وَ الدَّعْوَةِ الْحُسْنی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
وَ الدَّعْوَةِ الْحُسْنی
و دعوت نیکوتر
فراز وَ الدَّعْوَةِ الْحُسْنی در زیارت جامعه کبیره، اهل بیت (علیهمالسّلام) را به عنوان بهترین دعوت کنندگان معرفی میکند. خاندان رسالت، کسانی هستند که نه تنها دین را بهتر از دیگران میشناسند؛ بلکه نیکوترین دعوت کنندگان به سوی آناند و در این ویژگی، به بالاترین مراتب آن، دست یافتهاند.
احتمال دیگری که از این فراز به دست میآید این است که شما اهل بیت (علیهمالسّلام) کسانی هستید که بهترین دعاهای ابراهیم (علیهالسّلام) درباره شما، برآورده شده است.
الدَّعْوَة:
مصدر «مرّة» از
دعا، به معنا فرا خواندن، صدا زدن، خواندن، دعا کردن. «دعا الرَّجل دعوا و دعاءً: ناداه والاسم الدَّعوة... والدَّعوة: المرّة الواحدة من الدُّعاء».
الحُسْنی:
اسم تفضیل،
مؤنث «احسن»، به معنای ضدّ زشتی و کاستی، خوبتر، بهتر، نیکوتر، عالیتر. «الحُسنی: ضدّ السوای».
هر گاه مصدری در مکان
اسم فاعل استفاده شود، تمامِ معنای آن را افاده میکند، چنانچه به انسان عادلی که تجسّم
عدالت است، «عَدل» گفته میشود. در این بخش از «زیارت جامعه»، امامان (علیهمالسّلام) با واژه «دعوت» (که مصدر است)، مورد خطاب قرار میگیرند و بدینسان، مقصود از «دعوت»، هر چه باشد، اهل بیت (علیهمالسّلام) در بالاترین مراتب آن قرار دارند.
در میان احتمالاتی که شارحان «زیارت جامعه» برای «
الدَّعوَةِ الْحُسْنی» آوردهاند، دو تفسیر، پسندیدهتر است:
در تفسیر نخست،
اهل بیت (علیهمالسّلام) با خصوصیت داعی و مبلّغ، مورد خطاب قرار گرفتهاند. به سخن دیگر، خاندان رسالت، کسانی هستند که نه تنها
دین را بهتر از دیگران میشناسند؛ بلکه نیکوترین دعوت کنندگان به سوی آناند و در این ویژگی، به بالاترین مراتب آن، دست یافتهاند. از این رو، نه تنها به عنوان نیکوترین مبلّغ، بلکه نیکوترین تبلیغ، مورد خطاب قرار میگیرند:
(وَ مَنْ اَحْسَنُ قَوْلًا مِّمَّن دَعَآ اِلَی اللَّهِ وَ عَمِلَ صَــلِحًا وَ قَالَ اِنَّنِی مِنَ الْمُسْلِمِینَ) «و کیست نیکو گفتارتر از آن که به سوی خداوند میخوانَد و کار شایسته میکند و میگوید: «همانا من، از مسلمانانم»؟».
کسانی که مردم را با ارزشهای اعتقادی و اخلاقی آشنا میکنند و خود نیز در عمل، نیکو رفتارند، نمونهای از این آیه شریف هستند. کوتاه سخن آنکه زیباتر از گفتار مبلّغی که خود به گفتارش عمل میکند، سخنی نیست و بر اساس نقلی،
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، آنان را بهترین
امّت خود، معرّفی میکند و میفرماید:
«خِیارُ اُمَّتی مَن دَعا الَی اللّه ِ تَعالی وَ حَبَّبَ عِبادَهُ الَیهِ.» بهترین امّت من، کسانی هستند که مردم را به سوی خدا میخوانند و بندگان را محبوبِ خدا مینمایند.
هدایت مردمان به سوی آفریدگار، ارزشی بی نهایت دارد و در انحصار گروهی خاص نیست؛ بلکه هر کسی که خدا را بشناسد و کارهای شایسته انجام دهد، محبوب خداست و با همین رفتار، راه را به مردم مینمایانَد. پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، به گاهِ فرستادن
علی (علیهالسّلام) به سوی
یمن، به او فرمود:
«یا عَلِیّ! لا تُقاتِلَنَّ احَدَا حَتّی تَدعُوهُ وَ ایمُ اللّه ِ لَاَن یَهدِیَ اللّه ُ عَلی یَدَیکَ رَجُلاً خَیرٌ لَکَ مِمّا طَلَعَت عَلَیهِ الشَّمسُ وَ غَرَبَت وَ لَکَ وَلاؤُهُ، یا عَلِیّ!»ای علی! هرگز با کسی نبرد مکن تا این که او را به
اسلام، دعوت کنی. به خدا
سوگند که اگر خداوند، مردی را با دستان تو
هدایت کند، برایت بهتر است از آنچه آفتاب، بر آن
طلوع و
غروب میکند، و تو بر او
ولایت داری، ای علی!
