• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

متنازع فیه (صرف و نحو)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: متنازع فیه (صرف و نحو)

متنازع فیه از اصطلاحات ادبیات عرب، به کلمه‌ای اطلاق می‌شود که دو عامل نحوی بتوانند در آن به طور همزمان عمل کنند.


متنازع فیه در اصطلاح ادبیات عرب، به کلمه‌ای اطلاق می‌شود که دو عامل نحوی بتوانند در آن به طور همزمان عمل کنند.

۱. تنازع عبارت است از: روى آوردن دو عامل به يك معمول؛ به گونه‌اى كه معمول پس از عامل نخست حذف شود و پس از عامل دوم آشكار گردد:
[۱] سیوطی، جلال الدین، البهجة المرضیة علی الفیة ابن مالک، ص۱۹۱.    
[۲] یعقوب، امیل، موسوعة النحو والصرف والإعراب، ص۲۷۳.    
[۳] خطیب، ظاهر یوسف، المعجم المفصل فی الأعراب، ص۱۳۷.    
[۴] فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج۱، ص۳۷۳.    
«نَبَّهْتُ و نَصَحْتُ زَيْدًا» (زید را آگاه کردم و پند دادم)؛ «زيد» متنازع فيه و مفعول به فعل «نَصَحْتُ» است.
۲. حكم دو عامل اين است كه هر دو، فعل متصرّف يا دو اسم باشند كه در تصریف، شبيه آن دو فعل‌اند.
۳. وضعيت دو عامل و اعراب متنازع فيه، چنين است:
(۱) دو عامل در طلب معمول اتّفاق دارند:
[۵] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
[۶] دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۱۶۰.    
• معمول، فاعل آن‌هاست: «قامَ و قَعَدَ أَخَواكَ» (دو برادرت برخاستند و نشستند)، «قاما و قَعَدَ أَخواكَ» (دو برادرت برخاستند و نشستند).
• معمول، مفعول به آن‌هاست: «نَبَّهْتُ و نَصَحْتُ زَيْدًا» (زید را آگاه کردم و پند دادم).
[۷] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
[۸] دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۱۶۰.    
• معمول، مجرور به آن‌هاست: «إسْتَنَرْتُ و ارْتَشَدْتُ بِعِلْمِكَ» (از علم تو روشنی یافتم و راه یافتم).
[۹] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
(۲) دو عامل در طلب معمول اختلاف دارند:
• «هَجَوْتُ و مَدَحَنِي سَميرٌ» (من هجو گفتم و سَمیر مرا ستود) - فاعل.
[۱۰] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
[۱۱] دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۱۶۰.    
• «سَلَّمْتُ و سَلَّمَ عَلَىَّ الشَاعِرانِ» (من سلام کردم و دو شاعر بر من سلام کردند) - فاعل.
• «هَجوا و مَدَحْتُ الشَاعِرَيْنِ» (آنها هجو گفتند و من دو شاعر را ستودم) - مفعول به.
[۱۲] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
[۱۳] دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۱۶۰.    
• «حادَثْتُ فَأَفادِني زَيْدًا» (من گفتگو کردم و زید به من سود رساند) - مفعول به.
(۳) دو عامل در يك ضمیر عمل مى‌كنند:
• «إِنَّما تاجَرَ و نَجَحَ هوَ» (همانا او تجارت کرد و موفق شد) - فاعل.
[۱۴] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
• «ما أَحْبَبْتُ و عاشَرْتُ إلِاَّ إِيّاكَ» (هر چه دوست داشتم و همنشینی کردم، جز تو نبود/جز تو را دوست نداشتم و با کسی جز تو معاشرت نکردم) - مفعول به.
[۱۵] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
• «ما تَعَزَّزْتُ و تَمَتَّعْتُ إِلاَّ بكَ» (جز با تو، عزت نیافتم و بهره‌مند نشدم) - مجرور.
[۱۶] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
(۴) دو عامل اسم‌هاى شبيه فعل‌اند: «أَوَ مُتقِنُ و حاذِقُ أَخوكَ مِهْنَتَهُ» (آیا برادرت حرفه‌اش را استادانه و ماهرانه انجام می‌دهد؟) - فاعل.
[۱۷] شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
در ادامه برخی شواهد قرآنی مربوط به متنازع فیه ارائه می‌شود:

۳.۱ - فِي الْكَلَالَةِ (سوره نسا/سوره۴، آیه۱۷۶)

• (یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللَّهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلَالَةِ ۚ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَ لَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَکَ ۚ وَ هُوَ یَرِثُهَا إِن لَّمْ یَکُن لَّهَا وَلَدٌ ۚ فَإِن کَانَتَا اثْنَتَیْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَکَ ۚ وَ إِن کَانُوا إِخْوَةً رِّجَالًا وَ نِسَاءً فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَیَیْنِ ۗ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ أَن تَضِلُّوا ۗ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ)
[۱۸] نسا/سوره۴، آیه۱۷۶.    
(«يَسْتَفْتُونَكَ» و «يُفْتِيكُمْ» دو عامل متنازع در «فِي الْكَلَالَةِ»).

۳.۲ - كِتَابِيَهْ(سوره حاقه/سوره۶۹، آیه۱۹)

• (فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَیَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا کِتَابِیَهْ)
[۱۹] حاقه/سوره۶۹، آیه۱۹.    
(«هَاؤُمُ» و «اقْرَءُوا» دو عامل متنازع در «كِتَابِيَهْ»).

۳.۳ - قِطْرًا(سوره کهف/سوره۱۸، آیه۹۶)

• (آتُونِی زُبَرَ الْحَدِیدِ ۖ حَتَّیٰ إِذَا سَاوَیٰ بَیْنَ الصَّدَفَیْنِ قَالَ انفُخُوا ۖ حَتَّیٰ إِذَا جَعَلَهُ نَارًا قَالَ آتُونِی أُفْرِغْ عَلَیْهِ قِطْرًا )
[۲۰] کهف/سوره۱۸، آیه۹۶.    
(«آتُونِي» و «أُفْرِغْ» دو عامل متنازع در «قِطْرًا»).

۱. ↑ سیوطی، جلال الدین، البهجة المرضیة علی الفیة ابن مالک، ص۱۹۱.    
۲. ↑ یعقوب، امیل، موسوعة النحو والصرف والإعراب، ص۲۷۳.    
۳. ↑ خطیب، ظاهر یوسف، المعجم المفصل فی الأعراب، ص۱۳۷.    
۴. ↑ فوال بابتی، عزیزه، المعجم المفصل فی النحو العربی، ج۱، ص۳۷۳.    
۵. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۶. ↑ دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۱۶۰.    
۷. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۸. ↑ دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۱۶۰.    
۹. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۱۰. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۱۱. ↑ دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۱۶۰.    
۱۲. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۱۳. ↑ دقر، عبدالغنی، معجم القواعد العربیة فی النحو و التصریف، ص۱۶۰.    
۱۴. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۱۵. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۱۶. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۱۷. ↑ شرتونی، رشید، مبادی العربیة فی الصرف و النحو، ج۴، ص۲۷۳.    
۱۸. ↑ نسا/سوره۴، آیه۱۷۶.    
۱۹. ↑ حاقه/سوره۶۹، آیه۱۹.    
۲۰. ↑ کهف/سوره۱۸، آیه۹۶.    


• فرهنگ اصطلاحات صرف و نحو عربی، دحداح، انطوان، ص۳۴۱.    


رده‌های این صفحه : ادبیات عرب | اصطلاحات صرف و نحو | تنازع
جعبه ابزار