|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
امیرکبیر، مجسمهها mojassamehā-ye amīr kabīr، دو پیکره برنزی تمام قد از میرزا تقیخان امیرکبیر در تهران هستند که یکی در بوستان ملت و دیگری در بوستان قیطریه نصب شدهاند. مجسمه بوستان ملت اثر ابوالحسن صدیقی است که در (۱۳۵۷ هـ.ش) ساخته و پس از گذشت بیش از سه دهه، در (۱۳۸۹ هـ.ش) به ایران منتقل و نصب شد. این مجسمه به سبک کلاسیک و رئال و بر اساس تصاویر تاریخی امیرکبیر در لباس صدر اعظمی طراحی شده و حدود ۳٫۷۵ متر ارتفاع و ۸۵۰ کیلوگرم وزن دارد. مجسمه بوستان قیطریه ساخته ایرج محمدی است و با روش ریختهگری موم گمشده و برنز ساخته شده است. این اثر ۳٫۴ متر ارتفاع و یک تن وزن دارد و تصویری ایستاده از امیرکبیر با نمادهای معرفت و روشنایی ارائه میدهد، که یادآور شخصیت سیاسی و تاریخی اوست. مجسمههای یادشده به عنوان نمادهای فرهنگی و تاریخی، یادبود میرزا تقیخان امیرکبیر را در فضای شهری تهران حفظ میکنند. مجسمه های امیرکبیر دو پیکره برنزی و تمام قد از میرزا تقی خان امیرکبیر، یکی در بوستان ملت و دیگری در بوستان قیطریه. این پیکره در قالب شیوه کلاسیک و رئال، اثر ابوالحسن صدیقی است که در (۱۳۵۷ هـ.ش)، ساخته شد و در (۱۳۸۹ هـ.ش) به ایران وارد و در بوستان ملت نصب گردید. در (۱۳۵۰ هـ.ش)، پس از بازگشت ابوالحسن صدیقی از ایتالیا به ایران، پیشنهادی از سوی سپهبد فرجالله آق اِولی، رئیس وقت انجمن آثار ملی، مبنی بر تعمیر مجسمه امیرکبیر در دبیرستان دارالفنون دریافت کرد. ۲.۱ - تاریخچه و مراحل ساخت۲.۱.۱ - دهه ۱۳۱۰ شاین پیکره ایستاده از امیرکبیر در اوایل (دهه ۱۳۱۰ هـ.ش) توسط ابوالحسن صدیقی از جنس گچ و به مناسبت بازگشایی مدرسه دارالفنون ساخته شده بود.در آن زمان، امکان ریختهگری در ایران وجود نداشت و تنها کارگاه ریختهگری فعال به قورخانه ارتش متعلق بود که فقط تسلیحات نظامی از قبیل توپ میساخت. از اینرو، صدیقی مجسمه امیرکبیر را در همان حالت گچی که در واقع، مرحله پیش از ریختهگری و ساخت مجسمه برنزی است، پتینهکاری و در تالار مدرسه دارالفنون نصب کرد. ۲.۱.۲ - دهه ۱۳۵۰ شابوالحسن صدیقی هنگامی که در (۱۳۵۰ هـ.ش) به درخواست انجمن آثار ملی برای مشاهده و بررسی عمومی مجسمه به مدرسه دارالفنون رفت، آن را در وضعیت نامناسبی دید و در گزارش خود به تیمسار آق اِولی اظهار داشت که امکان مرمت مجسمه وجود ندارد و بهتر است آن را خُرد کنند.خوشبختانه در آن زمان، به سخنان صدیقی درباره مجسمه امیرکبیر توجهی نشد تا سرانجام، در (۱۳۸۵ هـ.ش)، فریدون صدیقی هنرمند مجسمهساز و فرزند ابوالحسن صدیقی، آن را مرمت کرد. در (۱۳۵۰ هـ.ش)، سپهبد آق اولی پس از شنیدن گزارش ابوالحسن صدیقی درباره امکانپذیر نبودن مرمت مجسمه گچی امیرکبیر، ساخت مجسمه دیگری را از این شخصیت سیاسی و فرهنگی به صدیقی سفارش داد. در سفارش انجمن آثار ملی قید شده بود که جنس مجسمه باید از سنگ کارارا باشد. این سنگ بهترین گزینه برای ساخت مجسمه در جهان است که از معدن کوهی به همین نام در رشته کوه دلمیت، واقع در شمال ایتالیا استخراج میشود؛ اما ابوالحسن صدیقی با این درخواست مخالفت و در نهایت، اعضای انجمن را به استفاده از برنز در ساخت مجسمه جدید امیرکبیر متقاعد کرد. صدیقی در همان سال (۱۳۵۰ هـ.