اندیشه سیاسی امام خمینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اندیشه سیاسی امام خمینی (فقه سیاسی)
امام خمینی (ره) فقیه، عارف و رهبر برجسته
انقلاب اسلامی ایران بود که در ۳۰ شهریور ۱۲۸۱ در
خمین متولد شد.
او در خانوادهای روحانی پرورش یافت و پس از طی تحصیلات عالی دینی به مقام
اجتهاد رسید.
مبارزات او علیه
رژیم پهلوی منجر به شکلگیری
انقلاب اسلامی و تأسیس
جمهوری اسلامی ایران شد.
وی به مدت بیش از ده سال در تبعید به تدریس و نوشتن آثار دینی و سیاسی پرداخت.
اندیشه سیاسی امام خمینی، بر نظریه
ولایت مطلقه فقیه است که فقیه جامعالشرایط اختیار کامل در اداره جامعه اسلامی دارد.
او بر اساس جهانبینی توحیدی، نظام هستی را عادل و هدفمند میدانست و هدف از حکومت را
اقامه عدل و برقراری نظام عادلانه گزارش میداد.
وی جامعه را ترکیبی از ابعاد مادی و معنوی میدانست که باید با تربیت الهی و بر اساس عدالت، تعادل بین اجزا برقرار شود.
ایشان با دیدگاهی
عرفانی،
فلسفی و
فقهی نقش مهمی در احیای
فقه سیاسی ایفا کرد.
از آثار وی میتوان به
شرح دعای سحر،
شرح حدیث رأس الجالوت،
مصباح الهدایه،
شرح چهل حدیث،
کتاب ولایت فقیه،
تحرير الوسيله،
کتاب البيع،
مكاسب محرمه، رساله جهاد اکبر،،
دیوان شعر و
صحیفه امام اشاره کرد.
در روز بيستم
جمادیالثانی ۱۳۲۰ (هجرى قمرى) مطابق با ۳۰ شهريور ۱۲۸۱ (هجرى شمسى) (۲۱ سپتامبر ۱۹۰۲ ميلادى) در شهرستان خمين از توابع استان
مرکزی ایران، در خانوادهاى اهل علم و هجرت و
جهاد و در خاندانى از سلاله
زهرای اطهر (سلاماللهعلیها)،
روحالله الموسوی الخمینی پاى بر خاكدان طبيعت نهاد.
او وارث سجاياى آباء و اجدادى بود كه نسل در نسل در كار هدايت مردم وكسب معارف الهى كوشيدهاند.
پدر بزرگوار امام خمينى مرحوم
آیتالله سید مصطفی موسوی از معاصران مرحوم
آیتاللهالعظمی میرزای شیرازی (رض)، پس از آنكه ساليانى چند در
نجف اشرف علوم و معارف اسلامى را فراگرفته و به درجه اجتهاد نايل آمده بود، به ايران بازگشت و در خمين ملجاء مردم و هادى آنان در امور دينى بود.
در حالى كه بيش از ۵ ماه از ولادت روحالله نمىگذشت، طاغوتيان و خوانين تحت حمايت عمال حكومت وقت نداى حقطلبى پدر را كه در برابر زورگويى هايشان به مقاومت بر خاسته بود، با گلوله پاسخ گفتند و در مسير خمين به
اراک وى را به شهادت رساندند.
بستگان شهيد براى اجراى
حکم الهی قصاص، به
تهران (دار الحكومۀ وقت) رهسپار شدند و بر اجراى عدالت اصرار ورزيدند تا قاتل قصاص شد.
به اين ترتيب امام خمينى از اوان كودكى با رنج يتيمى آشنا و با مفهوم
شهادت رو به رو شد
. وى دوران كودكى و نوجوانى را تحت سرپرستى مادر مؤمنهاش (
بانو هاجر) كه خود از خاندان علم و تقوا و از نوادگان مرحوم
آیتالله خوانساری (صاحب زبده التصانیف) بوده است، سپرى كرد.
همچنين نزد عمه مكرمهاش [[|(صاحبه خانم)]] كه بانويى شجاع و حقجو بود، گذرانيد، اما در سن ۱۵ سالگى از نعمت وجود آن دو عزيز نيز محروم شد.
امام خمينى با بهرهورى از استعداد فوقالعاده، رشتههاى مختلف علوم را به سرعت طى كرد.
علاوه بر
فقه و
اصول و
فلسفه،
عرفان را نيز در عالىترين سطح نزد استادان برجستۀ آن زمان در خمين، ارک و
قم طى كرد و در مدت ۶ سال جهش فوقالعادهاى داشت.
حتى
اسفار را پشت سر گذاشت و از فضلا و شخصيتهاى برجستۀ حوزه علميۀ قم به شمار مىآمد.
امام خمينى در طول حيات گرانقدرش آثار فراوانى را نگاشته و به يادگار گذاشته است كه در زير به آنها اشاره مىشود:
شرح دعاى سحر اولين تاليف حضرت امام است كه نگارش آن به سال ۱۳۴۷ (هجری قمری) بر مىگردد، اين كتاب كه به
زبان عربی است در تفسير و توضيح
دعای سحر نوشتهشده و امام اشارات متعددى به نظرات استاد خود مرحوم
آیتالله شاهآبادی كردهاند. كتاب حاضر پس از اصلاح و مقابله با نسخههاى موجود، همراه با توضيحات و فهرست اصطلاحات،
آیات،
روایات و... توسط
موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی به زيور طبع آراسته و تقديم علاقهمندان شده است. (لازم به ذكر است كه اين كتاب به وسيلۀ آقاى سيد احمد فهرى ترجمهشده است كه توسط نهضت زنان مسلمان به چاپ رسيده است.)
شرح امام خمينى (ره) بر حديث رأس الجالوت (احتجاجات حضرت
امام رضا (علیهالسلام) با اصحاب
ادیان مختلفه و از آن جمله
رأس الجالوت از علماى
یهود) كه به سال ۱۳۴۸ (هجرى قمرى) تأليف شده است.
اين حديث در
توحید و نيز
عیون اخبار الرضا شیخ صدوق و
احتجاج طبرسی و جلد دهم
بحارالانوار و جلد دوم
مسند الرضا نقلشده است.
علاوه بر شرح مستقل امام بر حديث مزبور، آن حضرت تعليقهاى نيز بر شرح مرحوم
قاضی سعید محمد بن محمد مفید قمی از دانشمندان و عرفاى سده يازدهم، بر حديث رأس الجالوت نيز نوشتهاند.
اين كتاب تعليقه امام خمينى (ره) بر شرح فلسفى، عرفانى حديث (رأس الجالوت) از قاضى سعيد قمى است؛
کتاب شريف
«شرح حد عقل و جهل» حديث
«جنود عقل و جهل» كتابى عرفانى - اخلاقى مشتمل بر مباحث ارزشمند عرفان نظرى -
فلسفه اسلامی -
اخلاق، شرح احاديث، انسانشناسى، تفسير همراه با نصايح اخلاقى است؛
اين كتاب يكى از درخشانترين آثار عرفان اسلامى در دوره متأخر است كه به قلم حضرت امام خمينى (ره) به زبان عربى به رشتۀ تحرير در آمده است. آغاز كلام اين رساله، در بيان مرام حديث معروف و مشهور منسوب به حضرت ختمى مرتبت خطاب به ذات مقدس لايزالى است كه عرض مىكند: «نشناختم تو را آنچنان كه حق شناختن است، و نپرستيديم تو را آنچنان كه حق پرستيدن است». اين رساله با مقدمۀ بسيار مفصل و جامع استاد سيد جلال آشتيانى، به چاپ رسيده است؛
كتاب
فصوص الحکم تأليف
شیخ اکبر محیالدین عربی از عرفاى نامدار
جهان اسلام است كه شروح زيادى بر آن نوشتهشده كه شرح قيصرى از بهترين شرحهاى شناختهشده است.
