|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
مجدالملک سینکی \ majd-ol-molk-e sīnakī \، از رجال، منشیان و وزرای معروف عصر ناصری بود. وی در (۱۲۲۴ هـ.ق / ۱۸۰۹ م) در سینک لواسان متولد شد و اصالتاً مازندرانی بود. مجدالملک سینکی پیشکار همسر محمد شاه، کارپرداز کنسولگری ایران در روسیه و دبیر مهام وزارت امور خارجه بود. او چندین بار به وزارت وظایف و اوقاف منصوب شد و تولیت آستان قدس رضوی و عضویت در دارالشورای کبرا را نیز بر عهده داشت. مجدالملک از منتقدان فساد و استبداد دربار ناصری بود و رساله «کشف الغرایب» یا «رساله مجدیه» را در این زمینه نگاشت. او پیرو مکتب قائم مقام فراهانی در نویسندگی و سبک سادهنویسی بود. مجدالملک سینکی پدر میرزا علیخان امینالدوله و میرزا تقیخان مجدالملک ثانی و جد مادری حسن وثوق و احمد قوام بود. وی در (۱۲۹۸ هـ.ق) درگذشت و در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی دفن شد. مجدالملک سینکی میرزا محمد خان، از رجال، منشیان، خوشنویسان و وزرای معروف عصر ناصری. میرزا محمد خان در (۱۲۲۴ هـ.ق / ۱۸۰۹ م) در سینک، از روستاهای لواسان کوچک به دنیا آمد. پدرش اهل مازندران بود که بعدها در سینک اقامت گزید؛ از اینرو، وی را سینکی یا لواسانی خواندهاند. ناظمالاسلام کرمانی خانواده وی را از نجبای قدیم ایران دانسته است که همواره در خدمت دولت بودهاند. [۱]
ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علیاکبر سعیدی سیرجانی، تهران، ۱۳۶۲ ش، ص۱۵۴.
او همچنین خواهرزاده میرزا آقا خان نوری، صدراعظم ناصرالدینشاه بوده است. [۲]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۴۷ ش، ج۳، ص۲۸۶-۲۸۷.
[۳]
معصوم علیشاه، محمد معصوم، طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، ۱۳۴۵ ش، ج۳، ص۶۳۹.
[۴]
ناظمالاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، به کوشش علیاکبر سعیدی سیرجانی، تهران، ۱۳۶۲ ش، ص۱۵۴.
[۵]
نفیسی، سعید، مقدمه بر «رساله مجدیه» محمد مجدالملک سینکی، بیست سال بعد از امیرکبیر (نک : هم ، امینی)، ص۸۱.
میرزا محمد خان سینکی معلومات قدیمۀ خوبی داشت و از خوشنویسان زمان خود بود؛ از اینرو، در زمان سلطنت محمد شاه قاجار به پیشکاری همسر وی، مهدعلیا منصوب شد. میرزا محمد خان در زمانی که در دستگاه مهدعلیا خدمت میکرد، به همراه وی به سفر حج مشرف شد؛ از اینرو، به حاج میرزا محمد خان شهرت یافت. [۶]
نفیسی، سعید، مقدمه بر «رساله مجدیه» محمد مجدالملک سینکی، بیست سال بعد از امیرکبیر (نک : هم ، امینی)، ص۸۱.
[۷]
فراگنر، برت گ.، خاطراتنویسی ایرانیان، ترجمه مجید جلیلوند رضایی، تهران، ۱۳۷۷ ش، ص۱۱۷.
خدمت در دستگاه مهدعلیا نخستین سمت دولتی میرزا محمد خان به حساب میآید. او پس از آن در دیگر خدمات دولتی مدارج ترقی را پیمود. در زمان سلطنت ناصرالدین شاه و صدرات میرزا تقی خان امیرکبیر، در (۱۲۶۷ هـ.ق / ۱۸۵۱ م)، به سمت کارپردازی کنسولگری ایران در هشترخان (حاجی طرخان) روسیه منصوب شد. در همین سال امیرکبیر از صدارت عظمى عزل گردید و میرزا آقاخان نوری به جای وی نشست. میرزا آقا خان نوری با اینکه دایی میرزا محمد خان سینکی بود، او را از سمت کارپردازی برکنار کرد و به تهران فراخواند. [۸]
امینـی، علـی، بیست سال بعد از امیرکبیر، بـه کـوشش فضلالله گرکانی، تهران، ۱۳۵۸ ش، ص۷-۱۰-۱۱.
