|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
انجمن خوشنویسان ایـران، مجتمع فـرهنگی ـ هنری \ mojtamaʾ-e farhangī-honarī-ye anjoman-e xoš-nevīsān-e īrān\، در محله دزاشیب تهران واقع است. این مجتمع به برگزاری کلاسهای خوشنویسی و تذهیب، نمایشگاه آثار هنری، جلسات انجمن و فعالیتهای اداری اختصاص دارد. ساختمان اصلی مجتمع موسوم به چلیپا، بنایی دوطبقه با نمای آجری و طراحی مبتنی بر باغ ایرانی است. باغ مجموعه با کرتبندی و جویبندی، همراه با دو حوض مربعشکل و فضایی الهامگرفته از باغ ژاپنی، ساماندهی شده است. بخش اداری و خدماتی شامل ساختمانهای دو و یکطبقه، حیاط خلوت و رستوران هشتضلعی با کاشیکاری است. این مجموعه پس از مرمت در (دهه ۱۳۷۰ هـ.ش) با کاربری فرهنگی به انجمن خوشنویسان ایران واگذار شد. مجتمع فرهنگی — هنری انجمن خوشنویسان ایران مجتمعی واقع در محله دزاشیب، خیابان شهید کبیری، خیابان کریمی (بوعلی)، خیابان سلیمی. مجتمع فرهنگی ـ هنری انجمن خوشنویسان در خیابان دزاشیب که شعبهای از انجمن خوشنویسان ایران است، مرکزی برای برگزاری کلاسهای آموزشی، نمایشگاههای آثار هنرمندان خوشنویس و تذهیبکار و جلسات مدیران انجمن و استادان خوشنویسی است. ۲.۱ - واحدهای مجتمعدر این مجتمع واحدهای اداری، فضاهای آموزشی و فروشگاهی برای عرضه ابزارها و وسایل مورد نیاز هنرمندان وجود دارد.واحد اداری، چند کلاس و فروشگاه مجتمع در ضلع جنوب غربی زمین، مجاور در ورودی مجتمع قرار دارد. ۲.۲ - وظایف واحد اداریدر واحد اداری، ارزشیابی و تصحیح اوراق امتحانیِ ۲۵۰ شعبه انجمن خوشنویسان در سراسر کشور انجام میگیرد.همچنین جلسات شورای عالی انجمن در این مکان برگزار میشود. ۲.۳ - دفتر تذهیب و نگارخانهدفتر تذهیب که در ساختمان مرکزی (چلیپا) انجمن خوشنویسان قرار دارد، از دیگر بخشهای این مجموعه است.همچنین در سالهای گذشته نگارخانهای با نام «شیرین» در این ساختمان به فعالیت میپرداخته است. ۳.۱ - پیشینه تاریخیباغ و ساختمان کنونی انجمن خوشنویسان ایران (واحد شمال) در گذشته خانه حسین علاء ملقب به معینالوزرا از رجال سیاسی اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی بوده است. [۱]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۴۷ ش، ج۱، ص۴۰۱.