امام خمينى (ره) در سال ۱۳۵۵ (هجرى قمرى) تعليقه خود را به زبان عربى بر شرح فصوص الحكم (قيصرى) به اتمام رسانيده است كه خود گوياى تسلط نويسنده بر آراى اساطين عرفان، نظير شيخ اكبر، قونوى،
ملاعبد الرزاق کاشانی،
فرغانی، عراقى و قيصرى است.
كتاب
«مصباح الانس بین المعقول و المشهود» شرحى است از
محمد بن حمزه بن محمد فناری بر كتاب
«مفتاح الغیب» اثر
ابوالمعالی محمد بن اسحاق قونوی از شاگردان ممتاز محىالدين عربى كه در عرفان نظرى نوشتهشده است.
امام خمينى (ره) آرا و نقد خود را به صورت حاشيه بر بيش از يکسوم كتاب مذكور در سال ۱۳۵۵ (هجرى قمرى) نوشتهاند. دو حاشيۀ فوقالذكر (بر شرح فصوص و مصباح الانس) تحت نام تعليقات على شرح
فصوص الحکم و مصباح الانس به چاپ رسيده است؛
اين كتاب يكى از آثار گرانبهاى اخلاقى و عرفانى امام خمينى (ره) است كه در سال ۱۳۵۸ (هجرى قمرى) به زبان
فارسی نوشتهشده است. در اين اثر چهل حديث از روايات پيشوايان دين از كتاب شريف
کافی (۳۴ حديث اول غير از حديث ۱۱ در مسائل اخلاقى و ۶ حديث آخر در مسائل اعتقادى) به وجهى مبسوط و با بيانى شيوا و اثرگذار شرح شدهاند،
اين كتاب، به زبان فارسى و در بيان اسرار معنوى نماز نگاشته شده است. نگارش
سرالصلوه در ۲۱ ربيع الثانى ۱۳۵۸ (هجری قمری) مطابق با ۱۹ خرداد ۱۳۱۸ (هجری شمسی) به انجام رسيده است. چاپ جديد اين كتاب مشتمل بر مقدمه آيتالله جوادى آملى، وصيتنامهاى اخلاقى از امام خمينى (ره) خطاب به فرزندشان مرحوم
حجتالاسلام و المسلمین حاج سید احمد خمینی، متن اصلى كتاب سر الصلوه، فهرستهاى راهنما و تصوير كامل دستخط نسخه اصل كتاب است.
كتاب
آداب نماز (آداب الصلوه) كه نگارش آن در تاريخ شنبه دوم
ربیعالثانی ۱۳۶۱ (هجری قمری)(۳۰
فروردین ۱۳۲۱ هجری شمسی)) به پايان رسيده است، بيان تفصيلى آداب قلبى و اسرار معنوى نماز است. كتاب آداب نماز (آداب الصلوه) داراى يک مقدمه و سه مقاله است كه هر مقاله به چند فصل، تقسيم شده است.
رسالهاى فارسى و موجز از امام خمينى (ره) در مسائل عرفانى كه همراه با
رسالۀ لقاء الله آیت الله حاج میرزا جواد ملکی تبریزی به چاپ رسيده است.
حضرت امام سالها در قم كتاب گرانقدر
«اسفار اربعه» تأليف فيلسوف شهير
صدر المتألهین را تدريس كردهاند و بر مباحثى از آن حاشيه نوشتهاند. اميد است آراى فلسفى حضرت امام نيز جهت بهرهبردارى جامعه اسلامى تنظيم و منتشر شود.
كتاب فوق كه اثرى است سياسى، عقيدتى و اجتماعى در سال ۱۳۲۳ (هجرى شمسى) يعنى دو سال پس از عزل
رضاخان از سلطنت نوشتهشده است.
در اين اثر امام به شبهات و تبليغات ضد دينى و ضد روحانى جزوه
«اسرار هزار ساله» يک وهابىگرا پاسخ گفته و به استناد حقايق تاريخى و ضمن طرح و نقد آراى
فلاسفه یونان قدیم،
فلاسفه اسلام و
فلاسفه معاصر غرب، بر حقانيت
تشیع و نقش سازنده روحانيت اسلام تأكيد ورزيده است.
در همين كتاب
اندیشه حکومت اسلامی و ولايتفقيه در عصر غيبت مطرحشده است و به تفصيل سياستهاى ضد ملى و
لاییک رضاخان و همفكران او در ممالک اسلامى (در آن زمان) افشا شدهاند.
اين اثر گرانسنگ، حاشيهاى است مبسوط از آثار قلمى حضرت امام خمينى (ره) كه به خط مبارک ايشان بر مباحث عقليۀ كتاب
(کفایه الاصول) محقق بزرگ، آيتالله آخوند خراسانى تحرير شده است. كتاب (انوار الهدايه) به عنوان يك اثر اصولى نفيس به همراه استخراج ها و زندگينامۀ كوتاه رجال ذكر شده در آن، و نيز شرح اصطلاحات و فهرستهاى گوناگون، با روشى تحقيقى و علمى، در دو جلد به زيور طبع آراسته شده است؛
رسالهاى تحقيقى، اجتهادى به زبان عربى در بحث
«قاعده لاضرر» كه از قواعد مهم فقهى است.
امام اين رساله را در
جمادیالاولی سال ۱۳۶۸ (هجرى قمرى) تأليف كرده است. اين رساله به همراه تعدادى ديگر از رسالههاى اصولى امام در مجموعهاى تحت عنوان «الرسائل» در سال ۱۳۸۵ (هجرى قمرى) در قم به چاپ رسيده است؛
این کتاب شامل ده رساله عملی به زبان عربی است.
رسالهها عبارتند از:
تقیه،
فروع علم اجمالی،
قاعده من ملک،
تداخل الاسباب،
قیاس العلل التشریعیه بالتکوینیه،
موضوع علم اصول،
الفجر فی اللیالی المقمره،
العقود و الایقاعات،
الشرط المخالف الکتاب و
قاعده علی الید؛
مبحث
استصحاب یکی از مباحث عمده علم اصول فقه است.
حضرت امام در دوره درس اصول خود به این بحث نیز پرداختهاند و این کتاب حاصل دروس ایشان است که به رشته تحریر درآمده است؛
حضرت امام این رساله را در سال ۱۳۷۰ (هجری قمری) تألیف کرده است.
تعادل و تراجیح از مباحث تکمیلی علم اصول فقه است که در آن معیارهای انتخاب دلیل در مقام تعارض ادله بحث میشود؛
این بحث هم در کتب اصول و هم در فقه مورد توجه است.
کتاب حاضر که حاصل دو بار تدریس حضرت امام است از دید اصولی به این بحث پرداخته است.
نظریه شوؤون و وظایف فقیه و قضاوت غیر مجتهدین از مباحث مهم این کتاب است؛
کتاب حاضر اولین مباحث علم اصول است که توسط حضرت امام تألیف شده و به همراه توضیحات، پاورقیها و فهرست آیات، روایات، اعلام، اماکن و... به چاپ رسیده است.
