حضرت امام سجاد (شعر عاشورایی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امام سجّاد (علیهالسّلام) امام چهارم از
ائمه اثنی عشر هستند.
امام سجّاد (علیهالسّلام)، در
کربلا به دلیل بیماری جان سالم به در برد و پس از واقعه با خطبههایی ایراد، بر شرف و کرامت
اهل بیت (علیهمالسّلام) دفاع کرد.
بازگشت او به
مدینه تحولی اساسی در نهضت
تشیع ایجاد کرد و ایشان با اتخاذ استراتژی سیاسی و فرهنگی، به تدوین مبانی نظری مذهب پرداخت.
آثار مهم او شامل
صحیفه سجادیه و
رسالة الحقوق است که به دعا و اصول اخلاقی پرداختهاند.
ابو محمّد علی بن حسین (علیهالسّلام) امام چهارم از ائمه اثنی عشر است مادرش
شهربانو نام دارد. او در ماه
شعبان سال
۳۶ هجری در
مدینه منوّره متولّد شد.
امام در واقعهی کربلا حدود ۲۵ سال سن داشته و فرزند گرامیاش
امام محمد باقر (علیهالسّلام) نیز در حدود پنج سال داشته است. در کربلا آن حضرت بشدت بیمار و بستری بوده است و به همین جهت از قتل او چشم پوشیدهاند.
او بعد از واقعهی
طف به همراه اهل بیت (علیهمالسّلام) به اسارت به
کوفه و
شام رفت و در هر دو مجلس
عبیداللّه بن زیاد و
یزید بن معاویه، که بیم قتل از یک سو و سر بریدهی پدرش و اسارت اهل بیتش از دگر سو نفس را در سینه حبس میکرد، او بود که خطبههای مشهور و کوبندهای را ایراد و از شرف خود و خانواده دفاع و دشمنان را رسوا نمود، و زمینهی انقلابهای بعدی
شیعیان را فراهم ساخت.
یزید شکست خورد و مجبور شد اهل بیت (علیهمالسّلام) را به مدینه بازگرداند تا شاید اندوهناکترین تراژدی تاریخ
اسلام پایان بگیرد.
با ورود امام و اهل بیت (علیهمالسّلام) به مدینه و سخنان امام سجاد (علیهالسّلام) مدینه یکپارچه شیون و ماتم شد.
مدینه به حرکت درآمد و دورهای نو برای ظهور و بروز نهضت تشیّع بهوجود آمد و شیعه از موضع صرفا انفعالی خارج شد و روحی جدید به حیات سیاسی اجتماعی این مذهب دمیده شد.
پس از عاشورا جریانی از تشیّع که خود را وارث رهبری الهی
پیامبر (صلّیاللهعلیهوآله) میدانست شیوهی
مبارزهی منفی را در پیش گرفت.
امام سجاد (علیهالسّلام) بر همان سیاست و استراتژی تدافعی طراحی شده توسط عمویش
امام حسن مجتبی (علیهالسّلام) پای فشرد و از هرگونه درگیری در سیاست تا آنجا که میتوانست، اجتناب کرد.
او سیاست دفاعی را در پیش گرفت و مبارزه را بیشتر در قالبی فرهنگی و عقیدتی پیش برد و به لحاظ سیاسی سعی در فرو ریختن پایههای مشروعیت اقتدار
امویان داشت بی آنکه مستقیما با دشمن درگیر شود.
امام سجاد (علیهالسّلام) و خاندانش در زمانی که ارتش شام به فرماندهی
مسلم بن عقبه در روز چهارشنبه
۲۷ ذی الحجّه سال
۶۳ هجری در نبرد «
حرّه واقم» مدنیها را شکست داد و شهر را مورد تاخت و تاز و چپاول قرار دادند از تعرّض مصون ماندند.
امام سجاد (علیهالسّلام) در کشمکش و درگیری امویان و
عبد اللّه بن زبیر هم بیتفاوت ماند.
موضع بیطرفی غیر شفاف امام (علیهالسّلام) در مورد
مختار نیز ادامه همان سیاست بود.
