هبه الله بن حسین بغدادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هبه‌اللّه بن حسین بغدادی (م
۵۳۴ هـ.ق) ادیب، شاعر، حکیم و فاضل، آشنای با پزشکی، ریاضی، هیأت و نجوم، رصد و زیج بود.
مهارت بی‌نظیر او در ساخت اسطرلاب، سبب شد تا او به
اسطرلابی شهرت یابد.
از مهم‌ترین اختراعات وی، اصلاح و تکمیل الکره ذات الکرسی و توسعه آلت شامله خجندی برای کاربرد در عرض‌های جغرافیایی گوناگون است.
شاگردانی چون ابومحمد خشاب و ابوالوفاء بن حصین نزد او تلمذ کردند.
ایشان همچنین شاعری خوش‌قریحه بود و برخی اشعارش در آثار
ابن ابی‌اصیبعه آمده است؛ هر چند
ابن خلکان او را بی‌پروای در کلام و گاه فحاش معرفی کرده است.
از آثار مکتوب او می‌توان به
درة التاج من شعر ابن الحجاج،
دیوان اشعار و
المعرف المحمودی نام برد.
وی در سال‌های پایانی عمر دچار فلج شد و سرانجام در سال ۵۳۴ یا
۵۳۹ (هجری قمری) در
بغداد درگذشت.
ابوالقاسم هبةاللّه بن حسین بن احمد بغدادی معروف به
بدیع اسطرلابی ادیب، فاضل، شاعر، حکیم و آشنای با
پزشکی،
ریاضی، هیأت،
نجوم، رصد و زیج بود.
بدیع در ساختن ابزارهای نجومی، به ویژه
اسطرلاب تبحر داشت و او به این دلیل به
اسطرلابی شهرت یافت. به گفته
یاقوت حموی در تخصص او کسی به مثلش یافت نشد و از این راه به اموال بسیاری دست یافت.
وی برای این‌که ثابت کند آلات و ابزاری که می‌سازد از دقت بسیاری برخوردار است، به براهین هندسی و قوانین اقلیدسی تمسک می‌جست و اختراعات جدیدی که گذشتگان از آن غافل بودند به وجود آورد.
ازجمله اختراعات او وسیله ای نجومی به نام
الکرة ذات الکرسیبود که آن را اصلاح و تکمیل نمود. همچنین با تکمیل
آلت شامله خجندی که تنها برای محاسبه یک عرض جغرافیایی تنظیم می‌شد، آن را برای محاسبه عرض‌های گوناگون قابل استفاده کرد؛ درحالی که
خجندی دلیل هایی برای ناممکن بودن این کار آورده بود.
او در سال
۵۲۴ (هجری قمری) نیز سرپرستی رصدی را در شهر بغداد بر عهده داشت.
وی از دوستان امین الدوله معروف به ابن تلمیذ، پزشک و داروشناس معروف
مسیحی بود و در سال
۵۱۰ (هجری قمری) به‌همراه او در
اصفهان حضور داشت.
او دارای اشعاری زیبا بود
که بعضی از ابیاتش را ابن ابی‌اصیبعه آورده است.
ابن خلکان او را فردی گستاخ، بی پروا و لوده‌گو توصیف نموده تا جایی که در بعضی از اشعار او بی‌حیایی و فحش نیز دیده شده است.
اسطرلابی دارای شاگردانی بود که ازجمله می‌توان به ابومحمد خشاب و ابوالوفاء بن حصین اشاره کرد.
ابوالقاسم دارای آثاری است که عبارتند از:
• دیوان اشعار
• رساله ای درباره اصلاح و تکمیل آلات شامله خجندی؛
• رساله ای درباره اصلاح و تکمیل وسیله ای به نام الکره ذات الکرسی؛
• درة التاج من شعر ابن الحجاج که برگزیده ای از اشعار ابن حجاج است و در ۴۱ باب که هر باب به یکی از فنون شعر اختصاص دارد؛
• المعرف المحمودی یا زیج محمودی که به نام
سلطان محمود سلجوقی ( حکومت
۵۱۱ ـ
۵۲۵ هـ.ق) نوشته است.
بغدادی سرانجام فلج گردید و در سال ۵۳۴ (هجری قمری)
یا (
۵۳۹ هـ.ق) درگذشت و در بغداد به خاک سپرده شد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «هبهةاللّه بن حسین بغدادی»، ج۴، ص۴۳۸.
