|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
رستم آباد \ rostam-ābād\، محلهای در شمال تهران و از توابع مناطق ۱ و ۳ شهرداری است که پیشتر روستا بوده است. این منطقه از روستاهای قدیمی شمیران به شمار میرود و از دیرباز تابستانگاه و محل سکونت اعیان و درباریان بوده است. اقتصاد تاریخی رستمآباد بر پایه کشاورزی، باغبانی و کار در کارخانه مهماتسازی ارتش استوار بوده و آب آن از قناتها و رودخانه دارآباد تأمین میشده است. روستا شامل دو بخش رستمآباد بالا و رستمآباد پایین بود و توسط طایفههای محسنیان، عرب، نوریان و رحمانیان سکونت داشت. در اواسط (دهه ۱۳۴۰ هـ.ش)، رستمآباد به شهر تهران ضمیمه شد و به محلهای شهری تبدیل گردید؛ بخشی از آن با احداث بزرگراه شهید صدر تقسیم شد. این محله دارای موقوفات گسترده، مساجد، گورستانها و آثار تاریخی از جمله آبانباری و یخچال پلکانی است. رستمآباد از شمال به چیذر و فرمانیه، از جنوب به خیابان دولت، از شرق به میدان اختیاریه و پاسداران و از غرب به میدان پیروز و دیباجی جنوبی محدود میشود. محله رستم آباد در گذشته روستا و امروزه محلهای واقع در مناطق ۱ و ۳ شهرداری تهران. رستمآباد از روستاهای قدیمی شمیران به شمار میرفت. ظاهراً نام این روستا برای نخستینبار در اشاره به رویدادهای دوره فتحعلیشاه قاجار (سل ۱۲۱۲-۱۲۵۰ هـ.ق/ ۱۷۹۷-۱۸۳۴ م) به میان آمده است. به نوشته عضدالدوله، یکی از غلامبچگان دربار فتحعلی شاه به نام شاهرخ خان که بعدها از پیشخدمتان خاص فتحعلی شاه شد، از اهالی همین روستا بوده است. [۱]
عضدالدوله، احمد میرزا، تاریخ عضدی، کرج، ۱۳۶۲ ش، ۱۱۰.
[۲]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، ۱۳۴۷ ش، ج۲، ص۱۴۳.
رستمآباد از تابستانگاههای مورد توجه تهرانیان بوده است و شماری از اعیان و درباریان در این روستا باغ و عمارتهایی ییلاقی ساخته بودند. ناصرالدین شاه (سل ۱۲۶۴- ۱۳۱۳ هـ.ق/ ۱۸۴۸- ۱۸۹۵ م) نیز گهگاه برای تفرج به آنجا میرفت. [۳]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامه خاطرات، بهکوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۴۵ ش، ص۵۱۷.
در ذیل وقایع سفر دوم ناصرالدین شاه به فرنگ (۱۲۹۰ هـ.ق/ ۱۸۷۳ م) آمده است که میرزا نصرالله خان نائینی، ملقب به مشیرالدوله (د ۱۳۲۵ هـ.ق/ ۱۹۰۷ م) از رجال آن دوره، مراسم سالروز تولد شاه را در غیاب وی، در باغ مجلل خود در رستمآباد و با حضور وزیران، اعیان، اشراف و سفیران خارجی برگزارکرد. [۴]
معیرالممالک، دوستعلی، رجال عصر ناصری، تهران، ۱۳۶۱ ش، ص۱۰۲.
افزون بر مشیرالدوله، برخی دیگر از رجال و شخصیتهای مهم دوره قاجار در این روستا، باغ یا عمارتی ییلاقی داشتهاند که از آن جمله میتوان به عزتالدوله (خواهر ناصرالدین شاه)، امینالملک، امین خلوت و معتمدالملک اشاره کرد. [۵]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامه خاطرات، بهکوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۴۵ ش، ص۱۴-۱۷-۳۵۷-۵۱۷.
