صفو (فقه سیاسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صفو بخشی از
غنائم جنگی است که امام یا
پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) میتواند پیش از تقسیم، از میان اموال نفیس دشمن برای مصالح عمومی برگزیند.
در صدر اسلام اختصاص چنین اموالی به پیامبر (ص) و سپس خلفا متداول بود، اما در سیره پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و
امام علی (علیهالسلام) استفاده شخصی از آن دیده نمیشود.
این حکم برای پیشگیری از نزاع میان فرماندهان، رزمندگان و رعایت عدالت در تقسیم غنائم تشریع شده است.
فقهای شیعه آن را از حقوق امام معصوم (علیهمالسلام) دانسته و در زمانهای پیش از تقسیم و پیش از تخمیس معتبر میدانند، در حالی که
اهل سنت آن را ویژه شخص پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) میشمرند.
منظور از «
صفو» بخشى از اشيا و اموال ارزشمندى است كه امام مىتواند قبل از تقسيم غنايم به خود اختصاص دهد.
در جنگهاى
صدر اسلام نيز متداول بوده است كه چنين اشيايى را كه اغلب مورد استفاده سلاطين و رؤساى دولتها بوده است، براى شخص پيامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و خلفا اختصاص مىدادهاند.
در يک مورد
خالد بن ولید شنل زربفتى را به
مدینه آورد و تقديم پيامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) كرد.
اما در سيره سياسى و حكومتى پيامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و اميرالمؤمنين (علیهالسلام) استفاده شخصى از اين اموال «صفو» ديده نشده است و حتى در مواردى هم تصريح به عدم استفاده از آنها به نفع
بیتالمال مسلمانان شده است.
در يكى از خطبههاى آغازين
خلافت علی (علیهالسلام) چنين آمده است:
«َ أَمَا إِنِّي وَ اللَّهِ لَا أَرْزَؤُكُمْ مِنْ فَيْئِكُمْ دِرْهَماً مَا قَامَ لِي عِذْقٌ بِيَثْرِبَ.» (بدانيد به خدا سوگند من حتى پول سياهى از فىء و غنايم شما را به خود اختصاص ندادهام، تا مادام كه مزرعه كوچكى در مدينه دارم).
به نظر مىرسد اين مورد از مقررات جنگى به دليل رفع نزاع و اختلاف بين فرماندهان به صورت خاص و نيز در ميان رزمندگان به طور عام است كه به علت اشياى لوكس يا اختصاصى سران دشمن، رقابت ناسالم و تبعيض ناروا رخ ندهد.
بىشک امام چه به معنى بالاصاله آنكه معصوم است و چه به مفهوم نيابى آن كه به معناى
دولت اسلامی و امامت نيابى فقهاى عادل است، از اين اموال آنگونه كه صلاح مسلمانان و شؤونات
امامت و
احکام شریعت مطهر است استفاده مىكند.
مشهور بين فقهاى
شیعه آن است كه جدا كردن «صفوالمال» از غنايم در زمان قبل از تقسيم و قبل از جدا كردن خمس انجام مىشود، چنانكه ساير مواردى مانند «جعائل»، «سلب» و «رضخ» نيز قبل از برآورد و جدا كردن حق دولت اسلامى محاسبه مىشود.
اما
علامه حلی در اين مورد ترديد كرده و جدا كردن «
صفو المال» براى امام و «
رضخ» براى نيروهاى امدادى را بعد از تخميس و از باقيمانده
خمس (۸۰ درصد باقيمانده) غنايم محاسبه كرده است
و در هر حال خمسى بر آن تعلق نخواهد گرفت.
فقهاى اهل سنت عموما «صفو المال» را به شخص پيامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) اختصاص دادهاند،
فقهاى شيعه بر خلاف فقهاى اهل سنت، امام معصوم (علیهالسلام) را نيز برخوردار از اين حكم اختصاصى كردهاند.
مفاد روايت دعائم الاسلام در مورد حضرت على (علیهالسلام) كه در زمان پيامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) در يكى از جنگها در يمن «صفو المالى» را به خود اختصاص داد،
استفاده مىشود كه نه تنها امام مسلمانان، بلكه فرماندهان نيز كه حضرت على (علیهالسلام) در آن زمان فرماندهى و نه امامت را برعهده داشت، مىتوانند از حكم ويژه «صفوالمال» استفاده كنند.
•
زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۲، ص ۱۲۰.
