|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
کتل‌راه kotal-rāh، راهی کهن و سبک‌رو برای اتصال دشت ری (تهران) به مازندران بود. این مسیر از دو راه (سرخه‌حصار– جاجرود و تلو– لتیان –قاسم‌آباد) به لواسان کوچک می‌رسید. پس از گذر از افجه، دشت هویج و گردنه افجه‌بشم به دره خشکه‌لار و رودخانه لار منتهی می‌شد. از آن‌جا شاخه‌ای به پلور، لاریجان، آمل و شاخه‌ای دیگر به یوردقید، کاروان‌سرای پاکبود، بلده و نور می‌رفت. این راه در دوره‌های مختلف کاربرد داشت، اما در عصر قاجار و با پایتخت شدن تهران اهمیت بیشتری یافت. اعتمادالسلطنه آن را «راه کتل» نامیده و از نقش اقتصادی آن در انتقال زغال و برنج یاد کرده است. '''کتل راه'' راهی کهن و سبک‌رو که دشت ری را به مازندران متصل می‌کرد. این راه از دو مسیر از ری (بعدها تهران) به لواسان کوچک می‌رسید. ۲.۱ - مسیر نخستمسیر اول به ترتیب، از تهران، سرخه‌حصار و سپس در منطقه جاجرود از کنار رودخانه جاجرود می‌گذشت و به لواسان کوچک می‌رسید.۲.۲ - مسیر دوممسیر دوم از تهران به تلو و سپس به روستاهای لتیان و قاسم‌آباد (این دو روستا اکنون به زیر آب دریاچه سد لتیان رفته‌اند) که در آن‌جا، پل حاج الله‌یار روی رودخانه جاجرود احداث شده بود، می‌رسید و در لواسان کوچک به مسیر اول متصل می‌شد.این دو مسیر پس از اتصال به یکدیگر در لواسان کوچک از مجاورت روستاهای سینک، هنزک و انباج می‌گذشت و پس از عبور از افجه، به منطقه دشته و بعد به دشت هویج یا کهچال می‌رسید. سپس در این منطقه، به شرق منحرف و با گذر از ناحیه پرسون، به گردنه افجه بشم وارد می‌شد و پس از ورود به دره خشکه‌لار، به رودخانه لار می‌رسید. این راه در کنار رودخانه لار به دو شاخه تقسیم می‌شد: • راه اول به سمت شرق امتداد می‌یافت و با گذر از کمردشت و گزل‌دره، به کوه عسل‌عسل می‌رسید و از راه پلور، لاریجان و رینه به آمل می‌رفت. • راه دوم از کنار رودخانه لار به سمت شمال غرب ادامه می‌یافت و با گذر از یوردقید، به چشمه و کاروان‌سراهای آبشار اول و دوم می‌رسید. پس از گذر از ناحیه سرخک و گردنه کبود، کاروان‌سرای پاکبود در °۵۱ و ´۵۰ طول شرقی و °۳۶ و ´۵ / ۲ عرض شمالی و ارتفاع متوسط ۰۰۰‘ ۳ متر نمایان می‌شد. این مسیر در ادامه به دره گوشلک به سمت بلده و نور می‌رسید و سپس، به جلگه مازندران وارد می‌شد. کتل‌راه به‌عنوان راهی سبک‌رو در همه ادوار مختلف مورد توجه و استفاده بود؛ اما از زمان انتخاب تهران به عنوان پایتخت مورد توجه خاص شاهان قاجار قرارگرفت. اعتمادالسلطنه در کتاب مرآة البلدان از این راه با نام «راه کتل» یاد کرده است که از طریق آن زغال و برنج از مازندران به تهران می‌آوردند. به نوشته او، این راه بسیار سخت‌گذر بود و گاهی مسافران در راه تلف می‌شدند. به سبب اهمیت این راه صدراعظم وقت، میرزا آقا خان نوری، فرمان به مرمت آن داده بود و در حدود سال (۱۲۷۰ هـ.ق)، کار مرمت این راه رو به پایان بوده است. ۵.۱ - پل‌های جاجروداعتمادالسلطنه در وصف این راه به دو پل که از قدیم، روی رودخانه جاجرود وجود داشت، اشاره می‌کند و می‌افزاید:یکی از این دو پل بر سر راه گلندوک و لواسان (پل قاسم‌آباد) بوده است که در گذر زمان، استواری و استحکام خود را از دست داده و چند بار از خزانه دولتی هزینه‌های مرمت آن نیز پرداخت شده بود، اما سرانجام در سال (۱۲۹۵ هـ.ق)، پلی استوار از سنگ و آهک در محل آن روی رودخانه جاجرود بسته شد. مسیر راه تهران به افجه و دشت لار و مازندران به شرحی که گفته شد، در فصل زمستان به سبب کوه‌های بلند و دشت‌های بسیار مرتفع و برف‌گیر بسته بود و تنها پیک‌ها و مأموران دولتی در صورت اضطرار در آن تردد می‌کردند. ۵.۲ - شرایط عبور در فصول مختلفدر فصل‌های دیگر سال نیز، فقط کاروان‌های سبک که شمار مسافران آن‌ها از ۵۰ تن افزون نبود و باروبنه بسیار نداشتند، این مسیر را برای عبور و مرور انتخاب می‌کردند.سبب نام‌گذاری این مسیر به کتل‌راه از سوی اهالی لواسان و روستاهای اطراف آن و نیز اهالی روستاهای بلده و نور یا اطراف پلور آن است که این راه از چند گردنه که نام‌هایشان مترادفِ با بلند و مرتفع است، می‌گذرد؛ مانند افجه بشم، کدوک و کتل. به عبارت دیگر، کتل‌راه یعنی راه بلند، راهی که از تپه‌ها و کوه‌های بلند می‌گذرد؛ بلندی‌هایی نظیر گردنه افجه‌بشم با ارتفاع ۱۵۰‘ ۳ متر، دشت لار با ارتفاع متوسط ۸۰۰‘۲ متر و گردنه کبود با ارتفاع ۲۵۰‘ ۳ متر از سطح دریا قرار دارد • پازوکی طرودی، ناصر، دانشنامه تهران بزرگ، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «کتل راه»، ص۱۲۸۹. رده‌های این صفحه : دانشنامه تهران بزرگ | راه های تهران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