ش) به ایتالیا بازگشت. کارگاه مجسمهسازی جنوب رُم به حجاری و ساخت مجسمههای سنگی اختصاص داشت. در حالی که ساخت مجسمههای برنزی در کارگاههایی متفاوت و با تجهیزاتی دیگر صورت میگرفت. صدیقی به کارگاه برنزریزی هنرمندی به نام لورنزو میکلوچی، در شهر کوچکی به نام مونته کاتینی ترمه در حومه فلورانس ایتالیا رفت و در آنجا، کار ساخت مجسمه امیرکبیر را آغاز کرد. ۲.۱.۳ - تأخیر و ماندن در ایتالیامجسمه امیرکبیر در کارگاه میکلوچی، به اندازه دو برابر جثه طبیعی ساخته شد، اما از آنجا که ساخت این مجسمه با اوجگیری حوادث پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷ هـ.ش) مصادف شد، انجمن آثار ملی توانایی پرداخت هزینههای ساخت و انتقال آن را به ایران نداشت.بدین ترتیب، پس از چندی، ابوالحسن صدیقی، مجسمه را در کارگاه میکلوچی رها کرد و به ایران بازگشت. او تا زمان مرگش (۱۳۷۴ هـ.ش) همواره، با متولیان جدید فرهنگی کشور مکاتبه میکرد و منتظر فرصتی برای آوردن این مجسمه به ایران بود، اما تلاشهایش بینتیجه ماند. ۲.۱.۴ - سال ۱۳۸۷ شسرانجام، در (۱۳۸۷ هـ.ش)، نمایشگاهی از عکسها، دستنوشتهها، احکام اداری و لوازم شخصی و فیلمهایی مربوط به زندگی و آثار ابوالحسن صدیقی به همت محمدحسن حامدی و مجتبى موسوی، مدیر نگارخانه برگ، برگزار شد.در میان این اسناد، نامههایی یافت شد که نشان میداد مجسمهای برنزی از امیرکبیر در کارگاهی به نام لورنزو میکلوچی در شهر مونته کاتینی ترمه ایتالیا وجود دارد. در این نامهها، صدیقی به سبب نیاوردن مجسمه به ایران از مقامات مسئول وقت گِله کرده بود. مسئولان برگزاری نمایشگاه یاد شده، پس از مشاهده این اسناد، به فکر بازگرداندن مجسمه برنزی امیرکبیر به کشور افتادند؛ برای این منظور محمدحسن حامدی مأمور شد تا حسن واحدی، از نقاشان ایرانی ساکن رُم، را در جریان امر قرار دهد. وی پذیرفت که به کارگاه میکلوچی مراجعه و حامدی و همکارانش را در ایران از سرنوشت مجسمه امیرکبیر آگاه کند. پس از ۱۰ روز، وی با تهران تماس گرفت و از وجود مجسمه در کارگاه میکلوچی خبر داد. لورنزو میکلوچی که در زمان حیات ابوالحسن صدیقی در این کارگاه با او همکاری داشت، سالها پیش از دنیا رفته و کارگاه وی به کارخانه در و پنجرهسازی بدل شده بود. ۲.۱.۵ - سال ۱۳۸۸شواحدی پس از ملاقات با فرزند میکلوچی که در آن زمان (ح ۱۳۸۸ هـ.ش)، بیش از ۷۰ سال داشت، نشانی مجسمه مورد نظر را داد.او در پاسخ گفته بود: «که شاید این مجسمه همان مجسمه آخوندی است که سالها در حیاط کارگاه ما رو به زمین رها شده است.» او در مقابل تحویل مجسمه امیرکبیر مبلغ ۰۰۰‘۲۰ یورو را برای هزینه نگهداری و تحویل مجسمه خواستار شد. در مرحله بعدی، علیرضا اسماعیلی، رایزن فرهنگی ایران در رم، به کارگاه وی مراجعه و از وضعیت عمومی مجسمه بازدید کرد. سرانجام با موافقت ملاصالحی، مدیر عامل وقت سازمان زیباسازی شهر تهران، مقرر شد، مجسمه برنزی امیرکبیر، زیر نظر مجتبى موسوی به ایران بازگردانده شود. ۲.۱.۶ - سال ۱۳۸۹ شدر (۱۶ فروردین ۱۳۸۹ هـ.ش)، هیئت ایرانی در کارگاه میکلوچی حاضر شدند و درباره مبلغ ۰۰۰‘۱۵ یورو با فرزند وی به توافق رسیدند و بدینترتیب، با مسئولیت رایزن فرهنگی سفارت ا یران در رم، کار انتقال مجسمه به ایران آغاز شد.