حضرت امام مباحث را در یک مقدمه، به چهارده امر تقسیم کرده و پنج مقصد بیان کردهاند که آخرین مقصد مبحث «مطلق و مقید» است؛
اثری است اصولی، فلسفی و عرفانی از امام خمینی (ره) که به سال ۱۳۷۱ (هجری قمری) در همدان به زبان عربی نوشته شده است.
این رساله با ترجمه فارسی آن در ۱۶۰ صفحه توسط مرکز انتشارات علمی و فرهنگی تهران در سال ۱۳۶۲ به چاپ رسیده است.
و متن عربی آن توسط موسسه در سال ۱۳۷۹ (هجری قمری) چاپ شده است.
رسالهای فقهی و اجتهادی از امام خمینی (ره) در مبحث «
تقیه» که به سال ۱۳۷۲ (هجری قمری) به زبان عربی نوشته شده و در آن ثابت شده که فلسفه وجوب تقیه برای حفظ دین است نه محو دین.
این رساله در سال ۱۳۸۵ (هجری قمری) در قم در مجموعه «الرسائل» به چاپ رسیده است؛
رسالهای است اجتهادی از امام خمینی (ره) در قاعده فقهی موسوم «
قاعده من ملک» که نویسنده کتاب آثار الحجه (منتشر شده در سال ۱۳۷۳ (هجری قمری)) از آن یاد کرده است؛
رسالهای است فقهی و استدلالی در بیان چگونگی تعیین طلوع
فجر در «لیالی مقمره» که تحت همین نام در سال ۱۳۶۷ (هجری شمسی) در قم به چاپ رسیده است؛
اثری است مشتمل بر مباحث مربوط به «
طهاره» از ابواب فقه که به شیوه استدلالی و اجتهادی در چهار مجلد در فاصله سالهای ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۷ (هجری قمری) به قلم امام خمینی (ره) به زبان عربی تألیف شده و دو جلد آن در سال ۱۳۶۷ (هجری قمری) در قم و دو جلد دیگر در سال ۱۳۸۹ (هجری قمری) در
نجف اشرف - در جمع در ۱۲۰۲ صفحه - به چاپ رسیده است؛
حاشیه امام خمینی (ره) بر تمام مسائل کتاب «
عروه الوثقی» اثر مشهور
آیتاللهالعظمی سید محمدکاظم طباطبائی یزدی است.
این حاشیه که در سال ۱۳۷۵ (هجری قمری) تألیف شده، شامل
فتاوی فقهی امام خمینی (ره) در ابواب مختلف فقه است که هم به صورت مستقل و هم به صورت ضمیمۀ عروه الوثقی به دفعات چاپ شده است.
حضرت امام خمینی (ره) در طول سالیان درس
فقه و
اصول خود، بسیاری از مباحث فقهی و اصولی را در جمع فضلا و محققان تدریس و طبق برنامه منظمی که داشتند، مطالب هر درس را پس از تدریس بلافاصله به رشته تحریر در میآوردند.
کتاب
مکاسب محرمه یکی از این مباحث است که قبل از این با توضیحات
آیتالله مجتبی تهرانی به چاپ رسیده بود و به تازگی پس از مقابله با نسخه خطی، به همراه پاورقی و توضیحات مفصل و فهرست آیات و روایات و... در دو جلد با چاپ نفیس توسط موسسه تنظیم و نشر آثار امام به زیور طبع آراسته شده است.
حاشیهای است از امام خمینی (ره) حاوی
فتاوی فقهی ایشان که به صورت حاشیه بر کتاب
وسیله النجاه (رساله عملی)
آیتاللهالعظمی سید ابو الحسن اصفهانی نوشته شده است.
این اثر که نگارش آن در سال ۱۳۷۲ (هجری قمری) به پایان رسیده، اساس کتاب تحریر الوسیله امام خمینی (ره) را تشکیل میدهد.
این رساله اولین رساله عملی فارسی امام خمینی (ره) است که در دوران مرجعیت ایشان جمعآوری شده است.
این کتاب بیشتر موارد ترجمه کتاب
وسیله النجاه مرحوم
حاج سید ابو الحسن اصفهانی و در برخی موارد برگرفته از کتاب
عروه الوثقی آیتالله سید کاظم طباطبایی یزدی است.
حاشیه بر رساله ارث مرحوم
خراسانی از اولین نوشتههای فقهی فارسی حضرت امام خمینی (ره) است که حدود سال ۱۳۷۲ (هجری قمری) به رشته تحریر درآمده است.
شاید علت حاشیه کردن این رساله از سوی ایشان، ناتمام بودن مبحث ارث در کتاب
وسیله النجاه مرحوم
آیتالله العظمی حاج سیدابوالحسن اصفهانی باشد.
زیرا اولین نسخه از این حاشیه به خط حضرت امام در انتهای نسخه خطی حاشیه بر وسیله النجاة و در ادامه آن به تحریر درآمده است.
حضرت امام در این اثر دروس اصول
آیتالله بروجردی (ره) را به قلم خویش و به زبان عربی تقطیر کرده است.
تحقیق و چاپ این اثر برای نخستین بار از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در دست انجام است.
کتاب فقهی، فتوايی و عملی است که امام خمینی (ره) آن را به عنوان حاشیه بر
وسیلة النجاة مرحوم
حاج ابو الحسن اصفهانی به زبان عربی در دوران تبعید در ترکیه نوشتهاند.
این کتاب برای نخستین بار در دو مجلد - ۱۳۰۹ صفحه - در
نجف اشرف به چاپ رسید و از آن پس در نجف، بیروت و ایران بارها تجدید چاپ شده است.
تا کنون چند ترجمه از کتاب تحریر الوسیله حضرت امام (س) منتشر شده است.
کتاب حاضر توسط حجتالاسلام
سید محمد باقر موسوی همدانی مترجم
تفسیر المیزان ترجمه شده است.
یکی از ترجمههای کتاب تحریر الوسیله امام خمینی (ره) که به پیشنهاد جامعه مدرسین حوزه علمیه قم توسط حجج الاسلام
قاضیزاده و
اسلامی در ۴ مجلد به چاپ رسیده است.
اثری است گرانبها از امام خمینی (ره) در
فقه استدلالی در ابواب مختلف مربوط به
بیع و
تجارت، که در فاصله سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶ (هجری قمری) بیشتر در
نجف اشرف نوشته شده و نخستین چاپ آن نیز در نجف انجام شده است.
(۵ جلد، در جمع ۲۳۷۱ صفحه).
کتاب «
ولایت فقیه» مجموعه سیزده جلسه تدریس است که حضرت امام خمینی (ره) در فاصله سیزدهم
ذیعهقعده ۱۳۸۹ (هجری قمری) تا دوم
ذیحجه الحرام ۱۳۸۹ (هجری قمری) مطابق با اول بهمنماه تا بیستم بهمنماه ۱۳۴۸ (هجری شمسی) در ایام اقامت در نجف اشرف ایراد فرمودهاند.
این سخنرانیها در همان ایام به صورتهای مختلف، گاهی کامل و گاه به صورت یک یا چند درس، تکثیر و منتشر شده است.
فهرست آیات، روایات، اعلام کتابها، اصلاحات فقهی و حقوقی نیز به کتاب اضافه شده است.