امام سجاد (علیهالسّلام) ۳۴ سال پس از شهادت پدر زیست.
دورهای که به حدّ کافی طولانی بود تا خود را در آن به عنوان امین میراث پدر تثبیت کند و نقش و مهر شخصیت خود را بر پیروان و یارانش بگذارد.
در پیش گرفتن مبارزهی منفی به امام (علیهالسّلام) فرصت بیشتری برای طرّاحی مبانی نظری مذهب و دفاع از اصول اعتقادی و کلامی خود داد و اتخاذ همین استراتژی بود که تحولات سیاسی شیعهی امامیه را با تحولات فکری و عقیدتی آن هماهنگ کرد.
شاهد مراتب فضل و فصاحت آن حضرت «صحیفه سجادیه» و «رسالة الحقوق» است.
صحیفه مجموعهی دعاها و مناجات آن حضرت است که آن را «انجیل آل محمد» گفتهاند و مشتمل بر ۶۱ دعا میباشد و دارای مضامین و نکات عالی است.
«رسالة الحقوق» نیز رسالهایست در قواعد و اخلاقیات و مشتمل بر ۵۰ حق، که رعایت آنها لازم است.
شهادت امام (علیهالسّلام) در ماه محرم سال
۹۴ یا
۹۵ هجری در مدینه اتفاق افتاد.
از امام سجاد (علیهالسّلام) در مرثیه پدر بزرگوارش اشعاری نقل شده است:
| | |
| یا امة السوء لاسقیا لربعکم یا امّة لم تراع جدّنا فینا | | |
| لو أننا و رسول اللّه یجمعنا یوم القیامة ما کنتم تقولونا | | |
| تسیرونا علی الاقتاب عاریة کأننا لم نشیّد فیکم دینا | | |
| | |
۱ -ای امت بد! خداوند سرزمین شما را سیراب نکند. ای امتی که حرمت پیامبر را در بین ما رعایت نکردید.
۲ - اگر پیامبر در روز قیامت همهی ما را جمع بکند شما چه جوابی خواهید داشت؟
۳ - ما را بر پشت شتران بییال روانه کردید، گویا که ما هیچ دینی در بین شما به وجود نیاوردیم؟
همچنین امام (علیهالسّلام) بعد از شهادت پدر بزرگوارش خطاب به مردم کوفه فرمود:
| | |
| فلا غرو من قتل الحسین فشیخه ابوه علی کان خیرا و اکرما | | |
| فلا تفرحوا یا اهل کوفان بالّذی اصاب حسینا کان ذلک اعظما | | |
| قتیل بشطّ النّهر روحی فداؤه جزاء الّذی اراده نار جهنّما | | |
| | |
| | |
۱ - در کشتن حسین (علیهالسّلام) جای شگفتی نیست. زیرا پدر بزرگوارش را که از او برتر بود نیز شهید کردند.
۲ -ای مردم کوفه، بر حادثهای که بر حسین (علیهالسّلام) گذشت، که کشته شدن و مصیبت حسین برای ما امری بزرگ بود.
۳ - جانم فدای شهیدی که در ساحل رود به خاک افتاد و پاداش قاتل او دوزخ است.
آنگاه امام سجاد (علیهالسّلام) فرمود: وای بر توای یزید! اگر میدانستی که چه کردهای و دربارهی پدر و خاندان و برادر و عموهای من چه جنایتهایی را مرتکب شدهای؟ اگر میدانستی به کوهستانها میگریختی و بر خاک و خاکستر مینشستی و به مصیبت و ماتم فرا میخواندی. آیا باید سر حسین (علیهالسّلام) پسر
علی (علیهالسّلام) و
فاطمه (سلاماللهعلیها) که امانت رسول خدا (صلّیاللهعلیهوآله) بود، در جلو دروازه شهر شما نصب شود؟
ای یزید! روز قیامت وقتی مردم به پا میخیزند، تو را به خواری و پشیمانی بشارت میدهم.
• دانشنامه شعر عاشورایی، ج۱، ص۳۹.
