اخبار مکه ابن شبه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب اخبار مکه ابن شبه یکی از تواریخ محلی گمشده
مکه، می‌باشد که نگاشته
عمر بن شبه (۱۷۳ـ۲۶۲ق.) است.
آگاهی‌های بسیاری از این کتاب به دست نیامده است. آن چه می‌دانیم، تنها گزارش‌ها و نصوصی کوتاه درباره تاریخ و رخدادهای مکه است. گویا این کتاب تا اوایل سده دهم ق، در دسترس تاریخ نگاران مکه بوده است؛ زیرا
سمهودی (م. ۹۱۱ق.) به گونه‌ای که نشان دهنده گزارش مستقیم و بی واسطه است، گزارش‌هایی
مختصر از آن آورده است.
ابن شبه انبوهی از دانش و گزارش تاریخی و ادبی را از دانشوران برجسته
مدینه و مناطق دیگر فرا گرفت. بازتاب این دانش در موسوعه‌هایی مانند
الاغانی و
الاستیعاب نشان دهنده ارج و اهمیت گزارش‌های او است. وی در رخدادها و ستیزهای کلامی گرفتار شد و همراه دیگر محدثان و
مخالفان نظریه خلق قرآن، وادار به خانه نشینی گشت.
ابن ندیم از دو اثر ابن شبه با عناوین کتاب مکه و امراء مکه نام می‌برد.
وی در جای دیگر که از تاریخ خط و کتابت عربی سخن گفته، دانستنی‌های مهمی از کتاب مکه ابن شبه درباره تاریخ نگارش عربی و آگاهی
قریش از کتابت عربی آورده است.
فاسی (م. ۸۳۲ق.) خبر داده که گویا این کتاب را دیده و آن را به کتاب
ازرقی و
فاکهی همانند دانسته است.
سخاوی (م. ۹۰۲ق.) نیز در کتابشناسی آثار مربوط به مکه، از این کتاب نام برده و بدون اشاره به سخن فاسی، مدعی شده که وی از این اثر آگاهی نداشته است. در گزارش سخاوی، دو نکته دیگر نیز هست: نخست این که
ابن فهد نسخه‌ای در یک جلد از این کتاب دست نویس کرده و دیگر این که کتاب به شیوه و سبک اخبار مکه ازرقی و فاکهی نگارش یافته است.
نیز
عز بن فهد از آن در دو جا بهره گرفته است: یکی در موضوع حکمرانی عبدالله بن خالد بن اسید قرشی بر مکه و دیگری
حکومت خالد بن عبدالله قسری بر مکه.
ابن حجر (م. ۸۵۲ق.) در زندگینامه صحابه، از آگاهی‌های این کتاب بهره جسته و ۱۵ گزارش از آن آورده است. وی در این گزارش‌ها نام کتاب را اخبار مکه یا کتاب مکه ثبت کرده است.
سمهودی در وفاء الوفاء با موضوع مدینه و مکان‌های آن، در چند جا از اخبار مکه ابن شبه گزارش کرده است.
وی می‌افزاید که بر
خلاف مکه، هیچ خبر و حدیثی در کراهت اقامت و مجاورت مدینه نیامده است.
گزارش سمهودی نشان می‌دهد که وی کتاب را دیده و بی واسطه از آن گزارش کرده است.
نقل مستقیم
ابن ظهیره (م. ۹۸۶ق.) از این کتاب نشانه‌ای تقریبا روشن از دسترسی وی به کتاب است.
بر پایه این گزارش‌ها، می‌توان موضوع کتاب اخبار مکه ابن شبه را تاریخ مکه و وصف مکان‌ها، مساجد وکوه‌های مکه،
سیره نبوی، کعبه، حدود حرم، و خانه‌ها و جغرافیای منازل مکه دانست.
اخبار المدینه: ابن زباله (م. ۱۹۹ق.) ، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق؛ الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.) ، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ الاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ بحث
فی نشاة علم التاریخ عند العرب: عبدالعزیز الدوری، بیروت، دار المشرق، ۱۹۹۳م؛ البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.) ، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ تاریخ المدینة المنوره: ابن شبه (م. ۲۶۲ق.) ، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق؛ تاریخ بغداد: الخطیب البغدادی (م. ۴۶۳ق.) ، قاهره، دار الفکر؛ تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی: ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، ترجمه: پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹ش؛ التحفة اللطیفه: شمس الدین السخاوی (م. ۹۰۲ق.) ، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق؛ تهذیب الکمال
فی اسماء الرجال: المزی (م. ۷۴۲ق.) ، به کوشش احمد علی و حسن احمد، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛ الجرح و التعدیل: ابن ابی حاتم الرازی (م. ۳۲۷ق.) ، بیروت، دار الفکر، ۱۳۷۲ق؛ حجاز در صدر اسلام: صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش؛ درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی: کلود کاهن، ترجمه: علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۰ش؛ سیر اعلام النبلاء: الذهبی (م. ۷۴۸ق.) ، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق؛ شذرات الذهب: عبدالحی بن العماد (م. ۱۰۸۹ق.) ، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق؛ عمدة الاخبار: احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن۱۰)، به کوشش حمد الجاسر، المدینه، دار الکتب العلمیه؛ الفوائد الثمینة من کتاب اخبار المدینه: السید محمد رضا الحسینی، به کوشش الغفرانی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش؛ الفهرست: ابن ندیم (م. ۴۳۸ق.) ، به کوشش تجدد؛ فیض القدیر: المناوی (م. ۱۰۳۱ق.) ، به کوشش احمد عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛ مجلة العرب (ماهنامه): ریاض، المملکة السعودیه؛ مجموعة مؤلفات الشیخ الدویش (التوضیح المفید لمسائل کتاب التوحید): عبدالله بن محمد الدویش (م. ۱۴۰۸ق.) ، به کوشش المشیقح، دار العلیان، ۱۴۱۱ق؛ معجم الادباء: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.) ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق؛ منابع تاریخ اسلام: رسول جعفریان، قم، انصاریان، ۱۳۸۷ش؛ المناسک و اماکن طرق الحج: ابواسحاق الحربی (م. ۲۸۵ق.) ، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۴۰۱ق؛ نور علم (فصلنامه): قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه؛ وفاء الوفاء: السمهودی (م. ۹۱۱ق.) ، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۲ق؛ وفیات الاعیان: ابن خلکان (م. ۶۸۱ق.) ، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«اخبار مکه ابن شبه».