اثری حاوی آراء اجتهادی و استدلالی امام خمینی (ره) به زبان عربی در مبحث مربوط به احکام فقهی خلل نماز است، که در آخرین سالهای اقامت امام در نجف اشرف نوشته شده است.
متن پیاده شده درسهای امام خمینی (ره) درباره اهمیت و لزوم تهذیب نفس است که در نجف اشرف ایراد شدهاند.
این رساله که در عین اختصار نکات اخلاقی، تربیتی و سیاسی فراوانی را مشتمل است قبل از این به صورت ضمیمه کتاب ولایت فقیه بارها چاپ شده است.
چاپ جدید این کتاب همراه با مقدمه و توضیحات از سوی موسسه منتشر شده است.
در سالهای اخیر به دلیل مراجعات متعدد از سوی مقلدان و کمبود رساله عملی، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) که متولی انتشار آثار امام است به ناشران مختلف اجازه چاپ و انتشار این اثر مهم را داده است.
اکنون با توجه به اینکه در رساله «توضیح المسائل» تصحیح شده نیز اغلاط چاپی مختلفی مشاهده میشود و این اغلاط در چاپهای ناشران دیگر رو به فزونى دارد، این موسسه بر آن شد تا ضمن بررسی رسالههای موجود، متن صحییحی را در اختیار علاقهمندان قرار دهد.
این اثر، حاوی فتاوای امام خمینی (ره) درباره اعمال و مناسک حج است.
به ضمیمه ترجمه مسائل حج از
تحریر الوسیله و ۵۵۰ استفتا پیرامون اعمال حج که در دو باب با عناوین
اعمال عمره تمتع و
اعمال حج تمتع بوده و هر باب به هفت فصل تقسیم شده است.
تفسیر امام بر
فاتحه الکتاب مملو از نکات دقیق لطایف عرفانی است که این اثر را در جایگاهی برتر و بالاتر از دیگر آثار قرار میدهد.
این اثر در چهار بخش، با عناوین: تفسیر سوره حمد از کتاب
سر الصلاة، تفسیر حمد از کتاب
آداب الصلاة، دروس تفسیر سوره حمد و اشارات تفسیری درباره سوره حمد از سایر آثار امام (س)، تنظیم و در اختیار علاقهمندان قرار گرفته است.
مجموعهای از فتاوای امام خمینی در پاسخ به سوالات شرعی مردم در ابواب مختلف فقه و به ویژه در مسائل مستحدثه است که تاکنون سه مجلد آن از سوی انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به چاپ رسیده است.
دیوان امام، مجموعهای از غزلیات، رباعیات، قصاید، مسمطها و دوبیتیهای عرفانی به جا مانده از سرودههای قدیم و اخیر حضرت امام خمینی (ره) است.
در مقدمه دیوان آمده است: «حضرت امام هرگز سر شعر و شاعری نداشت و خود را به این پیشه سرگرم نساخته بود، بلکه، شرح درد مهجوری را در قالب الفاظ و کلمات موزون بیان کرده است.»
سبوی عشق، نخستین اثر منثور از حضرت امام که به زیور طبع آراسته شده است.
مرحوم حجتالاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی در یادداشتی در آغاز این دفتر آورده است:
«ایماما، اکنون که در غم هجرانت میسوزم، غزلهایی از مجموعه اشعار را که به اصرار همسرم، فاطمه طباطبایی در سالهای اخیر سرودهای، به شیفتگان زلال کوثر هدايت و عرفانت تقدیم مینمایم.»
صحیفهای است اخلاقی و تربیتی از امام خمینی (ره) خطاب به خانم فاطمه طباطبایی، همسر مرحوم حاج احمد آقا با مفاهیمی بلند و معنوی.
با این امید که رهروان راه پاک آن پیر روشنضمیر را بهره کافی نصیب شود.
در این اثر، متن نامه حضرت امام خوشنویسی شده و تصویر دستخط مبارک نیز زینت بخش آن است.
در پایان کتاب فهرست توضیحات و تعبیرات و اصطلاحات آورده شده است.
باده عشق، حاوی بخشی از غزلیات و رباعیات حضرت امام خمینی (ره) و نامهای عرفانی از آن بزرگوار به خانم فاطمه طباطبایی (همسر گرامی مرحوم حجتالاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی) است.
در این کتاب امام خمینی (ره) توصیههای بسیار مفیدی در جهت کسب علم، تهذیب نفس و اخلاص در عمل بیان فرمودهاند.
کتاب باده عشق داری مقدمهای به قلم خانم فاطمه طباطبایی است.
نقطه عطف حکایتی است از صلابت و ایستادگی در مسیر عبودیت و بیدارباشی است از امام خمینی (ره) به یادگار ارجمندش، مرحوم حجتالاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی، که جاودانه زیستن را به او و تمامی فرزندان معنویش آموخته است.
درج این صحیفه اخلاقی و ماندگار به همراه ترجیعبندی بلند و تعداد دیگری از رباعیات عرفانی امام در کتاب «نقطه عطف» مجموعهای دلنشین و غنی را فراهم کرده است.
این کتاب شامل تعدادی از غزلیات و رباعیات عرفانی حضرت امام خمینی (ره) است به ضمیمه نامهای از آن حضرت که در تاریخ ۲۶ ربیعالثانی ۱۴۰۸ (هجری قمری) (۲۸ آذرماه ۱۳۶۶ شمسی) به یادگار گرامیشان مرحوم حاجتالاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی نگاشتهاند.
این کتاب شامل سه بخش است:
بخش اول لزوم بقای ولایت و رهبری،
بخش دوم شایستهترین فرد برای رهبری،
بخش سوم ویژگیهای رهبری که از کتاب
البیع حضرت امام خمینی (ره) استخراج و توسط آقای بیآزار شیرازی ترجمه و توضیح داده شده است.
این کتاب از کتاب
تحریر الوسیله امام خمینی (ره) بخش امر به معروف و نهی از منکر استخراج و ترجمه شده که شامل مسائل فقهی در مورد همین موضوع است.
این کتاب بخشی از کتاب
تحریر الوسیله امام خمینی (ره) در موضوع مسئله قضاوت است که توسط آقای
محمد امین استخراج و ترجمه شده است (مسائل فقهی مربوط به قضاوت).
این کتاب که حدیث اول چهل حدیث امام است توسط آقای
سید احمد فهری تنظیم و توضیحات لازم بیان شده، که شامل متن حدیث و شرح حدیث است.
این مجموعه شرحی پیرامون حدیث بیستم اربعین امام خمینی (ره) است که راجع به پیوند و رابطه بین نیت و اخلاص سخن میگوید.
این کتاب به عنوان محور درس علم الحديث در جنب مباحث تدریس خارج فقه و اصول مورد بحث قرار گرفته و شامل متن حدیث بیستم اربعین، شرح حدیث، ارتباط موت و نفس، اهمیت و تاثیر نیت و ... است.
مجموعه گرانبهایی (بیانات، پیامها، مصاحبهها، احکام، اجازات شرعی و نامهها) که هدایت بخش همه علاقهمندان راه حق و حقیقت است در ۲۲ مجلد تقدیم عاشقان امام خمینی میشود.
کاملترین و جامعترین اثری است که در رابطه با امام خمینی (ره) به چاپ رسیده است و ویژگیهای آن در مقدمه جلد یکم به تفصیل توسط آقای
حمید انصاری تشریح شده است.