انجام کارهای بستهبندی، گمرک و بیمه حدود یک ماه طول کشید و هنگامی که مجسمه در فرودگاه امام خمینی تهران به زمین گذاشته شد، ۳۲ سال از ساخت آن میگذشت. ۲.۲ - نصب و ویژگیهادر (۱۳۸۹ هـ.ش)، این مجسمه را سازمان زیباسازی شهر تهران طی مراسمی، در بوستان ملت، نصب و از آن پردهبرداری کرد.این مجسمه در حدود ۸۵۰ کیلوگرم وزن و در حدود ۷۵/ ۳ متر ارتفاع دارد و بر پایهای مکعبیشکل با ارتفاع تقریبی ۹۰ سانتیمتر نصب شده است. از آنجا که مجسمه بر اساس تصاویر موجود از میرزا تقیخان امیرکبیر در لباس صدر اعظمی و کاملاً شبیه وی ساخته شده است، مجسمهای کلاسیک و رئال به شمار میآید. این مجسمه توسط ایرج محمدی به سفارش سازمان زیباسازی شهر تهران برای نصب در بوستان قیطریه (ه م) ساخته شده است. ۳.۱ - مراحل ساختمجسمه امیرکبیر که ۴۰/ ۳ متر طول و یک تن وزن دارد، به شیوه ریختهگری به روش موم گمشده ــ که از متداولترین روشهای مجسمهسازی به شمار میرود ــ ساخته شد.این مجسمه با همین روش، همچون دیگر مجسمههای بزرگ، ابتدا از جنس گچ ساخته و پس از تأیید طرح کلی آن، قالبگیری شد و لایهای از موم به ضخامت ۶ میلیمتر بر روی آن قرارگرفت. در این مرحله پس از پر کردنِ قالب توخالی مجسمه با گچ نسوز، برخی از جزئیات آن از قبیل ریش، ابروها، چشمها و جز آن که بر روی گچ قابل اجرا نبود، بر روی موم طراحی شد. پس از اجرای چند مرحله دیگر، مجسمه در کوره قرار داده شد تا مومِ روی آن کاملاً ذوب شود. بدین ترتیب، کلیه طرحهای روی موم به گچی که در زیر آن قرار داشت، انتقال یافت. سرانجام، بر روی مجسمه برنز ریخته شد و کار ساخت مجسمه برنزی امیرکبیر به پایان رسید. ۳.۱.۱ - منبع طراحی چهرهتنها مرجع مورد استفاده برای محمدی در طراحی چهره امیرکبیر، نقاشیهای برجای مانده از دوره قاجار بود.۳.۲ - ویژگیهای طراحیاو در ساخت این تندیس کوشید تا تصویری مقتدر، متفکر و با ابهت از امیرکبیر به عنوان یک شخصیت برجسته سیاسی و تاریخی ارائه نماید.در این اثر، مجسمه به حالت ایستاده است و در کنار آن چند پله ناهموار و نامساوی وجود دارد؛ بر روی آخرین پله نیز مکعبی با خطوط کاملاً عمودی قرار دارد. درون این مکعب چراغ یا فانوسی دیده میشود که نماد معرفت، خرد و روشنایی است و اتکای امیرکبیر به آن بیانگر منش انسانی و شیوه خردمندانه او در تدبیر امور کشور در دوران صدارت است. همچنین چند قطره خون در پشت این چراغ به چشم میخورد که تصویری از نخبهکشی و قتل امیرکبیر را به ذهن متبادر میسازد. کار ساخت مجسمه امیرکبیر یک سال به طول انجامید و مجسمه طی مراسمی در (۱۳۷۳ هـ.ش) در بوستان قیطریه نصب شد.
[۱]
تحقیقات میدانی مؤلف.
[۲]
حامدی، محمدحسن، مصاحبه با مؤلف.
[۳]
صدیقی، فریدون، مصاحبه با مؤلف.
[۴]
صدیقی، نوشیندخت، مصاحبه با مؤلف.
[۵]
محمدی، ایرج (سازنده مجسمه امیرکبیر)، مصاحبه با مؤلف.
• آقامحمدحسنی و مرادیان منفرد، میترا و علیمحمد، دانشنامه تهران بزرگ، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «مجسمه های امیرکبیر»، ص۲۱۴. ردههای این صفحه : دانشنامه تهران بزرگ | مجسمه های تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
