ابن طولون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«ابن طولون، ابوعبدالله، یا ابوالفضل شمس الدین محمد بن علی بن احمد بن علی بن خمارویه بن طولون دمشقی حنفی، در ۱۲
جمادی الاول سال ۸۸۰ ق، در صالحیه واقع در دامنه کوه قاسیون، در نزدیکی
دمشق، زاده شد. وی از سوی پدر ترک نژاد و ظاهرا از نسل امرای طولونی مصر بود.
پدر او شیخ ابوالحسن علاء الدین علی، مردی زاهد و صوفی منش و عمویش قاضی جمال الدین یوسف، مفتی دار العدل دمشق بود و محمد ابن طولون تحت تربیت و مراقبت آن دو و برادر ناتنیش، خواجه برهان الدین ابن قندیل پرورش یافت.
ابن طولون نوشتن را در مکتب مجاور منزل پدری آموخت و به
حفظ قرآن پرداخت. ۷ ساله بود که
حافظ قرآن شد.
وی تحصیلات مقدماتی را، مطابق معمول آن زمان، با حفظ کتاب‌های درسی چون «المختار» در
فقه حنفی، «المنار» در
اصول فقه، «الفیه» ابن مالک و «مقدمه آجرومیه» در
نحو، «الحدود» در
علم لغت و «مقدمه جزریه» در
تجوید، طی سال‌های ۸۸۷ تا ۸۹۴ ق، یعنی از ۷ سالگی تا ۱۴ سالگی، گذرانید.
وی در همین احوال، یعنی طی سال‌های ۸۹۴ تا ۹۰۱ ق، تجوید و قرائت‌های هفتگانه را از شیخ محیی الدین اربدی مقری فراگرفت. او در اثنای تکمیل قرائت، به
علم حدیث نیز که در آن
زمان چندان بدان پرداخته نمی‌شد و از رواج و رونق دیرین افتاده بود، روی آورد و عزم جزم کرد که کار عملی خود را به حدیث منحصر گرداند؛ زیرا معتقد بود که صرف عمر جز در کار
قرآن و حدیث بیهوده است.
وی در کنار اشتغالات علمی، یک یا چند سمت اداری و غیر اداری را نیز عهده دار بوده است. نوع سمت‌هایی که او می‌پذیرفته، اموری بوده که با کارهای علمی سنخیتی داشته است. وی در سال‌های واپسین عمر (۹۵۰ ق به بعد) بیمار شد و به سبب دردمندی نتوانست پیشنهاد منصب افتاء
مذهب حنفی را که چند سمت علمی و اداری دیگر نیز به همراه داشت، بپذیرد.
وی از معدود رجال برجسته اسلامی است که زندگی نامه خویش را نوشته است و آنچه ما در این مقاله آورده‌ایم، اساسا از همین شرح حال استخراج شده است.
وی نزد بیشتر
علمای دمشق و صالحیه درس خوانده و از بیشتر آنان یک یا چند اجازه دریافت کرده که نام ۳۵ تن از آنان در زندگی نامه او منعکس شده است که از آن جمله‌اند:
۱. ابن عبدالهادی که نام وی را در دروس و علوم مختلف بارها آورده و با القاب مختلف از او یاد کرده است.
۲. نعیمی.
۳. ابن زریق.
۴. عزالدین ابن الحمراء.
۵. تقی الدین ابن قاضی عجلون.
۶. شهاب الدین العسکری.
۷. محب الدین ابن القصیف.
۸. شهاب الدین ابن فرفور.
۹. نجم الدین ابن مفلح.
او شاگردان بسیاری نیز پرورش داده است که از آن جمله‌اند:
۱. شیخ شهاب الدین احمد طیبی شافعی.
۲. شیخ علاء الدین بن عماد الدین.
۳. شیخ نجم الدین البهنسی خطیب دمشق.
۴. شیخ اسماعیل نابلسی.
۵. شیخ زین الدین ابن سلطان.
۶. شیخ شهاب الدین الوفائی.
شمار آثار وی شگفت آور و در
تاریخ اسلام کم نظیر است. وی در زندگی نامه خویش، ۷۲۸ اثر را به ترتیب حروف الفبا برشمرده است. از جمله آثار او می‌توان به این نگاشته‌ها اشاره کرد:
۱. شرح الواضحه فی تجوید الفاتحه.
۲. الطاری علی زله القاری.
۳. التوجیه الجمیل الاسرار آیات من التنزیل.
۴. خلاصه البیان فی ایمان القرآن.
۵. الحاوی لظرف من التاویل علی طرف من التنزیل.
۶. السفینه الطولونیه فی الاحادیث النبویه.
۷. القلائد الجوهریه.
۸. التاج الثمین فی اسماء المدلسین.
۹. التبیان المحرر فی من له اسمان و کنیتان فاکثر.
۱۰. الشذره فی الاحادیث المشتهره.
۱۱. اتحاف النبهاء بنحو الفقهاء.
۱۲. تقویه الراغب فی صلاه الرغائب.
۱۳. تیسیر الاعلام بمذاهب الائمه الاعلام.
۱۴. الدر المختوم فیما یتعلق باحکام المجذوم.
۱۵. یاقوته الزمان فی تشریح الانسان.
۱۶. دفع الباس فی ترک مصاحبه الناس.
۱۷. الجواهر المضیه فی طب الساده الصوفیه.
۱۸. مسالک التلطف الی علم التصوف.
۱۹. تحذیر العباد من الحلول و الاتحاد.
۲۰. اللؤلؤ المنظوم فی الوقوف علی ما اشتغلت به من العلوم.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