جلد ۲۲ آن نمایه کتاب است.
مجموعه گرانبهای بیانات، پیامها، مصاحبهها، احکام، اجازات شرعی و نامهها که هدایت بخش همه علاقهمندان راه حق و حقیقت است در ۲۲ مجلد تقدیم عاشقان امام خمینی میشود.
مجموعه بیانات، پیامها و ... امام از قبل ۱۵ خرداد سال ۴۲ تا پایان عمر ایشان است.
جاودانهترین پیام امام خمینی (ره) خطاب به نسل حاضر و نسلهای آینده است که در آن امام ضمن بیان عقاید حقه خویش، اهم آراء، تذکرات خود را درباره مسائل سیاسی و اجتماعی جوامع اسلامی و جامعه انسانی در قالب تحلیلهای مستند و تذکرات خیرخواهانه نوشتهاند.
این کتاب گزارشات درس فقیه عالیقدر
آیتالله بروجردی است که توسط امام خمینی (ره) به رشته تحریر درآمده است.
کوثر مجموعه سخنرانیهای امام خمینی (ره) از سال ۱۳۴۰ تا هفتم اسفندماه ۱۳۵۷ است که در سه مجلد منتشر شده است.
جلد اول، سخنرانیها از سال ۱۳۴۰ تا آبان ۱۳۵۷،
جلد دوم از آبان ماه ۱۳۵۷ تا هشتم بهمن ۱۳۵۷،
جلد سوم از ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ تا هفتم اسفند ۱۳۵۷ را در بر میگیرد.
ضمن آنکه آنچه به این کتاب، ویژگی برجستهای میبخشد، مطالبی است تحت عنوان «شناسنامه سخنرانیها» که به بیان و توضیح موضوعاتی مانند زمان و مکان دقیق و موضوع سخنرانی و مشخصات حضار و شرایط و شأن بیان و ... میپردازد.
به طور خلاصه «کوثر» منشور انقلاب اسلامی و تاریخچه مستند مردمیترین و اصیلترین قیام موفق در عصر حاضر است.
پیام تاریخی و مهم حضرت امام خمینی (ره) خطاب به روحانیون سراسر کشور، مراجع بزرگوار اسلام، مدرسین و طلاب حوزههای علمیه که به حق «منشور روحانیت» نام گرفت، آمیختهای است از «درایتها و باورها» و «بایدها و نبایدها» که همچون مشعل فروزان راهنمای فرزندان روحانی امام در حوزههای دینی خواهد بود.
کتاب، بر سه بخش عمده استوار است:
نوشتار نخست، متن پیام و دومین بخش، تصویر دست نوشته امام و در آخر، گزیدهای از سخنان آن بزرگوار به شکل زیبایی خوشنویسی شده است.
این کتاب از دو بخش تشکیل شده است:
بخش نخست، متن هشتاد و چهار نامه حضرت امام خمینی (ره) به فرزند ارجمندشان مرحوم حجتالاسلام والمسلمین حاج سید احمد خمینی را در خود جای داده است.
نام زیبای این اثر گرانسنگ - که در نوع خود، کاری شایسته و بایسته قلمداد میشود - گوشه چشمی به گفتار نغز و منظوم آن مرشد پیر دارد.
بخش دوم، به تصویر دستخط مبارک نامههای حضرت امام خطاب به فرزندشان، مرحوم حجتالاسلام والمسلمین حاج سید احمد آقا مزین شده است.
پیام حضرت امام خمینی (ره) به حجاج
بیتالله الحرام در
ذیحجه ۱۴۰۷ (هجری قمری) مطابق با مرداد ۱۳۶۶ (هجری شمسی)، همراه با دستخط ایشان است.
کتاب آوای توحید، متن نامه تاریخی حضرت امام خمینی (ره) به
میخائیل گورباچف صدر هیأت رئیسه
اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی (سابق) است.
زمانی که حضرت امام (س) در پیام روشنگرانۀ خویش به گورباچف، با قاطعیت فروپاشی
کمونیسم را پیشبینی کرد و فرمودند که «از این پس باید کمونیسم را در موزههای تاریخ جست و جو کرد».
سیاستمداران با تردید به تحولات شوروی سابق نگاه کردند، اما آنچه با فاصلهای اندک پس از صدور این پیام روی داد، ژرفاندیشی و حقیقتبینی حضرت امام را ثابت کرد.
آوای توحید، دارای مقدمه ناشر، متن پیام امام، تصویر دستخط آن حضرت و شرح مبسوطی از
آیتالله جوادی آملی است.
اگر چه انديشۀ سياسى امام (ره) در دو قالب كلامى و فقهى مطرحشده است، اما امام (ره) تنها به تبيين مشروح بعد فقهى پرداخته و تمامى مباحث ولايتفقيه را با منطق و استدلال فقهى به پايان بردهاند.
امام (ره) كه مجموعۀ مسائل رساله ولايتفقيه را در فاصلۀ اول تا بيستم بهمنماه ۱۳۴۸ (هجری قمری) طى سيزده جلسه تشريح كرده و پايههاى يک نظريه نظام ساز را مطرح كردند، پا از انديشه سياسى ولايتفقيه فراتر گذارده و ابتدا به فلسفۀ سياسى ولايتفقيه و در قسمت پايانى به نظريه انقلاب اسلامى پرداختند.
مباحث اين رساله نظرى ابتدا به صورت جزوههاى پراكنده دست به دست بين وفاداران نهضت اسلامى روحانيت به ويژه دانشجويان خارج از ايران مىگشت، تا آنكه در سال ۱۳۴۹ (هجری قمری) پس از ويرايش مجدد و تأييد حضرت امام (ره) ابتدا در بيروت و سپس تحت عنوان نامهاى از امام موسوى كاشفالغطاء به ضميمه رساله جهاد اكبر تأليف حضرت امام (ره) در ايران بهطور مخفيانه منتشر شد.
مقايسه اين رساله با مباحث ولايتفقيه
کتاب البیع كه به قلم خود امام (ره) است، نشان مىدهد كه در تحرير مسائل رساله ولايت فقيه منطقى فراتر از منطق فقه به كار رفته است. اين رساله تنها براى بررسى يک انديشه فقهى تنظيم نشده و در حقيقت راهنماى عمل در يک انقلاب گسترده و نظام ساز است.
لازم به تذكر است كه بعد فقهى و به تعبير ديگر منطق فقهى حاكم بر مباحث ولايتفقيه در كتاب البيع بسى قوىتر و متقن تر از منطق فقهى رسالۀ ولايتفقيه است و با وجود اين، رسالۀ ولايتفقيه از امتياز بزرگ و مهمى برخوردار است كه اين مزيت در مباحث فقهى ولايتفقيه در كتاب البيع ديده نمىشود.
اگر سير تحول انديشه سياسى ولايتفقيه را در آثار امام بنگريم، در اصل اين انديشه سياسى، تحول و بىتفاوتى نمىبينم. امام (ره) حتى در كتاب
کشف الاسرار نيز كه در دوران
حکومت فاشیستی رضاخان تأليف شده هم انديشۀ سياسى ولايتفقيه را مطرح مىكند و در فاصلۀ طولانى آن زمان تا آخرين اظهارنظر امام (ره) كه به مناسبت طرح مسئله ولايتفقيه در
نماز جمعه ابراز كردند، تفاوتى در اصل انديشه سياسى ولايتفقيه ديده نمىشود. آنچه كه در اين ميان تحول يافته و در اين مدت بهطور آشكار ظاهر شده، نظرى نمودن انديشۀ سياسى ولايتفقيه است كه در
رساله ولایت فقیه انجام گرفته است.
