پاترنالیسم اسلامی (فقه سیاسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پاترنالیسم اسلامی، به دیدگاهی اشاره دارد که اسلام را دینی
پدرسالار میداند که در همه عرصههای زندگی افراد جامعه دخالت میکند تا سعادت دنیوی و اخروی آنها را تأمین کند.
در این نگرش، حکومت اسلامی مسئول محدود کردن آزادیهای افراد و اعمال کنترل در حوزههای
فرهنگی،
سیاسی،
اجتماعی و
اقتصادی است.
پاترنالیسم اسلامی دخالت دین را در مسائل پوشش، خوراک، عبادات و معاملات به عنوان نمونههای بارز مداخله حکومت میشناسد.
همچنین، احکام مرتبط با جهاد، تجارت، خمس و زکات و امر به معروف و نهی از منکر از مصادیق پاترنالیسم در حکومت اسلامی محسوب میشوند.
پاترناليسم اسلامى يا به عبارتى پدرسالارى اسلامى عبارت از اين ديدگاه است كه اسلام يک دين پدرسالار و پاترناليستى است كه در تمام امور و شؤون زندگى افراد جامعه به دليل نفع و رسيدن به سعادت و خوشبختى اخروى و دنيوى بر خلاف خواست و اراده آنها دخالت مىنمايد.
برخى حكومت اسلامى را يک حكومت از نوع پاترناليسم مىدانند كه هيچ عرصهاى از زندگى مصون از دخالت آن نيست و حكومت اسلامى در تمام عرصههاى فرهنگى، سياسى، اجتماعى، فردى، اقتصادى، و... مداخله مىكند و از شهروندان مىخواهد بر خلاف ميل و اراده شان، بنا بر آنچه حكومت تشخيص مىدهد عمل كنند.
بر اساس نظريه پاترناليسم اسلامى، اسلام به دليل اصلاح شهروندان و تأمين سعادت اخروى و دنيوى آنها، آزادى شان را محدود مىكند و به دنبال حفظ يا ارتقاى جنبهاى از نفع و خير انسان است.
همچنين حكومت اسلامى خود را موظف به تأمين رفاه شهروندان جامعه اسلامى دانسته و به همين سبب در اقتصاد و امور مربوط به اقتصاد خود را مجاز به مداخله و ايجاد محدوديت مىداند.
همچنين اسلام و حكومت اسلامى به دليل برخى مصالح مادى و معنوى، همچنين دنيوى و اخروى به ايجاد محدوديت در آزادى انتخاب افراد از پوشش گرفته تا غذا و خوراک، مىپردازد.
قائلان به پاترناليست بودن حكومت اسلامى، مواردى چون:
• دخالت اسلام در پوشش افراد و الزام زنان به داشتن حجاب؛
• منع برخى خوردنىها و دخالت در خوردنىها و آشاميدنىها؛
• دستورات الهى در خصوص واجبات و محرمات، مطهرات و نجاسات، عبادات و معاملات، بايد و نبايدها و... به عنوان نشانههايى از پاترناليست بودن جامعه اسلامى مىدانند.
همچنين جلوههاى بارز دخالت دين در عرصه سياست و اجتماع را به صورت زير به عنوان دلايل پاترناليست بودن اسلام و حكومت اسلامى مىدانند:
۱ - احكام مربوط به
جهاد و نيروهاى نظامى، جنگ با دشمن خارجى و يا دفاع در برابر آنها، تقسيم
غنایم جنگی؛
۲ - احكام مربوط به
معاملات و چگونگى انجام تجارت؛
۳ - احكام مربوط به
خمس و
زکات و موارد مصرف آنها؛
۴ - احكام مربوط به
امر به معروف و نهی از منکر و شرايط آن و...
• عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سياسى، برگرفته از مقاله «پاترنالیسم اسلامی»، ج۱، ص۴۴۶.