این باغ پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مدتی بهصورت متروکه رها شده بود، اما پس از چندی در اختیار کمیته انقلاب قرارگرفت و در سالهای جنگ عراق با ایران، مهاجران جنگ تحمیلی در آن اسکان داده شده بودند. این باغ در اواخر (دهه ۱۳۶۰ هـ.ش) به تملک شهرداری تهران درآمد. ۳.۲ - عرصه و موقعیت۳.۲.۱ - وسعت و شکل عرصهبنای ساختمان انجمن خوشنویسان در عرصهای به وسعت تقریبی ۷۰۰‘۴ مـ۲ قرار دارد.براساس گزارشهای شفاهی، عرصه در ابتدا وسعت بیشتری در حدود ۰۰۰‘۱۰ مـ۲ داشت، اما بعدها بخشی از جبهه شرقی آن منفک و به مجتمع مسکونی تبدیل شد. عرصه هماکنون به صورت زمینی غیرمنتظم است که در راستای شمالی ـ جنوبی استقرار یافته و از جبهههای شرقی، غربی و شمالی به املاک مجاور محدود شده است. ۳.۲.۲ - ساختمانها و استقراربنای اصلی خانه موسوم به چلیپا که هماکنون (۱۳۸۸ هـ.ش) بهعنوان ساختمان اصلی انجمن مورد استفاده قرار میگیرد، در جبهه شمالی عرصه واقع شده است و ساختمان دیگری به عنوان بخش اداری در جبهه جنوب غربی محوطه قرار دارد.گفته میشود که بنای اصلی در وضعیت اولیه، در میان باغ قرار داشته و به مرور زمان با کم شدن مساحت عرصه، اکنون در حاشیه شمالی آن واقع شده است. ۳.۲.۳ - مرمت و بازسازیساختمان اصلی به سبب فرسودگی و آسیبهای ناشی از آتشسوزی، در فاصله سالهای (۱۳۷۴-۱۳۷۶ هـ.ش) توسط شهرداری تهران مرمت و بازسازی شد.در این عملیات، ضمن مرمت و استحکامبخشی بناهای محوطه، فضاهای داخلی نیز به منظور کاربری جدید تغییراتی یافت. ۳.۲.۴ - ساماندهی باغ و فضاهای جانبیعرصه با الهام از الگوی باغ ایرانی ساماندهی و کرتبندی و جویبندی گردید و فضای دیگری ملهم از باغهای ژاپنی در شمالیترین نقطه آن (پشت ساختمان اصلی) ایجاد شد.همچنین یک فضای خدماتی به عنوان رستوران در جبهه جنوب شرقی باغ احداث گردید. ۳.۲.۵ - کاربری و دسترسیپس از اتمام عملیات مرمتی، این مجموعه به صورت اجاره ۲۰ ساله با کاربری فرهنگی در اختیار انجمن خوشنویسان ایران قرار گرفت.ورودی مجموعه در جبهه جنوبی عرصه واقع است. تمرکز باغ بیشتر در قسمت میانی و جبهه شرقی عرصه است و نیمه غربی آن به بخش اداری و خیابانِ منتهی به ساختمان اصلی اختصاص یافته است. کرتهای باغ غیرمنتظم است و محورهای آب نیز به تبعیت از آنها غالباً به صورت مورب اجرا شده است و از میانِ کرتها میگذرد. دو حوض مربعشکل متقارن نیز در مقابل ساختمان اصلی وجود دارد. آب مورد نیاز باغ در گذشته از طریق قنات تأمین میشد، اما گفته میشود که در حال حاضر این قنات بیرون از باغ قرار گرفته است و آب آن هرز میرود. ۵.۱ - مشخصات کلیساختمان اصلی بنایی دوطبقه با نمای آجری است.در ساخت بنا آجر، تیر چوبی و ملاط آهک به کار رفته و پوشش آن نیز به صورت شیروانی اجرا شده است. نمای بنا ساده و فاقد تزیینات خاص است، اما رواق طبقه همکف و طرح بازشوها در نمای اصلی (جنوبی) از زیباییهای بصری آن به شمار میرود. بازشوها در ابتدا تزیینات معرقکاری زیبایی در قسمت کتیبه بالای درها و پنجرهها داشته که با شیشههای رنگی آذین شده بوده است. ۵.۲ - تغییرات و مرمتدر بازسازی این مجموعه به جای پنجرههای سابق که به سبب فرسودگی ناکارآمد شده بودند، بازشوهای چوبی جدیدی، ملهم از معماری ساسانی، طراحی و نصب گردید و شیشههای رنگی سهبعدی مدرن (اثر فریده لاشایی) نیز جایگزین شیشههای قدیمی شد. [۲]
جواهریان، فریار، «بازسازی و گسترش خانه علاء برای استفاده انجمن خوشنویسان ایران»، معمار، تهران، ۱۳۷۸ ش، شم ۵، ص۳۴.