نظرى كردن يک انديشه سياسى كارى كاملا سياسى است و در حقيقت كار جديد امام (ره) كه در طول تاريخ فقه بىسابقه بوده، همين عمل سياسى نظام ساز و انقلابى است وگرنه خود انديشۀ سياسى ولايت آن گونه كه امام (ره) بارها در اين رساله مورد تأكيد قرار مىدهند، كار ابداعى و نظرى جديد نيست و در آثار فقهاى گذشته از شيخ مفيد تا عصر امام (ره) همواره در شكلهاى مختلف و به صورتهاى گاه پررنگ و يا كمرنگ در آثار فقها آمده است.
رساله ولايتفقيه از سه بخش مجزا و قابل بررسى شكل گرفته است:
بخش اول كتاب ولايتفقيه شامل فلسفه سياسى تحت سه عنوان اصلى زير است:
الف - رابطه اسلام و سياست: اين رابطه را امام (ره) با تفسيرهاى عقلانى، حكومتى و فقهى بيان مىكند و سياست را با ماهيت اسلام مرتبط مىكند و آن دو را غيرقابل تفكيك مىشمارد؛ (۱)
ب - ضرورت تشكيل حكومت: در فلسفۀهسياسى امام (ره) ارتباط ذاتى اسلام و انديشه سياسى تنها به معناى تبيين مقولههاى سياسى توسط اسلام نيست بلكه اسلام افزون بر تبيين مقولههاى سياسى به دليل عقل و نقل خواستار تشكيل دولت است. رساله در اين قسمت به منشأ دولت و خواستگاه حكومت مىپردازد و در ماهيت
جهانبینی و
تعالیم اسلام اين خواستگاه را تبيين مىكند؛ (۲)
ج - تفاوت حكومت اسلامى با نظامهاى ديگر: بنياد توحيدى فلسفه سياسى اسلام در رساله، قسمت ديگرى است كه در آن از حاكميت الهى به مفهوم انحصار قانونگذارى به خداوند، سخن به ميان آمده است و نظام سياسى اسلام به عنوان نظام قانون الهى معرفىشده و حاكميت در آن منحصرا به خدا نسبت دادهشده و تبعيت از قانون خدا، به عنوان عنصر اصلى حكومت به شمار آمده است؛ (۳)
د - اهداف حكومت اسلامى: تبيين اين مسئله كامارۀ برخواسته از فلسفۀ بعثت انبيا است كه در تعالى در تقرب به خدا و اقامه قسط خلاصه مىشود (۴) و در همين راستا وسيله بودن حكومت و ولايت سياسى تبيين مىشود؛
انديشه سياسى ولايتفقيه در رساله مذكور از مسئله شرايط زمامدار آغاز مىشود و به مناصب فقيه ختم مىشود اين مجموعه را مىتوان در عناوين زير خلاصه كرد:
اين نخستين عنوانى است كه در آغاز بحث انديشۀ سياسى ولايتفقيه در رساله به چشم مىخورد. در اين قسمت شرايط زمامدار در دوران حضور و غيبت بررسى مىشود و علم به قانون خدا و عدالت به ميزان لازم در امامت بالاصاله در عصر حضور و امامت نيابى در عصر غيبت به عنوان شرايط اصلى تأكيد مىشود؛ (۶)
تفسير مفهوم ولايت در قرائتى كه امام (ره) از ولايتفقيه دارند، عنصر اصلى انديشۀ سياسى امام (ره) را تشكيل مىدهد. ولايت در اين انديشه به معناى اقتدار، سلطه، جباريت، حاكميت به مفهوم غربى و زمامدارى زورمدارانه نيست، بلكه در حقيقت رابطۀ صفات زمامدار و مردم را تبيين مىكند و مردم به خاطر آنكه زمامدار عالم به احكام الهى و عادل در ابلاغ و اجراى آن است از وى تبعيت و اطاعت مىكنند و اجراى قانون اساسى نيز بر اساس مصلحتى است كه از راه شورا و رعايت منافع عمومى اسلام و مسلمانان تحصيل مىشود.
در انديشۀ امام (ره) ولايت يك مسئوليت است نه امتياز كه براى كسى شأن و مقام برتر و غيرعادى به وجود آورد؛ (۷)
قرائت فقهى امام (ره) از ولايتفقيه مبتنى بر نظريۀ نصب است و اين نظريه با استناد به شش روايت اصلى (۸) و چندين حديث (۹) به عنوان تأييد و نيز استدلال عقلى (۱۰) به اثبات رسيده است.
امام (ره) براى اثبات مشروعيت اقامه حكومت توسط فقهاى جامعالشرايط به پنج آيه از قرآن نيز استناد مىكنند كه نظريۀ نصب را تنها به مفاد احاديث مستند مىشمارند. هرچند امام (ره) درباره نظريۀ انتخاب در ولايتفقيه به تفصيل بحث نكرده، اما به وجه دلالت روايات بر نصب تأكيد فراوان كرده است.
دو امتياز روشن در نظريۀ نصب به چشم مىخورد:
الف - بنا بر نظريۀ نصب در تعيين حدود اختيارات فقيه حاكم، نيازى به آراى مردم نيست و ميثاق ملى مىتواند در راستاى تأييد اختيارات از پيش تعيينشده باشد. به عبارت ديگر حدود اختيارات فقيه جامع الشرايط حاكم بايد از همان دليلى استنباط شود كه اصلى نصب فقيه جامعالشرايط براى حكومت را بيان كرده و اين خصوصيت مىتواند مبناى ثابتى را در قانون اساسى يك نظام اسلامى مبتنى بر ولايتفقيه به وجود آورد و آن را از ثبات بيشترى برخوردار كند؛
ب - نظريۀ نصب نهتنها مىتواند مشروعيت حكومت به وجود آمده بر مبناى ولايتفقيه را تفسير كند، اصولا مشروعيت قيام فقيه و رهبرى نهضت منتهى به واژگونى نظام جائر را نيز توجيه و تفسير مىنمايد. در حالى كه در نظريۀ انتخاب فقيه در شرايط حكومت جور چون هنوز از طرف مردم انتخاب نشده نمىتواند نهضت، قيام و انقلاب را رهبرى و نظام جور را واژگون كند؛ بديهى است تا اين كار انجام نشود، امكان تأسيس حكومت عدل وجود نخواهد داشت. به عبارت روشنتر نظريه نصب، انديشۀ سياسى ولايتفقيه را هم در قالب مبارزه و انقلاب تفسير مىكند و هم در شرايط برپايى يك نظام اسلامى، اما نظريۀ انتخاب فقط در شرايطى كه حكومت اسلامى اقامه و يا ادامه مىيابد، مىتواند آن را تفسير كند.
