محمد بن خیر اموی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن خیر اموی (
۵۰۲ ـ
۵۷۵ هـ.ق) از دانشمندان برجسته
اندلس در قرن
ششم (هجری قمری) بود.
وی در علوم
قرائت، لغت، ادب،
حدیث و
فقه تبحر داشت.
از بیش از صد تن از مشایخ، از جمله ابوالحسن شریح و ابن ابی‌الخصال، بهره علمی برد و خود نیز استادانی چون ابوالخطاب بن واجب تربیت کرد.
سالیانی را در قرطبه به تدریس و امامت گذراند و رجال‌نویسان اهل سنت او را فردی ضابط و امین دانسته‌اند.
دو اثر از ایشان برجا مانده است:
فهرسة ما رواه عن الشیوخ و
حاشیه‌ای ارزشمند بر صحیح مسلم.
او در ۵۷۵ (هجری قمری) در قرطبه درگذشت و در اشبیلیه دفن شد.
ابوبکر محمد بن خیر بن عمر بن خلیفه لمتونی اموی اشبیلی قرطبی مشهور به
ابن خَیْر از موالی ابراهیم بن محمد بن یغمور و اهل اشبیلیه از شهرهای مشهور اندلس بود.
او در سال ۵۰۲ (هجری قمری) به دنیا آمد.
گفته شده نسبت أموی وی برگرفته از نام کوهی در مغرب است که «أمَه» شهرت دارد.
رجال‌نویسان اهل‌سنت وی را فردی قابل اعتماد، متقن، ضابط، خیّر و امین معرفی کرده‌اند.
ابن خَیْر در بعضی از علوم رایج آن روزگار از جمله قرائت،
لغت،
ادبیات عرب، حدیث
و فقه آگاهی کامل داشت.
به‌گفته
ابن ابّار، محضر بیش از صد استاد و شیخ را درک کرده و کوله‌باری ارزشمند از خرمن دانش اندوخته بود.
اشبیلی به قرطبه نیز مسافرت کرده و سالیانی را در آن‌جا به تعلیم، تعلم و امامت جماعت در جامع شهر اشتغال داشت.
شاید به این سبب است که ضبّی، برای نخستین بار او را قرطبی خوانده است.
ابوبکر قرائت را از ابوالحسن شریح بن محمد،
استاد به‌نام فن قرائت و حدیث را نزد بزرگانی همچون ابوجعفر بن عبدالعزیز،
ابوالقاسم بن بقی،
ابن مغیث
و ابن ابی الخصال فرا گرفت
و از ابومحمد بن عتاب،
ابن وراق
و ابوطاهر سلفی
اجازه روایت دریافت کرد.
قرطبی کرسی تدریس داشت و شاگردانی را تربیت کرد که از آن میان می‌توان به افرادی چون ابوالخطاب بن واجب
و ابوعلی زندی اشاره کرد.
ابن خیر کتاب‌هایی تالیف کرده که آثار او عبارت‌اند از:
• فهرسة مارواه عن الشیوخ من الدواوین المصنّفه فی ضروب العلم و انواع المعارف؛
بر جای مانده که به چاپ رسیده است.
• همچنین
حاشیه‌ای بر صحیح مسلم دارد که بر پایه گزارش کتّانی در فهرس الفهارس، بسیار ارزشمند بوده و به شرح و تفسیر بعضی از الفاظ و عبارات آن پرداخته است.
در حقیقت می‌توان این حاشیه را اثر دوم وی به شمار آورد.
اموی درنهایت در ۵۷۵ (هجری قمری) در قرطبه از دنیا رفت.
جنازه‌اش به اشبیلیه منتقل و در آرامگاهی معروف به مُسکه به خاک سپرده شد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن خیر اموی»، ج۴، ص۲۸۶.
