محمد بن فضل اسفرائینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن فضل اسفرائینی (
۴۷۴ ـ
۵۳۸ هـ.ق) محدث، واعظ و عالم
اشعری مذهب بود که در
اسفراین زاده شد.
حدیث را نزد بزرگانی چون ابوالحسن بن آخرم و شیرویه دیلمی آموخت و در موعظه، فصاحت و دقت نظر شهرت یافت.
از جمله شاگردان نامدار او،
سمعانی و
ابن عساکر بودند.
وی در
بغداد به تبلیغ مذهب اشعری پرداخت، اما مخالفت
حنابله موجب تبعیدش شد.
پس از مراجعت مجدد به بغداد، دوباره اخراج گردید و در راه بازگشت به
نیشابور، در
بسطام درگذشت.
از آثار ایشان
کشف الاسرار،
بیان القلب و
بثّ السّر است.
وی سرانجام در بسطام در سال ۵۳۸ (هجری قمری) درگذشت.
ابوالفتوح محمد بن فضل بن محمد اسفرائینی معروف به
ابن معتمد در سال ۴۷۴ (هجری قمری)
در اسفراین دیده به جهان گشود.
ایشان محفوظاتی بسیار داشت و فردی ظریف‌گوی
و از زبانی فصیح، عباراتی ناب و شیرین برخوردار بود.
او در پند و اندرزدادن فردی بی‌نظیر بود دقت نظر خاصی داشت.
در پایبندی به مذهب اشعری و تبلیغ آن زبانزد بود.
ابوالفتوح پس از گذراندن دوران کودکی، برای کسب علم و حدیث نزد محدثانی همچون ابوالحسن بن اخرم مدینی
و شیرویه دیلمی رفته و از آنان حدیث آموخت.
محمد بن فضل شاگردانی داشته بزرگانی همچون سمعانی و ابن عساکر در زمره شاگردانش قرار دارند.
ابن معتمد عالم
شافعی مذهب در سال
۵۱۵ (هجری قمری) وارد بغداد شد
و مدتی در آن‌جا اقامت نمود و به تبلیغ مذهب اشعری پرداخت.
که از جانب خاص و عام مورد قبول واقع شد؛ ولی حنابله که موقعیت خود را در خطر دیدند، بر او شوریدند.
آتش اختلافات و فتنه در جامعه شعله‌ور شد و حاکم وقت، یعنی المسترشد باللّه (خلافت
۵۲۹ ـ ۵۱۲هـ.ق) مجبور شد دستور اخراج او را از بغداد صادر نماید.
پس از مرگ مسترشد و هنگامی که المقتفی (حکومت
۵۵۵ ـ
۵۳۰ هـ.ق) حکومت را به دست گرفت، ایشان دوباره به بغداد مراجعت نمود.
به موعظه و تبلیغ مذهب اشعری پرداخت
تا این‌که مجددا اختلافات بروز نمود و او را از بغداد به وطنش نیشابور فرستادند.
ابوالفتوح کتاب‌های تألیف کرده که عبارتند از:
• کشف الاسرار؛
• بیان القلب؛
• بثّ السّر.
اسفرائینی سرانجام در راه بازگشت به نیشابور،
در بسطام
و در سال ۵۳۸ (هجری قمری) درگذشت.
در کنار قبر
ابویزید بسطامی به خاک سپرده شد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن فضل اسفرائینی»، ج۴، ص۲۸۱- ۲۸۲.
