سازمان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سازمان سازمان تشکیلاتی است متشکل از افراد که برای دستیابی به اهداف مشترک با تقسیم وظایف و روابط منظم همکاری میکنند.
ویژگیهای اصلی سازمان شامل هدفمندی، استمرار فعالیت، هماهنگی، تقسیم وظایف و استفاده از منابع و ابزارها است.
سازمانها دارای دو وجه رسمی و غیررسمی هستند که وجه رسمی بر ساختار و سلسله مراتب استوار است و وجه غیررسمی از روابط اجتماعی میان اعضا شکل میگیرد.
انواع سازمانهای رسمی بر اساس اندازه، مالکیت، نوع عضویت و هدف اجتماعی طبقهبندی میشوند و شامل تولیدی، خدماتی، رفاه عمومی و تجاری هستند.
سازمانهای غیررسمی شبکههای خودبهخود
روابط اجتماعی هستند که در کنار سازمان رسمی ایجاد میشوند.
سادهترین تعریف سازمان، مجموعهای انسانی با سلسله مراتب و روابط اجتماعی است که فعالیتهای آن برای تحقق اهداف مشخص
هدایت میشود.
مفهوم سازمان مثل بسيارى از مفاهيم علوم اجتماعى و انسانى، تعاريف گوناگونى دارد.
به كمک عناصر و ويژگىهاى مشتركى كه سازمانها دارند، مىتوان مفهوم سازمان را تعريف كرد.
عناصر و ويژگىهاى مشترک سازمانها به شرح زير است:
۱ - سازمانها هدف دارند، يعنى براى دستيابى به هدفها و مقاصد معينى به وجود آمدهاند.
۲ - سازمانها از تركيب اجتماعى افرادى كه به طور گروهى كار مىكنند، تشكيل مىشوند.
۳ - فعاليت سازمانها استمرار زمانى دارد.
۴ - سازمانها، فعايتهاى خود را از راه تفكيک وظايف، از روى برنامه و با استفاده از دانش و فن و ابزار انجام مىدهند.
۵ - سازمانها، واحدهاى يكپارچه و يگانهاى از فعاليتهاى منظم و ساختمند هستند و كار و فعاليت خود را به طور عقلانى و منطقى، هماهنگ و هدايت مىكنند.
بر مبناى ويژگىهاى مذكور تعريف زير را مىپذيريم:
تعريف سازمان عبارت است از:
هماهنگى معقول تعدادى از افراد كه از راه تقسيم وظايف و برقرارى روابط منظم و منطقى، براى تحقق اهداف يا منظور مشتركى، به طور مستمر، فعاليت مىكنند.
واژه سازمان تعاريف متعددى دارد كه بعضى از آنها عبارتند از:
۱ - سازمان وسيله تركيب منابع مادى و انسانى، براى توليد و توزيع كالاها و خدمات است.
۲ - از ديدگاه جامعهشناسى سازمان مجموعهاى مركب از اجزايى است كه هر كدام به سود بقيه عهدهدار كار معينى هستند.
۳ - سازمان يک رشته روابط منظم و عقلايى است كه بين افرادى كه وظايف متعددى را انجام مىدهند و براى رسيدن به هدفهاى مشتركى فعاليت مىكنند، برقرار است.
مشخصه اصلى سازمان، دامنه فعاليت و الگوى روابط انسانى آن است كه به واسطه آن، هدفهاى سازمانى تحقق مىيابند.
اين الگو، دو وجه رسمى و غيررسمى دارد.
وجه رسمى سازمان، الگوى روابطى را معرفى مىكند كه پيشاپيش و به عمد ساخته و پرداخته شده است، تا رفتار افرادى كه به ايفاى وظايف سازمان مىپردازند به موجب آن تنظيم شود.
وجه غيررسمى آن به الگوى روابطى اشاره مىكند كه ضمن روابط رسمى، ميان كاركنان سازمان به وجود مىآيد.
وجوه رسمى و غيررسمى، در هر سازمانى وجود دارند و تواما سازمان را به وجود مىآورند.
سازمان رسمى از اجتماع عدهاى از افراد با وظايف، مسئوليتها و اختيارات معين تشكيل مىشود كه با رعايت روابط سلسله مراتبى (خطوط فرماندهى) براى تامين هدفهاى معينى با يكديگر همكارى مىكنند.