[۶]
جـارچیبـاشی، «در بیان تعریف جغرافیای فیزیکی شمیران»، یغما، تهران، ۱۳۴۵ ش، س ۱۹، ص۵۵۳.
بخشی از زمینهای رستمآباد (رستمآباد بالا) بعدها توسط شاهـزاده عبـدالحسین میـرزا ملقب به فرمانفرما ــ از رجال دوره ناصری و مظفری ــ خریداری شد و به نام او فرمانیه نـام گرفت. [۷]
بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات آن، شمران قدیم، قم، ۱۳۵۰ ش، ص۴۹.
همچنین برپایه نوشته معتمدی، حدود ۵/ ۱ دانگ از این زمینها (رستمآباد بالا)، ملکِ سالار لشکر فرزند عبدالحسین میرزا بود و بقیه آن به خردهمالکان تعلق داشت. [۸]
معتمدی، محسن، جغرافیای تاریخی تهران، تهران، ۱۳۸۱ ش، ص۳۸۰.
امروزه (۱۳۹۱ هـ.ش) خیابانی به نام سالاریه در این منطقه وجود دارد. زمینهای رستمآباد درگذشته به دو بخش رستمآباد بالا و رستمآباد پایین تقسیم میشد. این روستا در اوایل (دهه ۱۳۲۰ هـ.ش) به منطقهای آباد و پرجمعیت بدل شده و دارای ۰۰۰‘ ۴ تن جمعیت بـود. [۹]
فرهنگ جغرافیایی ایران، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ ش، ج۱، ص۹۸.
[۱۰]
طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران ۱۰۰، ویژهنامه صدسالگی شهرداری تهران، تهران، ۱۳۸۷ ش، ص۹۸.
اهالی رستمآباد در آن دوره به کشاورزی، باغبانی و کار در کارخانه مهماتسازی ارتش اشتغال داشتند. [۱۱]
فرهنگ جغرافیایی ایران، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ ش، ج۱، ص۹۸.
از محصولات کشاورزی و باغبانی این روستا میتوان به گندم، جو، نخود، باقلا، گیلاس، آلبالو، زردآلو، سیب، گلابی و صیفیجات اشاره کرد. [۱۲]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، ۱۳۷۱ ش، ج۱، ص۴۴۴.
آب آشامیدنی و کشاورزی رستمآباد در آن دوره از طریق دو رشته قنات که یکی در رستمآباد بالا و دیگری در رستمآباد پایین قرار داشت و همچنین رودخانه دارآباد تأمین میشد. [۱۳]
فرهنگ جغرافیایی ایران، دایره جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، ۱۳۲۸ ش، ج۱، ص۹۸.
۴ طایفه محسنیان، عرب، نوریان و رحمانیان ساکنان روستای رستمآباد را تشکیل میدادند؛ [۱۴]
طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران ۱۰۰، ویژهنامه صدسالگی شهرداری تهران، تهران، ۱۳۸۷ ش، ص۹۸.
امروزه نیز برخی از خیابانهای محلههای فرمانیه و رستمآباد به نام این طایفهها خوانده میشوند.جمعیت رستمآباد در (دهه ۱۳۳۰ هـ.ش) افزایش یافت؛ چنانکه جمعیت آن بر طبق سرشماری (۱۳۳۵ هـ.ش)، ۷۱۲‘۶ تن ذکر شده است. [۱۵]
گزارش مشـروح حـوزه سـرشمـاری تـهـران، وزارت کشـور، ۱۳۳۷ ش، ص۱.
