جهاد (با بغاة)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَغی در
فقه به معنای شورش و نافرمانی علیه
حکومت عادل
اسلامی است؛ چه مسلحانه باشد چه غیرمسلحانه.
باغی
مسلمان است و مالش محترم، اما در
جنگ اگر مالش از بین برود
دولت ضامن نیست و اسیرانشان برده نمیشوند.
جهاد با بغاة نوعی
جنگ داخلی برای واداشتن شورشیان به بازگشت به فرمان خداست.
قرآن،
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و
امام علی (علیهالسّلام) به وجوب جنگ با اهل بغی تصریح کردهاند و فقهای همه مذاهب نیز بر وجوب آن اتفاق نظر دارند.
بغی در لغت یعنی بیرون شدن از حد و سامان و در اصطلاح به معنای مخالفتکردن با اوامر دولت عدل اسلامی است، خواه مخالفت مسلحانه باشد خواه نه.
این مخالفت جرم سیاسی است و مجرم را باغی (جمع بغاة) گویند.
شرط تحقق این
جرم داشتن دار و دسته (
فئة) نیست.
باغی مسلم است و مال او محترم است، اما اگر با دولت بجنگد و در حین جنگ، مالی از او تلف شود، دولت ضامن تلف مال او نیست.
اسیران جنگی که از بغاة گرفته میشود، برده نمیشوند.
اگر قوای جنگی نداشته باشند، پس از جنگ با آنان، نباید فراریانشان را تعقیب کرد.
جهاد با بغاة، جهاد کامل است. پس اگر نفرهای دولتی از دست سپاه بغاة بگریزند، مرتکب جرم شدهاند و اگر در جنگ کشته شوند،
شهید هستند.
غیر مسلمانان اگر با دولت اسلامی مخالفت و قیام کنند
کفار حربی هستند و از بغاة به شمار نمیآیند.
حال با توجه به تعاریف و
احکام ذکر شده در خصوص بغاة یکی از
اقسام جهاد در
فقه اسلامی جهاد با بغاة است و آن عبارت است از جنگ داخلی با قیامکنندگان علیه خلیفۀ حق
که با وجود داخلی بودن این نوع جنگ، ولی در فقه در ردیف اقسام جهاد آمده است.
اصل واژه بغی از این
آیه گرفتهشده است:
(و إِن طائِفَتانِ مِن الْمُؤْمِنين اقْتَتَلُوا فأَصْلِحُوا بَيْنَهُما فإِن بَغَتْ إِحْداهُما عَلَى الْأُخْرَى فَقاتِلُوا الَّتي تَبْغي حَتَّى تَفيء إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فإِن فاءتْ فأَصْلِحُوا بَيْنَهُما بِالْعَدْلِ و أَقْسِطُوا إِنّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ) مناسبت تاریخی این آیه چنین بوده است که بین دو گروه از
انصار در
مدینه برخورد مسلحانهای رخ داد و آنگاه که این آیه نازل شد، پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) آن را بر انصار خواند.
سلاحها را بر زمین نهادند و جنگ در میان آن دو گروه ریشهکن شد.
گرچه در این آیه، مسئلۀ قیام بر علیه
امام و شورش بر علیه حکومت وی مطرح نشده، ولی از لزوم قتال با اهل بغی در آیه استفاده میشود که وجوب قتال با شورشیانی که بر علیه امام قیام کردهاند، از اولویت برخوردار است.
اصولا باغی (شورشی) در عرف فقها به کسانی گفته میشود که مخالف با امام عادل بوده و از او
اطاعت نمیکنند، به طوری که از ایفای مسئولیتهای خود در برابر امام
معصوم (علیهالسّلام) امتناع میورزند.
سرکوب اینان به استناد نصوص کتاب و
سنت و
اجماع واجب است.
قرآن به صراحت در مورد بغاه امر به قتال کرده است:
(قاتِلُوا الَّتي تَبْغي) با کسانی که باغی هستند، بجنگید.
بغاة در روایات نیز بیان شده که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم :
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نیز بر آن تاکید ورزیده است:
«مَن حَمَلَ عَلَيْنا السِّلاحَ فَلَيْسَ مِنّا.» کسی که بر علیه ما مسلحانه قیام کند از ما (مسلمان) نیست.
علی (علیهالسّلام) جهاد را دو نوع دانسته و در تبیین آن گفته است:
«القتالُ قِتالانِ لِأهلِ الشِّركِ لا يُنفى عنهم حتّى يُسلِموا أو يُؤدُّوا الجِزيَةَ عن يَدٍ وهُم صاغِرونَ،
و قِتالُ أهلِ البَغْيِ لا يُنفى عنهم حتّى يَفيئوا إلى أَمْرِ اللهِ أو يُقتَلوا.» و نیز فرمود:
«أَلاَ وَ قَدْ أَمَرَني اللهُ بِقِتالِ أَهْلِ الْبَغْي و الْنَّكْثِ و الْفَسَادِ في الاَْرْضِ.» «جنگ دو نوع است، نخست: جنگی که با
مشرکان انجام میگیرد تا
اسلام آورند و یا
جزیه بپردازند و حق حاکمیت اسلام را بپذیرند؛ دوم: جنگ با کسانیکه بر امام شوریدهاند که اینان سرکوب میشوند تا آنکه تن به فرمان خدا دهند و یا کشته شوند.
خداوند مرا امر نمود که با اهل بغی و پیمانشکن و مفسدان در زمین بجنگم.»
علی (علیهالسّلام) بارها به
فتنۀ بغاة اشاره کرده و مردم را برای دفع فساد آنها فرا میخواند:
«قَدْ قامَتِ الْفِئَةُ الْبَاغيَةُ، فأَيْن الْـمُحْتَسِبُونَ.» گروهک باغی شورش کرده است کجایند آنها که خود را برای خدا آماده کردهاند.
از کلمات قصار آن حضرت است:
«وَ مَنْ سَلَّ سَيْف الْبَغْيِ قُتِلَ بِهِ» کسیکه
سلاح بغی بکشد، با همان سلاح کشته میشود.
فقها و تمامی مذاهب اسلامی در وجوب جهاد با باغیان اتفاق نظر دارند و علی (علیهالسّلام) با سه گروه از آنان جنگیده است (
ناکثین،
مارقین،
قاسطین).
بر اساس نظریۀ فقها اینان به ظاهر محکوم به اسلام و مسلمان محسوب میشوند، اما به دلیل قیام مسلحانه بر علیه امام،
مؤمن شمرده نمیشوند.
• عمید زنجانی، عباس علی، فقه سیاسی، ص۶۴۷-۶۴۸.