[۹]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۴۷ ش، ج۳، ص۲۸۷.
اما وی در (۱۲۶۹ هـ.ق)، به سمت دبیر مهام خارجه، یعنی نایب اول وزارت امور خارجه منصوب شد و از قزوین به آذربایجان رفت. [۱۰]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۴۷ ش، ج۳، ص۲۸۷.
[۱۱]
امینـی، علـی، مقدمه بر سفرنامه امین الدوله، به کوشش اسلام کاظمیه، تهران، ۱۳۵۴ ش، ص۱۱.
در این زمان دولتهای ایران و عثمانی، با مشکل قراردادهای معلق میان دو دولت مواجه بودند. همچنین ایران نیازمند سامان بخشیدن به امور اتباع خود در عراق بود؛ از اینرو، میرزا محمد خان دبیر مهام با هدف رسیدگی به امور معوقه در قراردادها و رسیدگی به امور اتباع ایرانی ساکن عراق، در (۱۲۷۵ هـ.ق) به بغداد رفت. [۱۲]
امینـی، علـی، بیست سال بعد از امیرکبیر، بـه کـوشش فضلالله گرکانی، تهران، ۱۳۵۸ ش، ص۲۸.
میرزا محمد خان سینکی، مدتی طولانی از صاحب منصبان وزارت امور خارجه بود. تا اینکه از سوی ناصرالدینشاه در (۱۲۷۸ هـ.ق) به وزارت وظایف اوقاف منصوب شد. در همین سال ویکتور امانوئل، پادشاه ایتالیا درگذشت و میرزا محمد خان از طرف ناصرالدین شاه مأمور ابلاغ تسلیت به دولت ایتالیا شد و به آن کشور رفت. تا (۱۲۸۲ هـ.ق / ۱۸۶۵ م)، سینکی در مقام وزارت باقی ماند. [۱۳]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نـوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ ش، ج۲، ص۱۳۹۸.
به هنگام اولین سفر ناصرالدین شاه به مشهد در (۱۲۸۴ هـ.ق) سینکی به همراه دیگر درباریان از ملتزمان رکاب بود. [۱۴]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نـوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ ش، ج۲، ص۱۵۳۰-۱۵۳۱.
در این سفر، میرزا محمد خان قاجار دولو، سپهسالار اعظم که حکومت خراسان و تولیت آستان قدس رضوی را داشت، ناگهان درگذشت. ناصرالدینشاه، میرزا محمد خان سینکی را با لقب مجدالملک به سمت تولیت آستان قدس رضوی منصوب کرد و او حدود یک سال در این سمت باقی بود. [۱۵]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۴۷ ش، ج۳، ص۲۸۸.
[۱۶]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نـوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ ش، ج۳، ص۱۵۶۳.
عضویت در دارالشورای کبرای دولتی و ریاست اداره کل غله ایران سمتهایی بودند که در (۱۲۸۸ هـ.ق) مجدالملک سینکی همزمان داشت. [۱۷]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نـوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ ش، ج۳، ص۱۶۵۲-۱۶۵۴.
[۱۸]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۴۷ ش، ج۳، ص۲۸۸.
با وجود اصلاحاتی که ناصرالدین شاه در (۱۲۹۰ هـ.ق / ۱۸۷۳ م) و پس از بازگشت از سفر نخست اروپا در هیئت دولت اعمال کرد، مجدالملک سینکی، بار سوم به وزارت وظایف منصوب گردید. [۱۹]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نـوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ ش، ج۳، ص۱۷۳۵-۱۷۳۶.
[۲۰]
مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، ۱۳۴۱ ش، ج۱، ص۱۲۹.
او در این سمت تا (۱۲۹۸ هـ.ق)، سالی که بدرود حیات گفت، باقی ماند. [۲۱]
امینـی، علـی، بیست سال بعد از امیرکبیر، بـه کـوشش فضلالله گرکانی، تهران، ۱۳۵۸ ش، ص۶۶.
میرزا محمد خان مجدالملک سینکی، پیوسته در مدارج ترقی صعود کرد و لقب جنابی گرفت و نشان تمثال همایون داشت، [۲۲]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن مرآة البلدان، به کوشش عبدالحسین نـوایی و هاشم محدث، تهران، ۱۳۶۷ ش، ج۲، ص۱۳۹۸.
ولی اینها عاملی برای سکوت وی در برابر فساد دستگاه حاکمه نبود.مجدالملک از کهنترین منتقدان فساد و استبداد دربار ناصری است. [۲۳]
بهار، محمدتقی، سبکشناسی، تهران، ۱۳۸۱ ش، ج۳، ص۳۵۵.
[۲۴]
فراگنر، برت گ.، خاطراتنویسی ایرانیان، ترجمه مجید جلیلوند رضایی، تهران، ۱۳۷۷ ش، ص ۱۱۷-۱۱۸.
مجدالملک در نویسندگی پیرو مکتب قائم مقام فراهانی بود. سبک نگارش وی به سادهنویسی گرایش دارد. کلام ادیبانه و دوری از زیادهگویی و اطناب و لفاظی از صفات آثار معدود مجدالملک به شمار میآید. [۲۵]
بهار، محمدتقی، سبکشناسی، تهران، ۱۳۸۱ ش، ج۳، ص۳۵۵.
[۲۶]
فراگنر، برت گ.، خاطراتنویسی ایرانیان، ترجمه مجید جلیلوند رضایی، تهران، ۱۳۷۷ ش، ص ۱۱۸.
کشف الغرایب که به سبب لقب مؤلف آن، به رساله مجدیه شهرت دارد، کهنترین مکتوب انتقادی از فساد دربار ناصری و نخستین نامه سرگشاده در تاریخ سیاسی ایران به شمار میآید. [۲۷]
بهار، محمدتقی، سبکشناسی، تهران، ۱۳۸۱ ش، ج۳، ص۳۵۵.
[۲۸]
آدمیت، فریدون، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران، ۱۳۵۵ ش، ص۵۷۳.
مجدالملک در این اثر انتقادات تندی را متوجه برخی رجال، مخصوصاً میرزا یوسف خان مستوفیالممالک میداند و وقوع یک انقلاب را دور از ذهن نمیداند. [۲۹]
امینـی، علـی، بیست سال بعد از امیرکبیر، بـه کـوشش فضلالله گرکانی، تهران، ۱۳۵۸ ش، ص۶۹.
مخاطب مجدالملک در این اثر ناصرالدین شاه است و هدف او استحضار و آگاهی شخص شاه از وضع دربار و مملکت بوده است. مجدالملک که از اعضای فراموشخانه میرزا ملکم خان ناظمالملک بود، تحت تأثیر مرام فراموشخانه، انتقادات خود را در ۱۰ ماده تنظیم کرده است. [۳۰]
امینـی، علـی، بیست سال بعد از امیرکبیر، بـه کـوشش فضلالله گرکانی، تهران، ۱۳۵۸ ش، ص۳۱-۳۲.
میرزا محمد خان مجدالملک سینکی دارای دو فرزند پسر بود؛ یکی میرزا علیخان امین الدوله، صدراعظم مظفرالدینشاه و دیگری میرزا تقی خان مجدالملک ثانی که پس از پدر سمت وزارت وظایف را عهدهدار بود. او همچنین جد مادری حسن وثوق (وثوقالدوله) و احمد قوام (قوامالسلطنه) و خانواده علاء بوده است. [۳۱]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۴۷ ش، ج۳، ص۲۸۶.
او در (۱۲۹۸ هـ.ق) درگذشت و در زاویه حرم حضرت عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد. [۳۲]
امینـی، علـی، مقدمه بر سفرنامه امین الدوله، به کوشش اسلام کاظمیه، تهران، ۱۳۵۴ ش، ص۵.
[۳۳]
شیبانی، ابراهیم، منتخب التواریخ، تهران، ۱۳۶۶ ش.
• مرادیان منفرد، علیمحمد، دانشنامه تهران بزرگ، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «مجدالملک سینکی»، ص۱۴۸۸. ردههای این صفحه : خوشنویس های تهران | دانشنامه تهران بزرگ
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