در سازمان رسمى، هدف، نوع وظايف، روابط، اختيارات و مسئوليتهاى هر شغل با صراحت تعريف و به صورت مدون، براى اجرا به كاركنان ابلاغ مىشود.
سازمانهاى رسمى با وجود برخوردارى از ويژگىهاى مشترک، داراى تفاوتهاى چشمگيرى هستند.
از اينرو، در مطالعات سازمانى، به منظور همسنجى سازمانها، آنها را طبقهبندى مىكنند.
بر مبناى ويژگىهاى گوناگون سازمانها، انواع طبقهبندى امكانپذير است:
حسب اندازه (كوچک يا بزرگ)،
نوع مالكيت (خصوصى يا دولتى)،
ملاک عضويت (داوطلبانه، استخدامى، يا اجبارى)،
و اهداف و وظايف اجتماعى (آموزشى، دينى، سياسى يا اقتصادى).
در قلمروى امور اقتصادى، سازمانها اغلب به توليدى و خدماتى تقسيم مىشوند.
در مقابل طبقهبندى هاى مذكور كه بر تفاوتهاى آشكار ميان سازمانها تأكيد مىكنند، طبقهبندى هاى ديگرى وجود دارند كه با ملاکهاى ذهنى و تحليلى شكل گرفتهاند.
به عنوان نمونه، بلا و اسكات در تحليل سازمانهاى رسمى، با اين ملاک، چه كسى، در درجه اول، از وجود سازمان فايده و بهره مىبرد، چهار نوع سازمان را تشخيص مىدهند:
الف) سازمانهاى مشترکالمنافع كه در اصل به عموم اعضاى خود نفع مىرسانند براى مثال اتحاديهها، باشگاه ها، احزاب سياسى، انجمنهاى حرفهاى و تعاونىها.
ب) سازمانهاى تجارى كه در اصل به مالكان و مديران خود بهره مىرسانند، نظير كارخانههاى صنعتى، فروشگاهها، بانکها و هتلها.
ج) سازمانهاى خدماتى كه در درجه نخست به مراجعان خود نفع مىرسانند مثل بيمارستانهاى خصوصى، مدارس خصوصى و بنگاههاى مددكارى اجتماعى.
د) سازمانهاى رفاه عمومى كه عموم مردم را بهرهمند مىكنند نظير و زارت دفاع، مدارس دولتى، سازمان پليس، سازمان آتشنشانى و سازمانهاى تحقيقاتى اين طبقهبندى هاى به منظور مطالعه مسائل و مشكلات ويژه انواع سازمانها، تشخيص شيوه مديريت، نوع عملكردها و فعاليتهاى آنها سودمندند.
شبكه روابط شخصى و اجتماعى است كه برخلاف سازمان رسمى بنا بر نقشه معين با هدف قبلى به وجود نمىآيد، بلكه ضمن برقرارى روابط دوستانه افراد سازمان رسمى با يكديگر، خود به خود شكل مىگيرد.
مانند روابط بين افراد يک اداره كه پس از پايان ساعت كار دور هم جمع شده و بدون در نظر گرفتن روابط رسمى (رييس و مرئوس بودن) به فعاليتهايى مانند، شطرنج يا فوتبال مىپردازند.
سازمان غيررسمى در نتيجه روابط اجتماعى بين افراد جامعه به وجود مىآيد.
بنابراين سادهترين تعريف سازمان آن است كه سازمان عبارت از تشكيلاتى است كه در آن سلسله مراتبى وجود داشته و تشكيلات، نيز بر اساس روابط اجتماعى تنظيم يافته است، كه گروهى نگهدارى اين روابط را به منظور ايجاد سازمانى براى رسيدن به اهداف معينى بر عهده دارند، مجموعه انسانى به هم پيوسته كه در جهت اهداف خاص حركت مىكنند.
اغلب اختلاف هدفها، نوع تشكيلات و سازمان را مشخص مىكند. (سياسى، حزبى، نظامى، ادارى، اقتصادى)
قلمروى هدفها به دايره تشكيلات و سازمان در جامعه اطلاق مىشود.
تحليل سيستمى در مديريت / ۳۰؛
مديريت آموزشى /۴۶؛
•
زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۲، ص۱۲۶-۱۲۸.
