قاعده درس ذکر محمد (فقه سیاسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قاعده «درسِ ذکرِ محمد (ص)» به خطر فرسودگی و محو
دین اسلام اشاره دارد.
این قاعده حفظ اسلام،
سرزمین اسلامی و جان
مسلمانان را واجبی قطعی میداند.
بر اساس
فقه شیعه، دفاع در برابر تهدید بیگانگان تحت
حکومت ستمگر واجب است اگر اصل اسلام در معرض نابودی باشد.
روایات امامان (علیهالسلام) جهاد را در صورت تهدید بنیاد دین لازم میشمارند و آن را عملی در حفظ اسلام، نه یاری حاکم، توصیف میکنند.
در تزاحم
احکام، حفظ اساس اسلام بر دیگر تکالیف مقدم است و در موارد ضروری، محدودیتهای معمول شرعی برای صیانت دین برداشته میشود.
در برخى از روايات از اين قاعده به «درس ذكر محمد (صلیاللهعلیهوآلهوسلم)» تعبير شده كه آن درس به معناى فرسودگى و از ميان رفتن ياد
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و دين او است
و كنايهاى از محو دين و به مخاطره افتادن اسلام است.
وجوب حفظ اسلام،
کشور اسلامی و جان و مال و ناموس
مسلمانان از خطر تعرض دشمنان اسلام و بيگانگان يكى از مسائل مسلّم و مورد اتفاق فقهاى شيعه، بلكه همه مسلمانان است.
فقيهان شيعه، دفاع در مقابل بيگانگان را بدون هيچ قيد و شرطى بر همگان واجب مىدانند.
جهاد بدون امام و پيشوا و با همراه پيشواى ستمگر اشتباه است و انجام دهندهاش سزاوار
گناه است و اگر كسى را بكشد، پاداشى بر آن ندارد و اگر كشته شود، گناهكار است.
مگر اينكه خطرى از ناحیه دشمن بر مسلمانان وارد شود كه منجر به تضعيف بيضه (اصل) اسلام يا نابودى آن يا گروهى از مسلمانان شود، كه در اين صورت نيز دفاع و
جنگ با آنان واجب است؛ ولى در اين صورت، انگيزه مجاهد بايد دفاع از جان خود و حوزه اسلام و مسلمانان باشد و نبايد قصد او، جهاد همراه پيشواى ظالم يا جهاد با كفار براى مسلمانان كردن آنان باشد.
هرگاه كفار بخواهند اسلام و دين پيامبر اكرم ((صلیاللهعلیهوآلهوسلم)) را به فراموشى بسپارند؛ اشكالى در وجود جهاد حتى با پيشواى ستمگر نيست، ولى بايد به قصد دفاع از اسلام انجام شود، نه به قصد يارى و كمک حاكم ظالم انجام شود.
اجماع محصل و منقول هر دو بر اين مطلب دلالت مىكند؛ علاوه بر آنكه برخى از روايات و عموم دستور به جهاد، در
آیات بسيارى كه شامل اين مسئله مىشود بر وجوب آن دلالت مىكند.
بلكه ظاهر كلام اصحاب اين است كه آن، يكى از اقسام جهاد است، از اين روايات و روايات جهاد شامل اين مورد نيز مىشود، هر چند شرايط جهاد ابتدايى كه براى دعوت به اسلام است، در دفاع معتبر علاوه بر اجماع، احاديثى نيز از
امامان معصوم (علیهالسلام) درباره حفظ اسلام رسيده است كه در اينجا به يكى از آنها اشاره مىكنيم:
يونس بن عبدالرحمن گويد:
در مجلسى كه من حاضر بودم، شخصى از
امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) سئوال كرد و گفت:
فدايت گردم! يكى از دوستان شما شنيد كه مردى اسب و شمشيرى را در را
خدا (جهاد) مىبخشد.
دوستدار شما نزد او رفت و آنها را گرفت.
سپس با دوستان خود برخورد كرد و به او گفتند:
جهاد در راه خدا با اين گروه جايز نيست و به او دستور دادند كه اسب و شمشير را به صاحبش بازگرداند.
امام (علیهالسلام) پاسخ فرمود: چنين بايد كند.
مرد پرسشگر گفت: دوستدارتان او را جستوجو كرد، ولى اثرى از او نيافت، به او گفته شد: آن مرد مسافرت كرده است.
امام (علیهالسلام) فرمود: بايد مرزبانى كند و نجنگد.
يونس گفت: مثل قزوين، عسقلان، ديلم و مشابه اين سر حدّات؟
امام (علیهالسلام) فرمود: آرى.
پرسشگر گفت: اگر دشمن از همان منطقهاى كه او مرزبان است، وارد شود، او چه كند؟
امام (علیهالسلام) فرمود: نه؛ مگر اينكه بر زنان و فرزندان
مسلمانان از سوى دشمن بيمناک شود.
يونس گفت: به من بگو، اگر روميان به مسلمانان حمله كنند، آيا سزاوار نيست مسلمانان در مقابل آنان دفاع كنند؟
امام (علیهالسلام) فرمود: مرزبانى كند و نجنگد.
آنگاه امام (علیهالسلام) فرمود: اگر بر اصل اسلام و مسلمانان بيمناک شود، بجنگد.
و [
در اينصورت] نبرد او به نفع خودش است نه به نفع حاكم، زيرا نابودى
اسلام مستلزم از بين رفت ذكر محمد (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) است.
فقهاى
شیعه متعرض حكم تزاحم بين حفظ اسلام و ساير
احکام نشدهاند، ولى روشن است كه حفظ اساس اسلام و
کشور اسلامی و جان
مسلمانان بر همه
احکام شرعی مقدم است و بنابراين اگر دفاع از اسلام مستلزم فعل حرام يا تصرف در اموال ديگران و... باشد، همه اين امور جايز مىشود.
•
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۲، ص۳۲۱-۳۲۳.
