کاشفیت عقل ( فقه سیاسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کاشفیت عقلتوانایی
عقل در کشف احکام و دستورات اسلامی است.
این کشف در کنار کتاب و
سنت انجام میشود و عقل میتواند
حکم شرعی را مستقیم یا از طریق دلیل شرعی آشکار سازد.
محوریت کاشفیت عقل تعیین حکم در مواردی است که نص صریح وجود ندارد و تحقق آن با استناد به
آیات و روایات حجیت عقل ممکن است.
تنها منبع احکام و دستورات اسلامی
وحی است که کشف آن بر اساس عقیده اصولیین از چهار روش ممکن است و آنها عبارتند از: کتاب، سنت،
اجماع و عقل.
بنابراین عقل به عنوان یکی از روشهای کشف وحی و احکام الهی محسوب میشود که از آن به کاشفیت عقل تعبیر میشود.
میتوان کاشفیت عقل از حکم شرع را اعم از کاشفیت مستقیم از حکم شرعی و کاشفیت از دلیل حکم شرعی دانست.
آیات و روایاتی که در زمینۀ حجیت عقل مورد استناد قرارگرفته، به ویژه روایت مشهور «للّه علی الناس حجتان حجة ظاهره و هی الشرع و حجة باطنه و هی العقل» حکایت از کاشفیت عقل نسبت به حکم شرعی دارد.
عقل در ردیف شرع، امارۀ کاشف از واقع است و نیز در کاشفیت شرع مؤثر و مفید است و از آنجا که فرض تعارض و تزاحم عقل و شرع در
فقه مطرح نیست حکم عقل به «مالانص فیه» اختصاص مییابد و در واقع شرع انسانها را به دو
نظام حقوقی مکلف کرده است: نخست، نظام حقوقی مبتنی بر کتاب و سنت (احکام شرعی) و دوم، نظام حقوقی متکی بر عقل (احکام عقلی) و پیروی از هر دو نظام به دستور شرع است همانگونه که به حکم عقل نیز هر دو واجبالاتباع محسوب میشود.
مبنای عقل به مثابۀ کاشف از حکم شرعی قاعده ملازمۀ شرع و عقل است که اگر اثبات آن از طریق دلیل شرعی مانند روایات حجیت عقل امکانپذیر باشد، نتیجۀ حاصل از این استدلال بازگشت عقل به مکان و مرتبت اجماع است که به معنای کاشف از دلیل شرعی بر حکم بوده و به این ترتیب در واقع تمام موارد دلیل عقل از نوع
غیر مستقلات عقلیه خواهد بود که همواره عقل باید به کمک شرع، قادر به کشف از حکم شرعی باشد. زیرا همواره یک طرف حکم عقل، حکم شرع است که آن را تایید میکند.
•
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۲، ص۴۲۴-۴۲۳.
