• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابن‌ضیاء

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اِبْن‌ِ ضياء ابوالبقا محمد بن‌ احمد بن‌ محمد عمري‌ قرشى‌، ملقب‌ به‌ بهاءالدين‌ (۷۸۹-۸۵۴ق‌/۱۳۸۷-۱۴۵۰م‌)، فقيه‌ حنفی می‌باشد.


خاندان‌ وي‌ در اصل‌ در صاغان‌ (روستايى‌ در مرو) مى‌زيسته‌اند، ليكن‌ تولد و زندگى‌ او در مكه‌ بوده‌ است.
[۱] ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    


تحصيل‌ علم‌ را در زادگاهش‌ آغاز كرد و از محضر درس‌ علماي‌ آن‌ ديار همچون‌ پدرش‌، و نيز احمد بن‌ ابى‌ الفضل‌ نويري‌، على‌ بن‌ احمد نويري‌، ابن‌ صديق‌ و زين‌الدين‌ مراغى‌ بهره‌ برد. او سفرهاي‌ متعددي‌ به‌ قاهره‌ كرد و در مجلس‌ درس‌ جمال‌الدين‌ حنبلى‌، شمس‌ الدين‌ زرايبى‌ و ديگران‌ حاضر شد و نحو را از شمس‌الدين‌ معيد، معانى‌ و بيان‌ و اصول‌ را از عزالدين‌ ابن‌ جماعه‌، نجم‌الدين‌ سكاكينى‌، نجم‌الدين‌ واعظى‌ و شهاب‌الدين‌ احمد غزي‌، فقه‌ را از قاري‌ الهدايه و مباحث‌ كلامى‌ را از شمس‌الدين‌ ابن‌ ضياء فراگرفت‌ و برخى‌ از استادانش‌ نيز به‌ او اجازه تدريس‌ و فتوا دادند.
[۲] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
[۳] سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.


از ميان‌ راويان‌ وي‌ مى‌توان‌ از محيوي‌ عبدالقادر مالكى‌ و سخاوي‌ نام‌ برد.
[۴] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.


رغبت‌ او به‌ مطالعه‌ و تأليف‌ چنان‌ بود كه‌ ابوالخير بن‌ عبدالقوي‌ در طول‌ ۵۰ سال‌ آشنايى‌ با وي‌، هرگز او را از نوشتن‌ كتاب‌ و يا مطالعه‌ كردن‌ فارغ‌ نديده‌ بود
[۵] ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
ابن‌ ضياء به‌ گفته سيوطى‌
[۶] سیوطی‌، نظم‌ العقیان‌، ص۱۳۷، به‌ کوشش‌ فیلیپ‌ حتّی‌، نیویورک‌، ۱۹۲۷م.
در آن‌ روزگار، در سرزمين‌ حجاز، استاد منحصر به‌ فرد مذهب‌ حنفى‌ شناخته‌ مى‌شد. پدرش‌ قاضى‌ القضاة مكه‌ بود و وي‌ در غياب‌ پدر و به‌ نيابت‌ از او قضاوت‌ مى‌كرد و پس‌ از فوت‌ پدر بر مسند او نشست‌. پس‌ از چندي‌ با حفظ همين‌ سمت‌، مسئوليت‌ نظارت‌ بر مسجد الحرام‌ و امور حسبيه آنجا را نيز بر عهده‌ گرفت‌، ولى‌ ديري‌ نپاييد كه‌ از اين‌ سمت‌ عزل‌ شد و فقط به‌ كار قصا پرداخت‌ و اين‌ منصب‌ را تا هنگام‌ مرگ‌ حفظ كرد
[۷] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
سخاوي‌
[۸] سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
از ابن‌ ابى‌ عذيبه‌ نقل‌ مى‌كند كه‌ ابن‌ ضياء بسيار مسافرت‌ مى‌كرد، اما با اين‌همه‌ در هيچ‌ سالى‌ از زمان‌ بلوغ‌ تا وفات‌، مناسك‌ حج‌ از او فوت‌ نشد.

وي‌ در مكه‌ وفات‌ يافت‌ و در معلاة (در نزديكى‌ مكه) به‌ خاك‌ سپرده‌ شد
[۹] ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
[۱۰] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
[۱۱] سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.




