ارتباط با همسایگان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ارتباط با همسایگان، یکی از عوامل مؤثر در فرایند یادگیری‌های اجتماعی و تاثیرپذیری اخلاقی و رفتاری
کودکان،
نوجوانان و بزرگسالان می‌باشد.
پیچیدگی روزافزون مناسبات اجتماعی، تنوع ارتباطات بین فردی و گستره شبکه‌های اطلاع‌رسانی درون خانوادگی و برون خانوادگی، ضرورت بازنگری به اهمیت و روش‌های مؤثر برقراری و استمرار رابطه مفید، مؤثر و متقابل خانواده‌ها با
همسایه‌ها را مضاعف می‌سازد.
بدون تردید یکی از عوامل مؤثر در فرایند یادگیری‌های اجتماعی و تاثیرپذیری اخلاقی و رفتاری کودکان، نوجوانان و بزرگسالان؛ «همسایه‌ها» می‌باشند.
«همسایه‌ها» می‌توانند به طور مستقیم و غیر مستقیم با ارائه الگوهای رفتاری خاص، نقش قابل ملاحظه‌ای در شکل‌گیری باورها، کنش‌ها و واکنش‌ها و منش‌های همدیگر داشته باشند.
همسایه‌ها قادرند تاثیر بسزایی در گفتارها و فرهنگ زبان و کلام، نگرش‌ها و بازخوردها، توقعات و انتظارها، انگیزه‌ها و تلاش‌ها و پدید‌آیی رفتارهای متنوع یکدیگر داشته باشند.
همسایه‌ها با شکل دادن به بافت فرهنگی ـ اجتماعی مجتمع‌ها، کوچه‌ها و محلّه‌ها می‌توانند در جهت بخشیدن و تبلور بسیاری از اندیشه‌ها و رفتارهای همدیگر فوق‌العاده مؤثر واقع شوند و در آسیب‌پذیری‌ها و یا مصونیت‌های اجتماعی ـ فرهنگی و آرامش روانی هم ساختمانی‌ها و هم محلّی‌ها بسیار تاثیرگذار باشند.
همسایه‌ها در
فقر یا غنای فرهنگی محلّه نقش غیر قابل انکاری دارند و در تامین آرامش خیال، بهداشت روان و یا احساس ناامنی و دغدغه‌های خاطر همدیگر می‌توانند اثرگذار باشند.
همسایه‌ها می‌توانند سایه‌بان پر محبّت، چتر حمایتگر، سنگر امنیت و آرامشگر و پشتوانه استوار همدیگر باشند.
همسایه‌ها می‌توانند آماده‌ترین مددکار، مهیاترین دادرس، محرم‌ترین
مشاور و دلسوزترین حامی و یار برای خانواده‌ها باشند.
خانواده‌ها و همسایه‌ها می‌توانند از پرشکوه‌ترین رابطه‌ها برخوردار باشند؛ رابطه‌ای مملو از رفاقت و
مهربانی، صمیمیت و یکرنگی، تعهّد و مسؤولیت‌پذیری، حمایت و پشتیبانی، همدلی و همراهی، همفکری و همگامی، گذشت و صبوری،
ایثار و پایداری، همزبانی و رازداری و صلابت و استواری.
همسایه‌ها می‌توانند در کنار نزدیکان و خویشان و یا در فراق ایشان، برای خانواده‌ها همچون پدری متعهّد و دلسوز، مادری مهربان و
صبور، برادری حامی و فداکار، خواهری همدل و صمیمی و خویشاوندی
بصیر و خیرخواه باشند.
برقراری چنین رابطه مؤثر و مفیدی، منوط به مراعات توصیه‌های زیر می‌باشد:
خمیر‌مایه چنین رابطه پرشکوه، زیبا و دوست داشتنی،
معرفت است و
محبّت؛ و محبّت یعنی صمیمیت و
صداقت،
شجاعت و
عدالت، گذشت و ایثار و صبوری و
احسان نسبت به همدلان و همسایگان.
خانواده‌هایی که بیش از دیگران در برقراری این ارتباط و پایه‌گذاری چنین رابطه‌ای پیش‌قدم شده، از همه امکانات فکری، معنوی و مادی خود برای آن سرمایه گذاری می‌کنند، نه تنها از بیشترین
ثواب و پاداش الهی بهره‌مند می‌گردند، بلکه خود از بالاترین آرامش روان و سکینه خاطر برخوردار می‌شوند.
سبقت در نیکی‌ها و رادمردی از ویژگی‌های انسان‌های وارسته و
مؤمنان راست قامت است. اغماض در برابر کم‌توجهی‌ها و بی‌توجهی‌های اجتماعی همسایه‌ها رفتاری پسندیده و مطلوب است، امّا وقتی که انسان گامی فراتر بر می‌دارد و با اولیای خدا همراه شده، بی‌توجه به برخی رفتارهای نامطلوب بعضی از همسایه‌ها با کلام دلنشین و رفتاری محبّت‌آمیز و با
هدیه و
احسان به سراغ ایشان می‌رود، عالی‌ترین شیوه برخورد، برترین روش تربیتی و
نشاط از
کمال و شخصیت انسانی است.
واقع امر این است که همه نزدیکان ما از
احترام و ارزشمندی خاص برخوردار هستند و همواره حقوق متقابلی میان ایشان و ما مورد توجه است. نزدیکان نسبی همچون
پدر و
مادر، فرزندان و
همسر، نزدیکان سببی چون والدین همسر، نزدیکان دوست و دوستان نزدیک، همدلان رفیق، همسفران شفیق و همراهان صمیم، همسایههای هم‌سایبان، هم‌دیواری‌های دل‌مهربان، همه و همه نه تنها در منظر یکدیگر از منزلت و احترام قابل ملاحظه‌ای برخوردارند، بلکه اگر نیک بنگریم اغلب انتظارات به حق و حقوق شایسته‌ای نیز نسبت به هم دارند.
در فرهنگ و تعالیم اسلامی، همسایه‌ها از مکانت و ارزشمندی قابل توجّه و حقوقی خاص نسبت به هم برخوردار هستند.
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده‌اند:
جبرئیل آن‌قدر مرا درباره همسایه‌ها سفارش می‌کرد که گمان بردم همسایه را
وارث همسایه قرار خواهد داد. (مازال جبرئیل یوصینی بالجار حتی ظننت انه سیورثه)
و همچنین حضرت
علی(علیه‌السلام) در آخرین
وصیت خود به فرزندانشان در بستر
شهادت می‌فرمایند:
خدا را خدا را مراعات حال همسایه‌ها را بنمایید. توجه به همسایه وصیت پیامبرتان است، رسول خدا همواره ما را نسبت به همسایه‌ها سفارش می‌کرد تا آن‌که گمان کردیم همسایگان را وارث قرار خواهد داد.
در فرهنگ اسلامی و
اخلاق نبوی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خانواده‌ها علاوه بر حسن سلوک با همسایه‌ها، موظّف به رعایت حقوق معنوی و اجتماعی ایشان نیز می‌باشند.
در مورد این امر مهم پیامبر اکرم که درود خدا بر او خاندانش باد فرمودند:
از کمترین
حقوق همسایه نسبت به همسایه این است که اگر از شما کمک خواست، کمک نمایی و اگر
قرض خواست، قرض بدهی و اگر
مریض شد، عیادتش کنی و اگر مصیبتی بر او وارد شد، خدمت رسیده، ایشان را
تسلّی دهی. (من ادنی حقوق الجار علی الجار، ان استعانک اغثه و ان استقرضک اقرضه و ان مرض عدته و ان اصابته مصیبه عزیته)
امام سجاد (علیه‌السّلام) نیز در همین معنا و در تاکید بر حقوق متقابل خانواده‌ها و همسایه‌ها می‌فرمایند:
اما حق همسایه است بر تو حفظ
آبرو و حقوق ایشان در زمانی که حضور ندارد و
تکریم و احترام ایشان در موقعی که حضور دارد و کمک به ایشان وقتی که
مظلوم واقع می‌شود. (و اما حق جارک فحفظه غائباً و اکرامه شاهداً و نصرته اذا کان مظلوماً)
خانواده‌ها اجازه نمی‌دهند که کسی
غیبت همسایه‌اش را بنماید، همان‌گونه که راضی نمی‌شوند فردی غیبت یکی از اعضای خانواده‌شان را بکند. تکریم شخصیت همسایه‌ها، برقراری حسن ارتباط با ایشان، احساس تعهّد و مسؤولیت‌پذیری در حفظ حرمت و ایفای نقش حافظ منافع معنوی و مادی برای همسایه از اساسی‌ترین تکلیف خانواده‌ها و همسایه‌ها نسبت به یکدیگر است.
پرواضح است که در پرتو خوش‌رفتاری متقابل، احترام و تکوین و رعایت حال یکدیگر؛ بر نشاط درون و امنیت خاطر انسان افزوده می‌شود و
آسایش فکر و آرامش روان همسایه‌ها را مضاعف می‌نماید.
امام صادق (علیه‌السّلام) همین معنا را مورد تاکید قرار می‌دهد و می‌فرماید:
بر شما باد که همواره همسایه‌ای نیکو و خوش رفتار باشید، چرا که خدای متعال به آن فرمان داده است. (علیکم بحسن الجوار فان الله عزوجل امر بذلک.)
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از جمله نشانه‌های
مؤمن بودن را حسن سلوک با همسایه‌ها می‌دانند:
با همسایه ات خوش رفتاری کن تا از مؤمنین باشی.
از جمله مصادیق خوش رفتاری با همسایه‌ها، احوال پرسی از همسایه (امام علی (علیه‌السّلام): من حسن الجار تفقد الجار)
و خیرخواهی برای ایشان است. به بیان دیگر انسان آنچه را که برای خود
خیر می‌داند برای همسایه اش نیز همان را بطلبد و آنچه را که برای خود خوش نمی‌دارد، برای همسایه اش نیز خوش ندارد. (اگر زباله‌ای را که در مقابل منزلش ریخته شده است دوست نمی‌دارد، مبادا آن را به مقابل خانه همسایه انتقال دهد. اگر به گل‌ها و درخت مقابل خانه‌اش
آب می‌دهد، به گل‌ها و درخت مقابل خانه همسایه اش هم آب بدهد. اگر وقتی که استراحت می‌کند از صدای بلند رادیو و تلویزیون ناراحت می‌شود، همسایه را در حال استراحت بداند و با سر و صدا مزاحمتی فراهم نکند. و وقتی که می‌خواهد
احسان بکند، حق همسایه را به شایستگی رعایت نماید.)
همچنین انسان باید آنچه را که مخلّ آسایش و آرامش روانی خود می‌داند، همان عوامل مزاحم و آزارگر از همسایه خود نیز دور بدارد و شرایطی را که برای خود مطلوب می‌داند، برای همسایه نیز همان را بخواهد.
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند:
هرکس خیرش را از همسایه اش دریغ بدارد، خداوند در
روز قیامت خیر خود را از او دریغ می‌ورزد.
آن‌گاه که خانواده‌ای به طور مستمر شاهد برخی گفتارهای نامطلوب و رفتارهای نابهنجار خودآزار و دیگرآزار و خلاف ارزشهای اخلاقی و موازین الهی در بین کوچکترها و بزرگترهای همسایه خود باشد، لازم است با اندیشه و حسن تدبیر و اخذ روشی معقول و اجتناب از زبان تحقیر و
تهدید، با کلام منطقی، رفتاری استوار و چهره‌ای مطمئن، صبور و خیرخواه به وظیفه اخلاقی و تکلیف شرعی خود عمل نموده، از تذکر و انذار،
نهی از منکر و
امر به معروف غافل نباشد و به لحاظ بعضی ملاحظات فردی و منافع شخصی، حفظ مناسبات اجتماعی موجود و عدم احساس مسؤولیت‌پذیری، چنین رسالت مهمّی را فراموش نکند. امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند:
هر کس همواره شاهد رفتارهای گناه‌آلود همسایه خود باشد و ایشان را از رفتار نادرستی که مرتکب می‌شود نهی ننماید،
شریک او محسوب می‌شود. (من له جار و یعمل بالمعاصی فلم ینهه فهو شریکه)
البته نهی از منکر و امر به معروف که از مهم‌ترین دستورهای مکتب حیات‌بخش اسلام است و حسن اجرای آن تضمین‌کننده سلامت جامعه می‌باشد، می‌بایست با عنایت به اصول و رعایت دقیق مراحل آن و با اتخاذ مناسب‌ترین روش‌های تربیتی و معیارهای اخلاقی صورت پذیرد و از هرگونه
توهین و بدزبانی، ستیز لفظی و درگیری‌های فردی و اجتماعی اکیداً اجتناب شود. هرگز نباید احساس مقدّس مسؤولیت و تعهد مخلصانه فردی را در اجرای فرمان عرشی امر به معروف و نهی از منکر، با هیجانات غیرمعقول، عصبانیت‌ها و پرخاشگری‌های نفسانی همراه کنیم و تلاش نماییم در جامعه اسلامی که بیشترین مسؤولیت هدایت خانواده‌ها و ترویج فرهنگ و ارزشهای الهی بر عهده کارگزاران آن است، گامی فراتر از حریم ارزش‌ها و تقید به قانون برنداریم. (پیامبر بزگوار (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: افضل الایمان الحب فی الله و البغض فی الله. برترین درجه
ایمان آن است که دوستی و محبّت انسان فقط برای خدا و بغض و
خشم او نیز برای خدا باشد)
روابط مطلوب و تعالی‌بخش خانواده‌ها با همسایه‌ها زمانی با زیبایی و شکوه جلوه‌گر می‌شود که روابط میان ایشان به دور از رفتارهای زیر باشد:
۱. رفتارهای غیر اجتماعی.
