• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن محمد خاورانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن محمد خاورانی


محمد بن محمد خاورانی (حیات ۵۷۱ هـ.ق) از علما و نویسندگان برجسته سده ششم (هجری قمری) بود.
که اصلاً منسوب به خاوران، از روستاهای نواحی خلاط در غزنه بود.
بر اساس گزارش یاقوت حموی و مکتوبه‌ای از پسرش، وی نزد فقهای برجسته‌ای در نیشابور تحصیل کرده است.
از جمله اساتیدش؛ عبدالجبار بن محمد بیهقی، ابوسعید مقری، زاهر شحامی و عباسه طوسی بوده‌اند.
همچنین در چهل‌سالگی با ابوحامد غزالی دیدار داشته و نزد زمخشری دروس کشاف و مفصل را فراگرفته است.
وی خود استادانی تربیت کرد و گروهی در سال ۵۷۱ (هجری قمری) از او اجازه روایت دریافت کردند.
ایشان تألیفات متعددی در فقه، نحو، تفسیر و کلام دارد.
از تالیفاتش می‌توان به التلویح فی شرح المصابیح، سیرالملون، نخبة الاعراب و شرح حصار الایمان اشاره کرد.
تاریخ وفاتش روشن نیست، اما وی قطعاً تا سال ۵۷۱ (هجری قمری) زنده بوده است.


ابوالحسن محمد بن محمد خاورانی خلاطی
[۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
[۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۴۷.    
[۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۲۹.    
[۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
[۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۴۳.    
[۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۵.    
از جزییات زندگی وی اطلاعات بسیاری در دست نیست.
بر پایه گزارش یاقوت حموی، وی منسوب به خاوران از روستاهای نواحی خلاط واقع در غزنه بود.
[۸] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۹] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
او به نقل از مکتوبه‌ای از ابومحمد خاورانی، پسر مؤلف چنین می‌نویسد: ابوالحسن نزد بسیاری از علما و فقهای نیشابور شاگردی کرده و مطالبی آموخته است.
[۱۰] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    

ابوالحسن از محضر استادانی استفاده نموده که از آن میان می‌توان به افرادی همچون؛ عبدالجبار بن محمد بیهقی خواری،
[۱۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
ابوسعید عبدالصمد مقری،
[۱۲] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
زاهر بن طاهر شحامی
[۱۳] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
و عباس بن محمد طوسی معروف به عبّاسه اشاره کرد.
[۱۴] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
حموی نقل می‌کند که او در چهل سالگی، ابوحامد غزالی ( م ۵۰۵ هـ.ق) را ملاقات کرده است.
[۱۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۱۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
در محضر ابوالقاسم محمود بن عمر زمخشری حاضر شده و نزد او تفسیر کشاف و مفصل را فرا گرفته است.
[۱۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۱۸] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۱۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    


محمد شاگردانی داشته که می‌توان به؛ عبدالغفار فارسی،
[۲۰] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
ابوعبداللّه محمد بن فضل فراوی
[۲۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
و احمد بن محمد میدانی
[۲۲] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
اشاره نمود.
یاقوت می‌نویسد: گروهی از جمله محمد بن یوسف بن ابی بکر اربلی،
[۲۳] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
محمد بن اردشیر و یوسف بن اردشیر در سال ۵۷۱ (هجری قمری) از خاورانی اجازه روایت دریافت کرده‌اند.
[۲۴] یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    

خلاطی آثار و تألیفات متعددی داشته است که عبارت‌اند از:
• التلویح فی شرح المصابیح للبغوی؛
[۲۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۲۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۲۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
• سیرالملون؛
[۲۸] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۲۹] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
• شرح حصار الایمان؛
[۳۰] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۳۱] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
• الشرح و البیان لاربعین ابن ودعان؛
[۳۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۴۳.    
[۳۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۳۴] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۳۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۴۷.    
[۳۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
• القواعد و الفوائد فی النحو؛
[۳۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۳۸] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
• الادوات؛
[۳۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۴۰] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۴۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
• التصریف؛
[۴۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۴۳] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۴۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
• النقاوة فی الفرائض؛
[۴۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۴۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۴۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
• نخبة الاعراب؛
[۴۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۵.    
[۴۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۵۰] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۵۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
• النخب والنکت فی الفرائض؛
[۵۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۵۳] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۵۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۲۹.    
• بیان قصه ابلیس مع النبی.
[۵۵] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    

خاورانی سال وفاتش دانسته نیست، ولی مسلّم است وی تا سال ۵۷۱ (هجری قمری) در قید حیات بوده است.
[۵۶] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
[۵۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
[۵۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۴۳.    
[۵۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۵.    
[۶۰] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۴۷.    
[۶۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۲۹.    
[۶۲] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
(دیگر منابع:
[۶۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۴۷.    
[۶۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۲۹.    
[۶۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
[۶۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۴۳.    
[۶۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۵.    
)
۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۴۷.    
۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۲۹.    
۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۶. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۴۳.    
۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۵.    
۸. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۹. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
۱۰. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
۱۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
۱۲. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۱.    
۱۳. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۱۴. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۱۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۱۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۱۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۱۸. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۱۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۲۰. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۲۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۲۲. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۲۳. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۲۴. ↑ یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۲۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۲۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۲۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۲۸. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۲۹. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۳۰. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۳۱. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۳۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۴۳.    
۳۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۳۴. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۳۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۴۷.    
۳۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۳۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۳۸. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۳۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۴۰. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۴۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۴۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۴۳. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۴۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۴۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۴۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۴۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۴۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۵.    
۴۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۵۰. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۵۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۵۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۵۳. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۵۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۲۹.    
۵۵. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۵۶. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۲، ص۳۴۲.    
۵۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۸.    
۵۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۴۳.    
۵۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۵.    
۶۰. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۴۷.    
۶۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۲۹.    
۶۲. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۶۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۴۷.    
۶۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۲، ص۶۲۹.    
۶۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۱۳.    
۶۶. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۴۳.    
۶۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۳۵.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن محمد خاورانی»، ج۴، ص۳۱۶.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 571 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | علمای قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار