مرتبه مفعول اوّل و مفعول دوم (صرف و نحو)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مرتبه مفعول اوّل و مفعول دوم از اصطلاحات
ادبیات عرب است که به بررسی تقدم یا تأخیر
مفاعیل افعال متعدّی میپردازد، بهویژه زمانی که
فعل دو مفعول دارد و
مفعول اول نسبت به
مفعول دوم یا بالعکس مقدم میشود.
مرتبه مفعول اوّل و مفعول دوم از اصطلاحات
ادبیات عرب است، که به بررسی تقدم یا تأخیر مفاعیل افعال متعدّی میپردازد، بهویژه زمانی که فعل دو مفعول دارد و مفعول اول نسبت به مفعول دوم یا بالعکس مقدم میشود.
• برخى از فعلهاى متعدّى، دو مفعول را
نصب مىدهند كه اصل آن دو
مبتدا و
خبر نيست:
كَسا أَخوكَ الفَقِيرَ ثَوْبًا. اصل در دو مفعولى كه اصل آنها مبتدا و خبر نيست، اين است كه مفعولى كه در معناى
فاعل است، مقدّم شود. «
فَقِيرَ»، در مثال، در معناى فاعل است؛ زيرا او گيرنده است و «
ثَوْب»، گرفته شده. امّا هرگاه اشتباهى رخ ندهد، عكس اين ترتيب هم جايز است.
• رجوع به اصل؛ يعنى تقديم مفعولى كه به معناى فاعل است، در اين موارد، واجب است:
• وقتى كه يكى از دو مفعول با ديگرى اشتباه شود: أَعْطَى الأَميرُ عَمْرًا بَكْرًا.
• وقتى مفعول حصر شده باشد: ما أَعْطَيْتُ الصَّديقَ إِلّا كِتابًا.
• وقتى مفعول اوّل،
ضمیر و مفعول دوم، اسم ظاهر باشد:
وَهَبْتُکَ دِرْهَمًا.• عدول از اصل؛ يعنى تأخير مفعولى كه در معناى فاعل است، در اين مورد، واجب است: هنگامى كه مانع لفظى از تقدّم آن جلوگيرى كند، مانند اينكه شامل ضميرى باشد كه به مفعول دوم بازگردد: أَعْطَيْتُ الكِتابَ صَاحِبَهُ.
در ادامه یکی از شواهد قرآنی مربوط به
مرتبه مفعول اول و مفعول دوم ارائه میشود:
•
فرهنگ اصطلاحات صرف و نحو عربی، دحداح، انطوان، ص۳۵۱.
