عقد مکاتبه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَقد مکاتبه:
(وَ الَّذينَ يَبْتَغونَ الْكِتابَ مِمّا مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ فَكاتِبوهُمْ) عَقد مکاتبه: اسلام، برنامه «آزادى تدريجى بردگان» را طرح كرده و به همين دليل از هر فرصتى براى آزاد ساختن آنان استفاده كرده است.
يكى از مواد اين برنامه «عقد مكاتبه» است و چون در مكاتبه، قراردادى ميان «مولا» و «عبد» نوشته مى‌شود آن را مكاتبه ناميده‌اند.
بنابراين «عقد مكاتبه» يک نوع قرارداد است كه ميان اين دو نفر بسته مى‌شود و عبد موظف مى‌شود كه از طريق كسب آزاد، مالى تهيه كند و به اقساطى كه براى او قابل تحمل باشد به «مولا» بپردازد و آزادى خود را بازيابد و دستور داده شده است كه مجموع اين اقساط بيش از قيمت عبد نباشد و نيز اگر به عللى عبد از پرداختن اقساط عاجز شد بايد از بيت المال و سهم زكات اقساط او پرداخته و آزاد شود، حتّى بعضى از فقها تصريح كرده‌اند كه اگر زكاتى به مولا تعلق گيرد خود او بايد اقساط بدهى عبد را از باب زكات حساب كند. اين عقد يک عقد لازم است و هيچ يک از طرفين حق فسخ آن را ندارند.
به موردی از کاربرد
عَقد مکاتبه در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذينَ لا يَجِدونَ نِكاحًا حَتَّى يُغْنيَهُمْ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَ الَّذينَ يَبْتَغونَ الْكِتابَ مِمّا مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ فَكاتِبوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فيهِمْ خَيْرًا وَ آتوهُم مِّن مّالِ اللَّهِ الَّذی آتاكُمْ وَ لا تُكْرِهوا فَتَياتِكُمْ عَلَى الْبِغاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّنًا لِّتَبْتَغوا عَرَضَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ مَن يُكْرِههُّنَّ فإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِكْراهِهِنَّ غَفورٌ رَّحيمٌ ) (و كسانى كه امكانى براى ازدواج نمى‌يابند، بايد پاكدامنى پيشه كنند تا خداوند از فضل خود آنان را بى‌نياز گرداند و آن بردگانتان كه خواستار قرار داد براى آزادى هستند، با آنان قرارداد ببنديد اگر صلاحيت زندگى مستقل را در آنان احساس مى‌كنيد و چيزى از مال خدا را كه به شما داده است به آنان بدهيد و كنيزان خود را براى دستيابى شما به متاع ناپايدار زندگى دنيا مجبور به خودفروشى نكنيد. به خصوص اگر خودشان مى‌خواهند پاک بمانند و هركس آن‌ها را بر اين كار اجبار كند، سپس پشيمان گردد و توبه كند خداوند بعد از اين اجبار كردن آن‌ها آمرزنده و مهربان است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ الَّذينَ يَبْتَغونَ الْكِتابَ مِمّا مَلَكَتْ أَيْمانُكُمْ فَكاتِبوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فيهِمْ خَيْراً ...) مراد از كتاب مكاتبه است، (به اينكه صاحب برده با برده قرار بگذارد كه بهاى خود را از راه كسب و كار به او بپردازد و آزاد شود) و ابتغاء مكاتبه اين است كه برده از مولاى خود در خواست كند كه با او مكاتبه نمايد، به اين كه مالى را از او بگيرد و او را آزاد كند. در اين آيه شريفه به صاحبان برده سفارش فرموده در خواست بردگان را بپذيرند، البته در صورتى كه در ايشان چيزى سراغ دارند و مراد از خير، صلاحيت آزاد شدن ايشان است.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَقد مکاتبه»، ج۳، ص۲۰۹.