روستای رستمآباد در اواسط (دهه ۱۳۴۰ هـ.ش)، با گسترش شهر تهران، به این شهر ضمیمه گشت و از آن پس به یکی از محلههای شمال تهران بدل شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با احداث بزرگراه شهید صدر در تقاطع دیباجی شمالی، رستمآباد بار دیگر به رستمآباد بالا (واقع در منطقه ۱) و رستمآباد پایین (واقع در منطقه ۳) تقسیم شد. بخشی از بزرگراه صدر که رستمآباد بالا و پایین را به وجود آورده، در گذشته میدانگاه اصلی رستمآباد به شمار میآمده است. [۱۶]
«تاریخچه محلـه»، محلـه رستـمآبـاد ـ فرمانیـه (بش).
از ویژگیهای محله رستمآباد، موقوفات وسیع آن است. حاج علی رستمآبادی که هماکنون مقبره وی در زیرزمین خانه موقوفه امام جماعت مسجد شهید شاهآبادی (رستمآباد پایین) قرار دارد، بیشترین سهم را در احداث این موقوفات داشته است. وقفنامه حاج علی رستمآبادی که بر روی سنگ بزرگی حجاری شده نیـز در حـال حـاضر به عنوان سنـد فـرهنگی ـ تـاریخی ارزشمندی موجود است. از موقوفات دیگر این روستا میتوان به مسجدجامع رستمآباد، مسجد حاج اسماعیل، مسجد حاج علی، یک قطعـه گـورستـان بـه مسـاحت ۰۰۰‘۱ مـ۲ و دو قطعـه گـورستان بـه مساحت ۰۰۰‘۴ مـ۲، مقبـره حـاج آخـوند رستمآبادی و یک باب مسجد به مساحت ۳۰ مـ۲ اشاره کرد. افزون بر این، دو قطعه باغ، ۷ قطعه زمین و ۵/ ۶ چاشت آب از قنات رستمآباد پایین و ۳ چاشت از قنات رستمآباد بالا، ۳ چاشت از رود دارآباد، یک باب خانه مشتمل بر بیرونی و اندرونی و بهاربند و گاراژ و ۴ باب دکان که موقوفه زینب خاتون ممه آغا است، از دیگر موقوفههای رستمآباد بهشمار میروند. [۱۷]
«تاریخچه محلـه»، محلـه رستـمآبـاد ـ فرمانیـه (بش).
[۱۸]
بلاغی، عبدالحجت، تاریخ تهران، قسمت شمالی و مضافات آن، شمران قدیم، قم، ۱۳۵۰ ش، ص۴۹.
[۱۹]
ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، ۱۳۷۱ ش، ج۱، ص۴۴۴-۴۴۵.
آبانباری که در محل حسینیه رستمآباد فعلی قرار داشته و نیز یخچالی طبیعی که به صورت پلکانی بوده و امروزه قرار است به مسجدالرضا تبدیل شود، از مکانهای مهمیاند که از گذشته در این محله به یادگار ماندهاند. همچنین یکی از مجتهدان بزرگ دوره مشروطه، به نام حاج ملامحمدعلی، معروف به حاج آخوند رستمآبادی (ه م) از اهالی رستمآباد بوده است. مقبره او امروزه در نزدیکی میدان اختیاریه بازسازی شده است. [۲۰]
«تاریخچه محلـه»، محلـه رستـمآبـاد ـ فرمانیـه (بش).
این محله امروزه (۱۳۹۱ هـ.ش)، از شمال به محلههای چیذر و فرمانیه، از جنوب به خیابان دولت، از شرق به میدان اختیاریه و پاسداران و از غرب به میدان پیروز و دیباجی جنوبی منتهی میشود. [۲۱]
طباطبایی، محمدهادی و دیگران، تهران ۱۰۰، ویژهنامه صدسالگی شهرداری تهران، تهران، ۱۳۸۷ ش، ص۹۸.
[۲۲]
Rostamabad ... , www.rostamabad-farmanieyeh.My tehran. ir/ Default. aspx? tabid = ۱۵۰۶۲.
• موسویزاده، حسن، دانشنامه تهران بزرگ، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «محله رستم آباد»، ص۹۱۵. ردههای این صفحه : دانشنامه تهران بزرگ | محله های تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
