کمیت بن زید اسدی (شعر عاشورایی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

ابو المستهل کمیتشاعر شیعه و اهل کوفه بود که در سال ۶۰ هجری متولد شد، و از کودکی به تعلیم اطفال و شعر می‌پرداخت.
او با ترکیب قالب شعر جاهلی و محتوای سیاسی‑دینی، نخستین شاعری شد که استدلال و احتجاج را برای دفاع از اهل بیت (علیهم‌السلام) به کار برد.
آثار او، به‌ویژه مجموعه «هاشمیات» (۵۷۸ بیت)، شامل مدح، هجو و رثای اهل بیت (علیهم‌السلام) است و به‌دلیل عمق عقیدتی و زیبایی زبانی‌اش در ادبیات عربی شناخته می‌شود.
کمیت ارتباط نزدیک با ائمه معصوم (علیهم‌السلام) داشت و دعاهای ایشان را دریافت کرد، اما در سال ۱۲۶ هجری توسط حاکمان اموی به شهادت رسید.
این شاعر با ایمان راسخ و شجاعت، همواره به‌جای دفاع از حق و عدالت، حتی در مواجهه با سرکوب سیاسی، ایستادگی کرد.

---

ابو المستهل کمیت فرزند زید بن خنیس بن مخالد از نزاریان می‌باشد وی از قبیله‌ی بنی اسد از اعراب شمالی است.
کمیت در سال ۶۰ هجری در دوران بنی امیه در کوفه متولّد شد و زندگی خود را زمانی آغاز کرد که یزید بن معاویه به جنایتی عظیم در تاریخ انسانیت دست زده بود.

۱.۱ - دوران کودکی

کمیت از همان کودکی شعر می‌گفت و در مسجد کوفه به تعلیم اطفال مشغول بود.
خود در درس ابو حنیفه شرکت می‌کرد و از همان‌جا با جدل و قیاس و استنباط نیز آشنا شد.
وی بسیار زیرک و خوش‌زبان بود.

---

عصر کمیت که عصر حاکمیت امویان است چنین اقتضا می‌کرد که چهره‌های سیاسی و مخالف دولت اموی به تقیّه رو می‌آوردند.
کمیت در چنین روزگار سختی زبان به ستایش بنی‌هاشم گشود و با آنکه بیم جان می‌رفت به خاطر رضای حق، قصیده‌ها و قطعه‌های غرّا در مدح اهل بیت سروده است.
هرچند‌ هاشمیان کوشش کردند چیزی به عنوان صله بدو دهند اما وی نپذیرفت.
در تاریخ ادبیات عرب به کمتر شاعری می‌توان برخورد کرد که از استحکام عقیده و ایمانی چون کمیت برخوردار باشند.

---

سراسر زندگی او، تبلور عشق وافر به فضیلت و عدالت است.
معاصر بودن او با امام سجاد و امام باقر و امام صادق (علیهم‌السّلام)]] و ارتباط پیوسته‌ی او با آنان و طرح سوالات عقیدتی و دینی عمق اعتقاد و توجه او را می‌رساند.
وی در مکتب آل علی (علیه‌السّلام) تعلیم یافته است و مردی مبارز، معتقد و انسان‌ دوست بار آمده است.
کمیت اهل بیت (علیهم‌السّلام) را وارستگان توانمندی می‌داند که‌هاله‌ای از قداست و پاکی بر آنها سایه افکنده و آنها تجسم و عینیت اسلام راستین هستند.
سروده‌های بسیار او در باب اهل بیت (علیه‌السّلام) از عشق وافر و صدق عاطفه‌ی او حکایت دارد.
در اشعار او اگرچه گاهی تعصّباتی نسبت به قبیله و افتخار به نیاکان دیده می‌شود، لیکن روح حاکم بر‌اندیشه و رفتار او، تشیّع است.
سروده‌های خالصانه او در وصف بنی‌هاشم به او عظمت خاصی بخشیده است.

---

اغلب مورخین وی را از بزرگترین شعرای کوفه و پیشتازان آن عصر می‌شمرند.
کمیت از برجسته‌ترین شاعران شیعی معتقد بود که زمینه‌ساز تحوّل شعر شد و از شعر در ترویج عقاید و افکار شیعی استفاده می‌کرد.
نسبت به اخبار و انساب عرب نیز اطلاع کامل داشت و شاعری لغت‌شناس بود.
البته باید توجه داشت که کمیت از سویی هنر شعر جاهلی را دارا بود و از سوی دیگر تحوّلات اخلاقی و فکری اسلام را در خود جای داد و شعرش از جهت قالب و ساخت ظاهری شبیه شاعران بدوی و از جهت محتوی و مضمون، آمیخته به سیاست و جدل و احتجاج بود و او نخستین کسی است که استدلال و احتجاج در شعر را به شیعه آموخته است.
شیخ مفید می‌نویسد: «کمیت معنی گفتار امیر مؤمنان را که در کلام منثور حضرتش در حجت‌آوری بر معاویه است را به رشته‌ی نظم کشید.»
در مورد تعداد اشعار کمیت، گفته‌اند که وی به هنگام مرگ ۵۲۸۹ بیت سروده که آنچه امروز در دست داریم بیش از یک پنجم اشعار او نیست.

