• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌ضیاء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن‌ِ ضياء ابوالبقا محمد بن‌ احمد بن‌ محمد عمري‌ قرشى‌، ملقب‌ به‌ بهاءالدين‌ (۷۸۹-۸۵۴ق‌/۱۳۸۷-۱۴۵۰م‌)، فقیه‌ حنفی می‌باشد.


خاندان‌ وي‌ در اصل‌ در صاغان‌ (روستايى‌ در مرو) مى‌زيسته‌اند، ليكن‌ تولد و زندگى‌ او در مکه‌ بوده‌ است.
[۱] ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    


تحصيل‌ علم‌ را در زادگاهش‌ آغاز كرد و از محضر درس‌ علماي‌ آن‌ ديار همچون‌ پدرش‌، و نيز احمد بن‌ ابی‌ الفضل‌ نویری‌، علی‌ بن‌ احمد نویری‌، ابن‌ صدیق‌ و زین‌الدین‌ مراغی‌ بهره‌ برد. او سفرهاي‌ متعددي‌ به‌ قاهره‌ كرد و در مجلس‌ درس‌ جمال‌الدین‌ حنبلی‌، شمس‌ الدین‌ زرایبی‌ و ديگران‌ حاضر شد و نحو را از شمس‌الدین‌ معید، معانی‌ و بیان‌ و اصول‌ را از عزالدین‌ ابن‌ جماعه‌، نجم‌الدین‌ سکاکینی‌، نجم‌الدین‌ واعظی‌ و شهاب‌الدین‌ احمد غزی‌، فقه‌ را از قاری‌ الهدایه و مباحث‌ كلامى‌ را از شمس‌الدین‌ ابن‌ ضیاء فراگرفت‌ و برخى‌ از استادانش‌ نيز به‌ او اجازه تدريس‌ و فتوا دادند.
[۲] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
[۳] سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.


از ميان‌ راويان‌ وي‌ مى‌توان‌ از محیوی‌ عبدالقادر مالکی‌ و سخاوی‌ نام‌ برد.
[۴] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.


رغبت‌ او به‌ مطالعه‌ و تألیف‌ چنان‌ بود كه‌ ابوالخیر بن‌ عبدالقوی‌ در طول‌ ۵۰ سال‌ آشنايى‌ با وي‌، هرگز او را از نوشتن‌ کتاب‌ و يا مطالعه‌ كردن‌ فارغ‌ نديده‌ بود
[۵] ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
ابن‌ ضیاء به‌ گفته سیوطی‌
[۶] سیوطی‌، نظم‌ العقیان‌، ص۱۳۷، به‌ کوشش‌ فیلیپ‌ حتّی‌، نیویورک‌، ۱۹۲۷م.
در آن‌ روزگار، در سرزمين‌ حجاز، استاد منحصر به‌ فرد مذهب‌ حنفی‌ شناخته‌ مى‌شد. پدرش‌ قاضی‌ القضاة مکه‌ بود و وي‌ در غياب‌ پدر و به‌ نيابت‌ از او قضاوت‌ مى‌كرد و پس‌ از فوت‌ پدر بر مسند او نشست‌. پس‌ از چندي‌ با حفظ همين‌ سمت‌، مسئوليت‌ نظارت‌ بر مسجد الحرام‌ و امور حسبیه آنجا را نيز بر عهده‌ گرفت‌، ولى‌ ديري‌ نپاييد كه‌ از اين‌ سمت‌ عزل‌ شد و فقط به‌ كار قصا پرداخت‌ و اين‌ منصب‌ را تا هنگام‌ مرگ‌ حفظ كرد
[۷] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
سخاوي‌
[۸] سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
از ابن‌ ابی‌ عذیبه‌ نقل‌ مى‌كند كه‌ ابن‌ ضياء بسيار مسافرت‌ مى‌كرد، اما با اين‌همه‌ در هيچ‌ سالى‌ از زمان‌ بلوغ‌ تا وفات‌، مناسک‌ حج‌ از او فوت‌ نشد.

وي‌ در مكه‌ وفات‌ يافت‌ و در معلاة (در نزديكى‌ مكه) به‌ خاک‌ سپرده‌ شد
[۹] ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
[۱۰] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
[۱۱] سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.




۶.۱ - خطی

۱. البحر العمثق‌ فى‌ مناسك‌ المعتمر و الحاج‌ الى‌ البيت‌ العتيق‌، كه‌ در آن‌ پاره‌اي‌ از رويدادهاي‌ مكه‌ و مسجد الحرام‌ را نيز ثبت‌ كرده‌ است.
[۱۲] زركلى‌، الاعلام، ج۵، ص۳۳۲.
دو نسخه‌ از اين‌ كتاب‌ در ليدن‌ ( ورهووه)، و برلين‌ ( آلوارت)، موجود است‌؛
۲. تاریخ‌ مکه المشرقة و المسجد الحرام‌ و المدينه‌ الشريفة و العبر الشريف‌. نسخه‌هاي‌ آن‌ در كتابخانه ظاهريه‌
[۱۳] ظاهريه‌، خطی‌ (جغرافیا)، ص۱۵.
و دارالكتب‌ مصر
[۱۴] لطفی‌، عبدالبدیع‌، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، ج۲، ص۷۳، قاهره‌، جامعة الدول‌ العربیة.
موجود است‌؛
۳. الشافی‌ فی‌ مختصر الکافی‌. نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانه خالديه‌ نگهداري‌ مى‌شود (نك: I/۲۸۹ )؛
۴. الضیاء المعنوی‌ على‌ مقدمة الغزنوي‌. نسخه‌هاي‌ خطى‌ آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ ازهريه‌
[۱۵] ازهريه‌، الفهرست، ج۲، ص۲۰۴.
و چستربيتى‌ ( آربری) موجود است‌؛
۵. مختصر المسند لابی‌ حنیفة، نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانه كوپريلى‌
[۱۶] كوپريلى‌، خطی، ج۱، ص۲۱۷.
مضبوط است‌؛
۶. المشرع‌ فی‌ شرح‌ المجمع‌. شرحى‌ است‌ بر مجمع‌ البحرین‌ و ملتقی‌ النیرین‌ كه‌ در فروع‌ فقه‌ حنفی‌ است‌ و نسخه‌اي‌ از آن‌ در دارالكتب‌ مصر
[۱۷] خديويه‌، فهرست، ج۳، ص۶۷.
وجود دارد.

۶.۲ - منسوب

۱. تنزیه‌ المسجد الحرام‌ عن‌ بدعة (بدع‌) جهلة العوام)؛
۲. شرح‌ اصول‌ على‌ بن‌ محمد بزدوي‌
[۱۸] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.

۳ و ۴. شرح‌ الوافی‌ فی‌ الفروع‌ از ابوالبرکات‌ نسفی‌ كه‌ به‌ دو صورت‌ مبسوط و مختصر تأليف‌ شده‌ است
[۱۹] حاجى‌ خليفه‌، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۹۷.
؛
۵. المتدارک‌ علی‌ المدارک‌، در تفسیر قرآن‌ كه‌ تا پايان‌ سوره هود نوشته‌ شده‌ و آورده‌اند كه‌ پدرش‌ آن‌ را تكميل‌ كرده‌ است.
[۲۰] سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.

۶. النکت‌ علی‌ الصحیح‌.
[۲۱] زركلى‌، اعلام‌، ج۵، ص۳۳۲.


(۱) ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم.
(۲) ازهریه‌، فهرست.
(۳) حاجی‌ خلیفه‌، کشف الظنون.
(۴) خدیویه‌، فهرست.
(۵) زرکلی‌، اعلام.
(۶) سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
(۷) سخاوی‌، الضوء اللامع‌، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
(۸) سیوطی‌، نظم‌ العقیان‌، به‌ کوشش‌ فیلیپ‌ حتّی‌، نیویورک‌، ۱۹۲۷م.
(۹) ظاهریه‌، خطی‌ (جغرافیا).
(۱۰) کوپریلی‌، خطی.
(۱۱) لطفی‌، عبدالبدیع‌، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، جامعة الدول‌ العربیة.

۱. ↑ ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
۲. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۳. ↑ سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
۴. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۵. ↑ ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
۶. ↑ سیوطی‌، نظم‌ العقیان‌، ص۱۳۷، به‌ کوشش‌ فیلیپ‌ حتّی‌، نیویورک‌، ۱۹۲۷م.
۷. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۸. ↑ سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
۹. ↑ ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
۱۰. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۱۱. ↑ سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
۱۲. ↑ زركلى‌، الاعلام، ج۵، ص۳۳۲.
۱۳. ↑ ظاهريه‌، خطی‌ (جغرافیا)، ص۱۵.
۱۴. ↑ لطفی‌، عبدالبدیع‌، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، ج۲، ص۷۳، قاهره‌، جامعة الدول‌ العربیة.
۱۵. ↑ ازهريه‌، الفهرست، ج۲، ص۲۰۴.
۱۶. ↑ كوپريلى‌، خطی، ج۱، ص۲۱۷.
۱۷. ↑ خديويه‌، فهرست، ج۳، ص۶۷.
۱۸. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۱۹. ↑ حاجى‌ خليفه‌، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۹۷.
۲۰. ↑ سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
۲۱. ↑ زركلى‌، اعلام‌، ج۵، ص۳۳۲.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ضیاء»، ج۴، ص۱۴۲۶.    



جعبه ابزار