۵.۳ - پلان داخلی۵.۳.۱ - استقرار و محور تقارنساختمان اصلی (چلیپا) بر محور طولی و در راستای شرقی ـ غربی استقرار یافته است.محور تقارن بنا یک راهرو مرکزی در امتداد شمالی ـ جنوبی است که در دو طرف آن، دو اتاق قرار دارد. نور داخلی اتاقها توسط پنجرههایی در ضلع جنوبی تأمین میشود. ۵.۳.۲ - اتاقهای جانبیهمچنین در منتهاالیه شرقی و غربی این ضلع، دو اتاق کوچک قرار دارد که دسترسی به آنها از رواق جنوبی صورت میگیرد.در جبهههای شمال شرقی و شمال غربیِ بنا نیز دو اتاق دیگر قرار دارد که از جبهه شرقی و غربی قابل دسترسیاند. ۵.۳.۳ - ارتباط با طبقه فوقانیارتباط با طبقه فوقانی از طریق پلکانی واقع در انتهای راهرو مرکزی فراهم شده است که از پاگرد، به دو بازوی شرقی و غربی منشعب میشود.همچنین در پاگرد، پنجرههایی تعبیه شده است که افزون بر تأمین نور کافی، امکان دید فضای باغ پشتی بنا را نیز فراهم میکند. ۵.۳.۴ - طبقه دومفضای داخلی طبقه دوم در کل متشکل از ۶ اتاق بزرگ است که در اطراف دو راهرو افقی و عمودی واقع شدهاند.پس از پلکان، در ابتـدا راهـرو شرقی ـ غربـی کوچکی به عنوان فضای مکث و تقسیم قرار دارد که در دو طرف آن، دو اتاق بزرگ واقع شده و راهرو مرکزی بر آن عمود شده است. در دو طرف راهرو مرکزی نیز دو اتاق قرار دارد که هرکدام توسط یک درِ میانی به اتاق دیگر مرتبط شدهاند. نور اتاقها توسط پنجرههایی که به محوطه باغ و ایوان جنوبی بازمیشوند، تأمین میگردد، اما در طبقه همکف، فضای داخلی به ویژه بخشهای واقع در نیمه شرقی بنا به سبب وجود مجتمع مسکونی همسایه از نور کافی برخوردار نیست. ۵.۴ - نمای بنانمای اصلی بنا در جبهه جنوبی آن قرار دارد.این نما از رواقی با ستونهای قطور آجری در طبقه همکف و ایوانی با ۱۰ ستون مدور در طبقه دوم تشکیل شده است. گفته میشود که ستونهای ایوان در وضعیت اولیه چوبی و ساده بودهاند، اما در طی عملیات بازسازی، با اندود گچ و رنگ و تزییناتی در قسمت سرستون اجرا شدهاند. در منتهاالیه نمای شرقی یک ردیف پلکان و در منتهاالیه نمای غربی رواقی کوچک با ۴ ستون آجری قرار دارد. نمای داخلی بنا ساده و فاقد تزیینات است، اما در بازسازیهای اخیر تلاش شده است تا با ایجاد تمهیداتی از جمله آجرفرشکردن کف و کارگذاری شیشههای طرحدار در پنجرهها، عناصری از هنر ایرانی در فضای داخلی نمایش داده شود. بخش اداری انجمن در دو ساختمان متمرکز شده که در راستای شمالی ـ جنوبی قرار دارند و توسط یک حیاطخلوت از یکدیگر جدا شدهاند. ساختمان جنوبی دوطبقه و ساختمان شمالی یکطبقه است. هر دو ساختمان دارای نمای آجری هماهنگ با نمای ساختمان اصلیاند. حیاط نیز در بخش میانی حوض کوچکی دارد. در نقطه مقابل بخش اداری (جبهه جنوب شرقی)، ساختمان رستوران به صورت بنایی هشتضلعی دیده میشود که روی سکویی به ارتفاع تقریبی ۱ متر استقرار یافته است. بدنه این ساختمان با کاشیهای هفترنگ تزیین و سقف آن به صورت شیروانی اجرا شده است.
[۳]
تحقیقات میدانی مؤلف.
[۴]
محمدی، امیـرحسین (مسئول مجتمع فرهنگی ـ هنری انجمن خوشنویسان ایران، واحد شمال)، مصاحبه با مؤلف.
• سیما و علیمحمد، طایفه و مرادیانمنفرد، دانشنامه تهران بزرگ، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «مجتمع فرهنگی — هنری انجمن خوشنویسان ایران»، ص۲۲۳. ردههای این صفحه : دانشنامه تهران بزرگ | مجتمع های تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