۴.۱ - هاشمیات کمیت

چیزی بیش از‌هاشمیات که در مجموعه‌ای به نام «قصاید‌هاشمیات» جمع‌آوری گردیده است و بقیه‌ی آنها به صورت پراکنده در کتابهای «الاغانی»، «جمهرة الانساب العرب»، «خزانة الادب» آورده شده است.
«هاشمیات» بهترین سروده‌های کمیت می‌باشد و بسیار قوی و مستحکم و مستدل است.
اشعار‌هاشمیات شامل مدح، هجو، سیاست، دیانت، دفاع از حق و حقیقت است و هم شامل رثای اهل بیت می‌باشد.
سلسله‌ی قصیده‌های‌هاشمیات دارای ۵۷۸ بیت است و از معروفترین اشعار اوست.
از مطالعه‌ هاشمیات چنین برمی‌آید که علاقمندی او به اهل بیت نه از آن جهت است که آنان خاندان رسول اللّه (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هستند، بلکه به جهت لیاقت و ارزشها و عظمت‌های وجودی است که آنان دارا می‌باشند.
این مطلب در مورد هجوهای او نیز صادق است که بنی امیه به علت خیانت و عدول از سیره‌ی رسول خدا و عدالت اجتماعی شایسته‌ی هجو هستند.
کمیت تمام دوران عمر خویش بعد از سرودن‌ هاشمیات را در بیم و ترس گذراند و پنهانی در گوشه‌های گمنامی به سر برد تا با شعر خود حجّت را به‌پا داشت و راه را نشان داد و حق را آشکار ساخت.
بسیاری از شعرا،‌هاشمیات را تخمیس کرده‌اند که شیخ ملاّ عباس زیوری بغدادی و علامه شیخ محمّد سماوی و سید محمّد صادق صدر الدّین کاظمی از آن جمله‌اند. استاد محمد محمود رافعی مصری‌ هاشمیات را شرح کرده و بسیار نیکو از عهده برآمده است.
هاشمیات سخنی برگزیده و از بلندترین و استوارترین شعر و از بهترین و تازه‌ترین طرز گفتار است.

---

کمیت این اشعار را برای امام محمّد باقر (علیه‌السّلام) خواند و امام فرمود: «خداوندا بر کمیت رحمت آور و او را بیامرز»
هم‌چنین امام فرمود: «تا از ما خاندان پیامبر دفاع می‌کنی، همواره به روح القدس مؤید باشی.»
در جای دیگر امام در حقّ او چنین دعا فرمود: «خداوندا! در روزگاری که مردم درباره‌ی خاندان پیامبرت خودداری داشتند به راستی کمیت از خودگذشتگی نشان داد و حقی را که دیگران پنهان می‌کردند، او آشکار نمود. پس وی را به نیکبختی زنده بدار و به شهادت بمیران. مزد دنیایی‌اش را به وی بنما و بهترین پاداش را در آخرت برای وی ذخیره فرما! که ما از عهده‌ی پاداش او برنمی‌آئیم ".
کمیت گفت: من برکت دعای امام را پیوسته احساس می‌کردم.
کمیت قصیده‌ی لامیه‌ی‌هاشمیات را برای امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) در منی خواند و امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) نیز او را چنین دعا فرمود: بار الها! گناهان گذشته و آینده و پنهان و آشکار کمیت را بیامرز و آنقدر به وی عطا کن تا راضی شود. "
ابا ابراهیم سعد اسدی شبی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را در خواب دید که فرمود: سلام مرا به کمیت برسان و به وی خبر ده که خدایش آمرزیده است.»

---

هشام بن عبدالملک خلیفه اموی به خالد بن عبداللّه نوشت که دست و پای کمیت را ببر و گردنش را بزن و خانه‌اش را ویران کن.
خالد، کمیت را دستگیر کرده و به زندان افکند، اما کمیت از زندان با مساعدت همسرش که لباس خود را به او داده بود فرار کرد ولی بالاخره در سال ۱۲۶ هجری توسط امویان با شمشیری که بر شکمش زدند به شهادت رسید.

---