش و ژرف بین ایران است. زیرا پس از اینکه فردوسی داستانسرایی را به آخرین درجه کمال رسانید، اسدی به داستانسرایی و نظم داستانی که از بسیاری جهات به
شاهنامه نزدیک است گرایش پیدا کرد. اما او به مدد وسعت فکر و طبع ورزیده، دری تازه به روی سخنسرایان گشود و طرزی نوین را بنیان نهاد به طوری که میتوان او را در صف گویندگان بزرگ و استادان بلند مرتبه قرار داد.
اسدی از علمای لغت بود و در این فن تبحّر داشت. بسیاری از دواوین گذشتگان را خوانده و نوادر لغات را به دست آورده و گاهی همانها را در اشعار خود به کار برده است و بدین سبب کتاب «گرشاسب نامه» وی در بردارنده تعداد کثیری از لغات فارسی است که بالفعل مهجور بوده است. اسدی از علوم عربیّت و نظم و نثر عربی اطلاع کامل دارد. همچنین در
ریاضی به خصوص
فلسفه الهی دست داشته و غالب اشعارش را تحت تاثیر این معلومات سروده است.
آثار او عبارتند از:
۱: «گرشاسب نامه» که به سال ۴۵۸ هجری به نظم در آورده است.
۲: «مناظرات» که شامل قصایدی در مناظره بین دو چیز یا دو کس مانند شب و روز، مغ و مسلمان، آسمان و زمین، و نیزه و کمان. مناظرات او به غایت نیکو است و ظاهرا در اشعار بعد از
اسلام سابقه نداشته است.
۳: «فرهنگ لغات» یا لغت فرس این کتاب به جهت دقت حدود و صحت تفسیر بهترین کتاب لغت و نیز قدیمیترین فرهنگ موجود
زبان فارسی است.
وفات اسدی به نقل هدایت به سال
۴۶۵ق. اتفاق افتاده است.
اسدی طوسی درباره
نعت رسول اللّه (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و
آل مطهّر (علیهالسّلام) او چنین اشعاری میسراید:
| ثنا باد بر جان پیغمبرش محمّد فرستادهی رهبرش | | |
| که بد بر درِ دین ایزد کلید جهان یکسر از بهر او شد پدید | | |
| بدو داد دادار پیغام خویش بپیوست با نام او نام خویش | | |
| ز پیغمبران او پسین بد درست و لیکن شود زنده زایشان نخست | | |
| یکی تن بدو خلق چندین هزار برون آمد و کرد دین شکار | | |
| ببرد از همه گوی پیغمبری که با او کسی را نبد همسری | | |
| خبر زان چه بگذشت ازو در جهان کجا راست آید به صد داستان | | |
| | |
| به یک چشم زد از دل سنگ سخت به معجز برآورد نوبر درخت | | |
| دل دنیی از دیو بی بیم کرد مه آسمان را بدو نیم کرد | | |
| زهامون به چرخ برین شد سوار سخن گفت بر عرش با کردگار | | |
| گه رستخیز آب کوثر و راست لوا و شفاعت سراسر و راست | | |
| براندامش ایزد یکایک فزود هنرهاش را بر هنر بر فزود | | |
| ورا بود رفتن به یک دم ز جای به درگاه سلطان هر دو سرای | | |
| ببرد از فرشته جدا پایگاه بر قاب قوسین یزدانش راه | | |
| سرافیل هم رازش و هم نشست براق اسب و جبریل فرمان برست | | |
| همی دونش بر عرش آمد قیام شده معجز او را ز ایزد پیام | | |
| به چندین بزرگی جهان دار راست بدو داد پاک آن چنان کو بخواست | | |
| نمود آنچه بایست هر خوب و زشت ره دوزخ و راه خرّم بهشت | | |
| چنان کرد دین را به شمشیر تیز که باشد همی تا گهِ رستخیز | | |
| ز یزدان و از ما هزاران درود مر او را و یارانش را برفزود | | |
| کدامست یارش شناسی به نام گزیده بهر کس ز دانش تمام | | |
| به تیغش شده داد و دین آشکار که خوانند ورا شیر پروردگار | | |
| علی و بتول و حسین و حسن همی نگذرانیم از ایشان سخن | | |
| نداریم با دیگران هیچ کار به مهر علی بگذران روزگار | | |
| | |
• عناوین دانشنامه شعر عاشورایی، ج۲، ، ص۷۳۰،