پايان انديشۀ سياسى امام (ره) در ولايتفقيه به نظريهپردازى به منظور نظام سازى و ايجاد الگويى متناسب با شرايط زمان و مكان مىانجامد. در اين راستا امام (ره) در رسالۀ ولايتفقيه به تفسير بنيادى ولايت فقيه بسنده نمىكند و آن را به مرحلۀ عمل نزديك مىكند و با شرايطى كه زمان و مكان ايجاب مىكند در هم مىآميزد و عناصرى سياسى جون مردم (۱۱)، آراى آزاد ملت (۱۲)، پارلمان مستقل و آزاد (۱۳)، تشكيلات و سازمانهاى به دور از فرمانهاى فرمايشى و بوروكراسى زايد (۱۴)، مؤسسات خدمات عمومى (۱)، انتخابات آزاد (۱۶)، بانكدارى (۱۷)، جمهورى (۱۸)، حكومت مردم (۱۹)، قوۀ مقننه (۲۰)، قوۀ مجريه (۲۱)، قوۀ قضاييه (۲۲)، بودجه و ماليات (۲۳) و نظام سياسى اسلام (۲۴) را وارد انديشۀ سياسى ولايتفقيه كرده و از مجموع آن، نظريۀ نظام سازى را استخراج و تفكيك قوا را با تفويض قوۀ مجريه به ولى امر امكانپذير مىشمارد.
و رود مقولههاى سياسى روز به انديشۀ امام (ره) تنها در بعد نظريه پردازى براى استخراج يك نظام سياسى مشخص ومتناسب با روز قابل ارزيابى است و اين مقولهها در حقيقت عناصر اصلى انديشه سياسى ولايت فقيه در ديدگاه امام (ره) محسوب نمىشوند؛ بلكه عناصرى ابزارى تلقى مىشوند كه براى پيادهسازى يك نظام سياسى بر اساس انديشه سياسى ولايتفقيه ضرورت زمانى و مكانى دارند؛
در انديشه سياسى امام (ره) بر يک سلسله عناصر سياسى مانند حاكميت، قانون، حكومت قانون و
مجلس قانونگذارى تأكيد فراوان ديده مىشود كه بهظاهر با اصطلاحات روز مشابه به نظر مىرسد. اما هيچكدام از اين مقولهها به مفهومى كه امروز در علوم سياسى به كار مىرود، منظور نشدهاند و همين عناصر بهظاهر مشابه هستند كه اصول اساسى انديشه سياسى ولايتفقيه را در ديدگاه امام (ره) مشخص مىكند.
حاكميت در ديدگاه امام (ره) به سه بخش تقنينى، اجرايى و قضايى تفكيک مىشود و آنچه كه در هر سه بخش به قانون مربوط مىشود، در حوزه حاكميت مطلق خدا قرار مىگيرد و به اين ترتيب مجلس قانونگذارى در نظام اسلامى تنها مجلس برنامهريزى تلقى مىشود (۲۵) و هيچ فرد و مقامى نمىتواند در امر قانونگذارى دخالت كند و هيچ قانونى به جز قانون خدا قابل اجرا نيست. شارع مقدس اسلام يگانه قدرت مقننه است. (۲۶)
ديدگاه امام (ره) در مورد حاكميت كه منحصر به خدا شناختهشده و اين حاكميت حتى در مورد شخص پيامبر (ص) نيز نافذ است (۲۷) از فلسفۀ سياسى مبتنى بر جهانبينى توحيدى نشأت گرفته كه آيات قرآن نيز بر آن دلالت صريح دارد. در انديشۀ سياسى ولايتفقيه حتى اختيارات جزيى اجرايى در قالب احكام حكومتى كه نوعى تفويض تصميم گيرى در موارد مصلحت به حاكم است، ريشه در حاكميت قانون خدا دارد و اين اختيارات نيز در چارچوب حاكميت قانون خداست و هم اوست كه چنين اختيارى را در قلمروى ضوابط احكام حكومتى به پيامبر (ص)، امام معصوم (ع) و ولىفقيه تفويض كرده است. بر اين اساس، حاكميت ولىفقيه در اجراى قانون خدا معنا پيدا مىكند و به همين لحاظ به اين نكتهاى در انديشۀ امام (ره) تصريح مىشود كه: ولى امر متصدى قوه مجريه است (۲۸) و تنها بخش تجزيه شدۀ حاكميت، همان احكام حكومتى است كه در چارچوب مصلحت اجرايى به صورت «مادام المصلحه» به ولى امر تفويض شده است.
در انديشه سياسى ولايتفقيه، حكومت عهدهدار وظيفۀ اجرايى قوانين الهى و به معناى تبعيت از قانون خداست. (۲۹) و مقولههايى چون دولت و قدرت نيز در واقع انعكاس تكليف ناشى از حاكميت اجرايى قانون الهى محسوب مىشود.
نقش مردم در حاكميت به مفهومى كه در انديشه سياسى ولايتفقيه ارائه مىشود، تنها به دو مورد زير مربوط مىشود.
در ايفاى مسئوليت اجراى قانون خدا به اين معنى كه مسئوليت اجرايى قوانين الهى از يكسو بر عهده ولى امر به عنوان متصدى امر اجرا و از سوى ديگر بر عهدۀ مردم به لحاظ اطاعت از ولى امر قرار گرفته و تلازم اين دو مسئوليت مستلزم نوعى مشاركت اجرايى بين دولت و مردم است. مشاركت سياسى بين حكومت و مردم به معناى گستردهاى است كه شامل مشورت، نظارت، نقد، رعايت رضايت متقابل، همبستگى و همكارى متقابل نيز مىشود.
از آنجا كه ماهيت حاكميت اجرايى حكومت، همان اطاعت از قانون خداست اين نوع حاكميت مىتواند در مورد مردم نيز صادق باشد و مردم با اطاعت از قانون الهى و اطاعت از حاكميت اجرايى ولى امر در حقيقت خود در حاكميت به معناى اجراى قانون الهى مشاركت مىورزند.
در احكام حكومتى كه بنا بر اساس حكمت و عدالت در قالب تصميمگيرىهاى اجرايى مبتنى بر مصلحت شكل مىگيرد، مردم نيز مىتوانند مشاركت داشته باشند و اين نوع تصميمگيرىها با مشورت، نظارت و رعايت رضايت مردم انجام شود.
در حاكميت تشريعى نه اراده مردم سهيم است، نه خواست پيامبر (ص)، نه امامان معصوم (ع) و نه ولىفقيه بلكه همه در اين مرحله يكسان در برابر قانون فرما نبرد ارند.
در حاكميت اجرايى، مردم نيز مىتوانند تحت عناوين مختلف مانند دعوت به خير، (۳) امر به معروف، نهى از منكر، النصيحة لائمة المسلمين، اعلام رضامندى و يا عدم رضايت نسبت به امور اجرايى و مسئولان اجرا و نظاير آن در قالب هايى مانند شورا، نظارت، نقد و امثال آن در حاكميت اجرايى دخالت كرده و بخشى ار آن را بر عهده بگيرند.
در انديشۀ سياسى امام (ره) مردم بنا بر مسئوليتى كه در برابر حاكميت تشريعى خدا پذيرفتهاند، نمىتوانند در تدوين قوانين مغاير قانون خدا مشاركت كنند و نيز از دولت و حاكمانى كه بر اساس قانونى به جز قانون خدا حكومت مىكنند، پيروى كنند و چنين دولت و حكومتى نامشروع و مبارزه با آن وظيفۀ همگان تلقى مىشود.
بعد قضايى حاكميت كه به پيامبر (ص)، امام معصوم (ع) و فقيه جامعالشرايط تفويض شده خود ناشى از حاكميت مطلق تشريعى خداست و نوعى از حاكميت اجرايى محسوب مىشود.