بدینسان، اهل بیت (علیهمالسّلام)، خود از خدا میخواهند که آنان را از مبلّغان و دعوت کنندگان به سوی او قرار دهد.
امام سجّاد (علیهالسّلام) (در دعایی که از ایشان، روایت شده است)، چنین میخواهد:
«اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْعَلنا مِن دُعاتِکَ الدّاعِینَ الَیکَ وَ هُداتِکَ الدّالِّینَ عَلَیکَ.» خداوندا! بر محمّد و خاندان او درود فرست، و ما را از دعوت کنندگانی که به سوی تو فرا میخوانند، و هدایت کنندگانی که
[مردم را
] به تو ره نموناند، قرار ده.
دعوت به خدا، حتّی در زمان حضور
امام معصوم (علیهالسّلام)، نیکوترین آرزوست، بهگونهای که در «
دعای افتتاح»، از خدا میخواهیم که در دولت کریمش، ما را در زمره دعوت کنندگان به اطاعتش قرار دهد:
«وَ تَجعَلُنا فِیها مِنَ الدُّعاةِ الی طاعَتِکَ وَ القادَةِ الی سَبِیلکَ.» و ما را از دعوتگران به سوی طاعتت و پیشاهنگان راهت، قرار دهی.
بنابراین، با توجّه به متونی که اشاره شد، میتوان «
الدَّعوة الحُسْنی» را به «نیکوترین تبلیغ»، تفسیر کرد که در آن، به جایگاه اهل بیت (علیهمالسّلام) به عنوان پیشاهنگان بهترین مبلغان و دعوت کنندگان به سوی خدا، اشاره شده است.
اگر «نیکوترین دعا»، معنای «
الدَّعوةِ الحُسْنی» باشد، اشاره به آیاتی از
قرآن دارد که در آنها،
ابراهیم (علیهالسّلام) در حقّ فرزندانش
دعا میکند. به عبارتی، خطاب «زیارت جامعه»، چنین است: «شما کسانی هستید که بهترین دعاهای ابراهیم (علیهالسّلام) درباره شما، برآورده شده است».
ابراهیم (علیهالسّلام) از پیامبرانی است که در باره ذرّیهاش، فراوان دعا کرده است و خداوند، دعای پدر در حقّ فرزند را رد نمیکند.
ابراهیم (علیهالسّلام)، وقتی پایههای
بیت اللّه الحرام را استوار نمود، از خداوند، چنین خواست:
(رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّـآ اِنَّکَ اَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِن ذُرِّیَّتِنَآ اُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّکَ.) «پروردگارا! از ما (ابراهیم و
اسماعیل) بپذیر، که تویی شنوا و دانا. پروردگارا! ما را دو
مسلمان (گردن نهاده و فرمان بُردار خویش) گردان و از فرزندان ما نیز امّتی مسلمان خود، قرار ده».
و در آیهای دیگر، ابراهیم (علیهالسّلام) از خدا میخواهد که مردم را علاقهمند به فرزندانش قرار دهد و به آنان، روزی دهد:
(رَّبَّنَآ اِنِّی اَسْکَنتُ مِن ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِندَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُواْ الصَّلَوةَ فَاجْعَلْ اَفْـئدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِی اِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَ تِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ.) «پروردگارا! من برخی از فرزندان خود را به درّهای بی کِشت، نزدیک خانه حرام تو جای دادم (پروردگارا)،
تا نماز به پا دارند. پس دلهایی از مردمان را چنان کن که به سوی آنان بگرایند، و از میوهها روزیشان ده، باشد که سپاس بگزارند».
تمامی درخواستهای خلیل الرحمن، اجابت شد و پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم)، طبق نقلی، فرمود:
«انَا دَعوَةُ ابی ابراهِیم» من
[نتیجه
] دعای پدرم ابراهیم هستم. و امامان (علیهمالسّلام) نیز در این ویژگی، شریک پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) هستند؛ زیرا آنان نیز
ذرّیه ابراهیم (علیهالسّلام) هستند که افزون بر دعاهایی که به آنها اشاره شد، ابراهیم (علیهالسّلام)،
امامت و پیشوایی آنان را از خداوند، درخواست کرد که به اجابت رسید.
(اشاره به آیه
(اِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ اِمَامًا قَالَ وَ مِن ذُرِّیَّتِی..) که مفهوم آن، این است که این دعا در حقّ گروهی از فرزندان ابراهیم (علیهالسّلام)، مستجاب شده است.) بدینسان، میتوان «
الدَّعوة الحُسْنی» را همان دعای ابراهیم (علیهالسّلام) در حقّ فرزندانش دانست.
ری شهری، محمد، تفسیر قرآن ناطق، ص۱۸۶-۱۹۰.
