جهاد (و ارتقای فرهنگی و معنوی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جهاد در
فقه سیاسی اسلام، بذل جان و مال در راه خدا برای
دفاع از دین و
جامعه اسلامی است.
این
فریضه افزون بر بعد نظامی، با آثار فرهنگی و معنوی همچون تقویت
نظم،
تعاون،
شجاعت،
ایثار و عدالتخواهی همراه است.
در آموزههای نبوی، جهاد معاملهای با خداست که پاداش آن رضوان الهی و
رستگاری در ازای نیتی خالص برای ارتقای معنوی فرد و جامعه تضمین شده است.
بر اساس مباحث فقهی، در برخی موارد جهاد موجب ارتقای فرهنگی و معنوی در جامعه مسلمانان میشود.
تصویر و ترسیم ارتقای فرهنگی و معنوی به عنوان یک اثر برخاسته از
جنگ در حوزه جهاد مقدس اسلامی نهتنها امری ممکن، بلکه پدیدهای اجتنابناپذیر است.
در جنگهای متداول نیز نموداری از این ارتقای فرهنگی و معنوی هرچند سطحی و ضعیف میتوان دید که از ذخیرهسازی توانها برای مقابله با دشمن ناشی میشود.
به طور معمول نظم، همدردی، شجاعت، از خودگذشتگی،
فداکاری، تفکر جمعی، حسن تعاون، مشارکت جمعی، رعایت حقوق دیگران و گرایش به عدالتخواهی از آثار عمومی جنگها با وجود تنوع ماهیت و اهداف آنها به شمار میرود.
نگاهی گذرا به فضای فرهنگی و معنوی دوران جهاد در عصر مدنی حیات
پیامبر گرامی اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میتواند در تبیین این حقیقت مؤثر باشد.
جهاد در دیدگاه پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نوعی معامله با خداست و جهادگر در این معامله با گذشتن از خود در اندیشۀ رسیدن به رضوان و
جنت الهی است و او این مبادله را قطعی و وعده الهی را در آن غیر قابل تردید میداند و در این نبرد عشق باختن با خدا، او را باکی از
شهادت نیست و برای او رستگاری نهایی در تحقق وعده و
بشارت الهی است که به
اعتقاد وی کسی وفادارتر از
خدا به پیمانش نیست.
(إِنّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِين أَنفُسَهُمْ و أَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ و الإِنجِيلِ و الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِن اللّهِ فاسْتَبْشِرُواْ بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بايَعْتُم بِهِ وَذَلِكَ هُو الْفَوْزُ الْعَظِيمُ) «خداوند از مؤمنان، جانها و اموالشان را خریدار است که در مقابل آن
بهشت را شایستهاند، آنانی که در راه خدا پیکار میکنند، دشمن را به هلاکت میرسانند و یا خود به فیض شهادت میرسند. این وعده حقی است که در
تورات،
انجیل و
قرآن آمده است چه کسی وفادارتر از خدا به پیمانهایش است پس شما را بشارت باد به این معامله که با خدا کردید و این است رستگاری بزرگ.»
در مکتب جهاد، نخستین اصل آن است که «لکن امر مانوی» ، «هرکس به آنچه که میاندیشد و آن را میطلبد خواهد رسید» و کسیکه پا به عرصه جهاد گذارده، تا به خواستههای مادی خود جامه عمل بپوشاند، پاداشی جز آن نخواهد داشت، چنانکه در گذشته به این
حدیث اشاره کردیم که پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) فرمود:
«من قاتل لتکون کلمة الله هی العلیا فهو فی سبیل الله» در یکی از
غزوات هنگامیکه پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) مطلع شد یکی از رزمندگان به هنگام بسیج نیروها از
مدینه از برادرش خواسته است که همراه مجاهدان در جبهه شرکت کند (شاید از این رهگذر به غنیمتی برسد) فرمود:
«انما الاعمال بالنیات و لکل امر مانوی من غزی ابتغاء ما عند الله عزوجل فقد وقع اجره علی الله عزوجل و من غزی یرید عرض الدنیا او نوی عقالا لم یکن له الا مانوی.» «بدانید عمل هرکس بستگی به نیتش دارد و هر چه
نیت کرده است، به همان میرسد و اگر مشارکت در جبهه برای خدا باشد که پاداش عمل او با خدا است و اگر برای هدفهای مادی هرچند جزئی باشد فقط به همان خواستهاش خواهد رسید.»
• عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۱، ص۶۵۷-۶۵۸.