۶.۱ - خطی

۱. البحر العمثق‌ فى‌ مناسك‌ المعتمر و الحاج‌ الى‌ البيت‌ العتيق‌، كه‌ در آن‌ پاره‌اي‌ از رويدادهاي‌ مكه‌ و مسجد الحرام‌ را نيز ثبت‌ كرده‌ است.
[۱۲] زركلى‌، الاعلام، ج۵، ص۳۳۲.
دو نسخه‌ از اين‌ كتاب‌ در ليدن‌ ( ورهووه)، و برلين‌ ( آلوارت)، موجود است‌؛
۲. تاريخ‌ مكه المشرقة و المسجد الحرام‌ و المدينه‌ الشريفة و العبر الشريف‌. نسخه‌هاي‌ آن‌ در كتابخانه ظاهريه‌
[۱۳] ظاهريه‌، خطی‌ (جغرافیا)، ص۱۵.
و دارالكتب‌ مصر
[۱۴] لطفی‌، عبدالبدیع‌، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، ج۲، ص۷۳، قاهره‌، جامعة الدول‌ العربیة.
موجود است‌؛
۳. الشافى‌ فى‌ مختصر الكافى‌. نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانه خالديه‌ نگهداري‌ مى‌شود (نك: I/۲۸۹ )؛
۴. الضياء المعنوي‌ على‌ مقدمة الغزنوي‌. نسخه‌هاي‌ خطى‌ آن‌ در كتابخانه‌هاي‌ ازهريه‌
[۱۵] ازهريه‌، الفهرست، ج۲، ص۲۰۴.
و چستربيتى‌ ( آربری) موجود است‌؛
۵. مختصر المسند لابى‌ حنيفة، نسخه‌اي‌ از آن‌ در كتابخانه كوپريلى‌
[۱۶] كوپريلى‌، خطی، ج۱، ص۲۱۷.
مضبوط است‌؛
۶. المشرع‌ فى‌ شرح‌ المجمع‌. شرحى‌ است‌ بر مجمع‌ البحرين‌ و ملتقى‌ النيرين‌ كه‌ در فروع‌ فقه‌ حنفى‌ است‌ و نسخه‌اي‌ از آن‌ در دارالكتب‌ مصر
[۱۷] خديويه‌، فهرست، ج۳، ص۶۷.
وجود دارد.

۶.۲ - منسوب

۱. تنزيه‌ المسجد الحرام‌ عن‌ بدعة (بدع‌) جهلة العوام)؛
۲. شرح‌ اصول‌ على‌ بن‌ محمد بزدوي‌
[۱۸] سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.

۳ و ۴. شرح‌ الوافى‌ فى‌ الفروع‌ از ابوالبركات‌ نسفى‌ كه‌ به‌ دو صورت‌ مبسوط و مختصر تأليف‌ شده‌ است
[۱۹] حاجى‌ خليفه‌، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۹۷.
؛
۵. المتدارك‌ على‌ المدارك‌، در تفسير قرآن‌ كه‌ تا پايان‌ سوره هود نوشته‌ شده‌ و آورده‌اند كه‌ پدرش‌ آن‌ را تكميل‌ كرده‌ است.
[۲۰] سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.

۶. النكت‌ على‌ الصحيح‌.
[۲۱] زركلى‌، اعلام‌، ج۵، ص۳۳۲.


(۱) ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم.
(۲) ازهریه‌، فهرست.
(۳) حاجی‌ خلیفه‌، کشف الظنون.
(۴) خدیویه‌، فهرست.
(۵) زرکلی‌، اعلام.
(۶) سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
(۷) سخاوی‌، الضوء اللامع‌، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
(۸) سیوطی‌، نظم‌ العقیان‌، به‌ کوشش‌ فیلیپ‌ حتّی‌، نیویورک‌، ۱۹۲۷م.
(۹) ظاهریه‌، خطی‌ (جغرافیا).
(۱۰) کوپریلی‌، خطی.
(۱۱) لطفی‌، عبدالبدیع‌، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، جامعة الدول‌ العربیة.

۱. ↑ ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
۲. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۳. ↑ سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
۴. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۵. ↑ ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
۶. ↑ سیوطی‌، نظم‌ العقیان‌، ص۱۳۷، به‌ کوشش‌ فیلیپ‌ حتّی‌، نیویورک‌، ۱۹۲۷م.
۷. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۸. ↑ سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
۹. ↑ ابن‌ تغري‌ بردي‌، النجوم، ج۱۵، ص۵۵۸.    
۱۰. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۱۱. ↑ سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
۱۲. ↑ زركلى‌، الاعلام، ج۵، ص۳۳۲.
۱۳. ↑ ظاهريه‌، خطی‌ (جغرافیا)، ص۱۵.
۱۴. ↑ لطفی‌، عبدالبدیع‌، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، ج۲، ص۷۳، قاهره‌، جامعة الدول‌ العربیة.
۱۵. ↑ ازهريه‌، الفهرست، ج۲، ص۲۰۴.
۱۶. ↑ كوپريلى‌، خطی، ج۱، ص۲۱۷.
۱۷. ↑ خديويه‌، فهرست، ج۳، ص۶۷.
۱۸. ↑ سخاوی‌، محمد، التبر المسبوک‌، ص۳۳۴، بولاق‌، ۱۸۹۶م.
۱۹. ↑ حاجى‌ خليفه‌، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۹۷.
۲۰. ↑ سخاوی‌، الضوء اللامع‌، ج۷، ص۸۵، قاهره‌، ۱۳۵۴ق‌/۱۹۳۵م.
۲۱. ↑ زركلى‌، اعلام‌، ج۵، ص۳۳۲.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ضیاء»، ج۴، ص۱۴۲۶.    



جعبه ابزار