دستگاه قضايى در انديشۀ سياسى ولايتفقيه، حلقه رابط بين حاكميت قانون خدا و حاكميت اجرايى امامت و امت است كه در خصوص اجراى قانون و تخلّف از آن در چارچوب احكام قضايى الهى حل و فصل و دادخواهى و از حقوق خدا، دولت و مردم دفاع و پشتيبانى مىكند.
تفسير ويژه براى قانون دومين عنصر اصلى انديشۀ سياسى ولايتفقيه در ديدگاه امام (ره) است، در انديشۀ توحيدى، قانون نمىتواند جز فرمان خدا باشد كه از راه نبوت به انسانها اعلام و از طريق امامت اجراى آن از مردم خواسته شده است.
ماهیت و شکلگیری قانوندولت در اين ديدگاه عبارت از اقتدار سياسى ناشى از مشاركت مردم و امت براى اجراى قانون الهى و حكومت نيز ساختار آن و بازوى اجرايى رسيدن دولت به اهداف خويش است.
نقش مردم در شکلگیری دولتدر ماهيت و شكلگيرى قانون در اين انديشه سياسى نهتنها مردم نقشى ندارند اصولا پيامبر (ص) و امام (ع) نيز جز اطاعت راه ديگرى ندارند و احكام حكومتى نيز هرچند بنا بر مصلحتهاى اجرايى به صورت تصميمگيرىهاى در چارچوب مصلحت لازمالاجرا هستند، اما. بهطور مستقيم قانون ثابت الهى محسوبنمىشوند و آنچه كه در مورد اوامر حكومتى مىتواند قانون الهى به شمار آيد اصل تفويض اختيارات اجرايى و تصميمگيرىهاى مصلحتى در چارچوب اجرايى احكام الهى به حكومت است كه اين خود از احكام و قوانين ثابت الهى محسوب مىشود.
نفش قانون در انديشه سياسى ولايتفقيهقانون در انديشه سياسى ولايتفقيه در سه مرحله احكام ثابت، احكام متغيّر و احكام حكومتى متصور مىشود كه فقيه جامعالشرايط (دولت) در استنباط دو مرحلۀ اول و دوم سخت پايبند به رعايت اصول و مقررات قانونمند است و بايد احكام ثابت را از ادله معتبر و اعمال قواعد اصول فقه استخراج كند و احكام ثانوى را در چارچوب قواعد ويژهاى چون لاضرر، لاحرج، حفظ نظام يا تقديم اهمّ بر مهم، دفع افسد به فاسد و نظاير آن ارائه دهد و احكام حكومتى را بر اساس معيارهاى سنجيده مصلحت براى حل معضلات نظام و گشودن بنبستها و بحرانها تشخيص دهد و اجراى قانون خدا را ممكن و مقدمات لازم آن را فراهم آورد.
احكام حكومتى را مىتوان به لحاظ اينكه با معيار مشخص مصلحت شكل مىگيرد، در شمار احكام ثانوى نيز به شمار آورد.
به موجب ديدگاه خاصى كه در مورد حاكميت و قانون در انديشۀ سياسى امام (ره) ديده مىشود مىتوان چنين نتيجه گرفت كه دولت به معناى تشكل سياسى براى اعمال حاكميت در راه اهداف خاص عبارت از امامت مستمرى است كه از ارادۀ مردم مبنى بر اطاعت از ولى امر در اجراى قانون خدا شكل مىگيرد و حكومت نيز ساختار و قالب بندى مشاركت مردم و امام معصوم (ع) در دوران حضور و مشاركت مردم و ولىفقيه در دوران غيبت است.
مشاركت مردم در دولت و حكومت در انديشه سياسى ولايتفقيه تنها در اجراى قانون الهى بوده و هرگز به معناى مشاركت در تصميمگيرى در زمينه تعيين قانون نيست. مهمترين نقش مردم در تولد دولت و تأسيس حكومت در اين انديشۀ سياسى اعتقاد برگزيده آنان به اصل توحيدى حاكميت الهى است و اين مرحله آغازين بىگمان از آزادى و رشدى بس پيشرفته حكايت دارد كه نقطۀ شروع را خود مردم آزادانه و آگاهانه انتخاب كردهاند.
اصولا در انديشۀ سياسى امام (ره) اعتقاد و باور عقلى نوعى قرارداد و تبانى رسمى محسوب مىشود و ايمان را مىتوان از اين نظريه با قرارداد قهرى تابعيت مقايسه كرد و به همين لحاظ تابعيت در مفهوم اسلامى در اصل از ايمان نشأت مىگيرد. التزامات و تعهدات قانونى ناشى از تابعيت را نمىتوان مصداق سلب آزادى و اكراه و اجبار دانست و بى شك التزام به هر امرى در واقع التزام به همۀ لوازم آن محسوب مىشود.
مردم با پذيرفتن تابعيت و قبول مشاركت، به تمامى قوانين و مقررات كشور گردن مىنهند و هر نوع تخلف از قانون دربارۀ آنها جرم محسوب مىشود و هرگز چنين محدوديتى براى آنان سلب آزادى تلقى نمىشود.
اين خود يك اثر حقوقى و سياسى براى هر نوع قرارداد اجتماعى است كه قبول آن به معناى خارج كردن برخى اختيارات از قلمرو آزادى فردى و پذيرفتن آزاد سلب اين اختيارات است؛
در همۀ قلمروهاى جهان اسلام جامعه، مبدا نهايى قدرت، مشيت و اراده الهى است و تمامى قدرتها در همۀ عرصههاى وجود به اين مبدأ نخستين قدرت باز مىگردد.
تفكر توحيدى در قدرت، فلسفۀ سياسى كاملا مشخصى را در انديشۀ سياسى ولايتفقيه ترسيم مىكند كه در هيچ مرحلهاى از سلسلهمراتب قدرت، گريزى از آن نيست هر قدرت سياسى از اين قاعده فلسفى عام مستثنا نيست. در پس همۀ عوامل مادى و معنوى كه گروهى را به اطاعت از فرد يا گروه ديگر وادار مىكند، ارادۀ حاكم و مشيت تخلف ناپذير الهى قرارگرفته است؛
مقولههاى ديگر سياسى مانند: آزادى، مساوات، تفكيك قواى حاكم، عدالت اجتماعى نيز هر كدام به نوبۀ خود در چارچوب فلسفۀ سياسى حاكميت مطلق خدا تبيين مىشود و انديشه حاكميت، محورىترين اصلى است كه همۀ مقولهها و عناصر سياسى در رابطۀ با آن تفسير و انسجام و سامان مىيابند.
قسمت سوم رسالۀ امام (ره) در ولايتفقيه كه كاربردى ترين بخش آن است، پردازش يك نظريه مشخص و سامان يافته در زمينۀ تئورى انقلاب اسلامى است كه در پيادهسازى انديشۀ سياسى ولايتفقيه و پيروزى انقلاب و تأسيس دولت اسلامى مهمترين نقش را ايفا كرده است. (۳۱)
منابع
۹-۱ - رسالۀ ولايتفقيه / ۹۳-۳؛ ۱۰ - همان / ۱۰۶؛ ۲۹-۱۱ - همان / ۶، ۸، ۱۸، ۲۲، ۲۷، ۳۴-۳۳، ۳۶، ۳۹، ۱۲۳ و ۱۲۷-۱۲۶ و ۱۳۸؛ ۳۰ آلعمران / ۱۰۴؛ ۳۱ - فقه سياسى ۳۵۳/۸-۲۳۵.