۲. ارزشهای غیراخلاقی و آسیب‌های روان شناختی.
۳.
تجسس در امور زندگی یکدیگر.
۴. دخالت‌های ناروا در مسائل خانوادگی.
۵. چشم و هم‌چشمی و رقابت‌های ناروا.
۶. مزاحمت‌های مستقیم و غیر مستقیم، آشکار و پنهان.
۷.
همسایه آزاری.
همسایه آزاری از زشت‌ترین و منفورترین کارهاست. خانواده‌ها همواره باید مراقب باشند که مبادا در
روز و
شب، خواسته و ناخواسته، مستقیم و غیرمستقیم رفتاری داشته باشند که موجبات سلب آسایش و اذیت ایشان را فراهم نمایند.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، در این‌باره می‌فرمایند:
هر کس همسایه‌اش را اذیت کند، خداوند بوی
بهشت را بر او
حرام می‌کند و
جهنم را جایگاه او قرار می‌دهد و چه بد جایگاهی است.
و پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند:
هرکس همسایه‌اش را اذیت کند، مرا آزرده است و هرکس مرا بیازارد خدای را اذیت کرده است و هر کس با همسایه‌اش ستیز کند با من ستیز کرده است. (من آذی جاره فقد آذانی و من آذانی فقد اذی الله و من حارب جاره فقد حاربنی)
با اندکی تامل در این‌باره، انسان به اهمیت فوق‌العاده حضور همسایه و عظمت وجود مبارک پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیش از پیش پی می‌برد؛ پیامبر رحمتی که اذیت همسایه را اذیت خود می‌داند و می‌خواهد خانواده‌ها و همسایه‌ها در نهایت
صلح و صفا و حسن سلوک و رعایت حال و حقوق، با خوش‌رویی و گذشت و ایثار و صبوری با هم زندگی کنند، چرا که جامعه سالم و
صالح در گرو خانواده سالم، متعادل و متعالی و با همسایه‌هایی فهیم، خوش رفتار،
متواضع، صبور و خیرطلب است.
آزردن دل همسایگان، بر هم زدن آسایش ایشان، وارد آوردن خسارات معنوی و مادی بر ایشان با برگزاری مجالس همراه با ساز و آواز پی‌در‌پی، سروصداها، ساختمان‌سازی و مشرف شدن بر ایشان با بناهای مرتفع و برج‌های بر افراشته و بدون جلب رضایت قلبی ایشان، تجاوز به حریم خانوادگی همسایه‌ها و اعمال فشارهای گوناگون روانی و اجتماعی برای نیل به امیال نفسانی و خرید خانه و فرار صاحب‌خانه و....از مصادیق بارز
اذیت همسایه و آزرده ساختن خاطر مبارک پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.
خوشا به حال همسایههای فهیم، صبور، خوش‌رفتار،
مؤمن و متعهّدی که همچون معلّمان و مربیان بزرگ اخلاق و عالمان اهل عمل می‌توانند با اندیشه و کلام و رفتارهای پسندیده خود نیکوترین و مطلوب‌ترین رفتارها را در خردسالان و بزرگسالان همسایه متبلور نمایند.
جای بسی تاسف و تاثر است که هر قدر در رشته‌های مهندسی و معماری، خانه‌سازی و برج‌سازی، طراحی بوستان‌ها و زیباسازی شهرها و آبادانی کوچه‌ها و خیابان‌ها، تبحّر بیشتری پیدا می‌کنیم، از تبیین و تبلیغ و ترویج فرهنگ همزیستی، ارزشهای همسایگی، حسن سلوک و حقوق و وظایف متقابل نسبت به همسایه‌ها بر اساس تعالیم اسلامی فاصله پیدا می‌کنیم؛ به طوری که بسیاری از خانواده‌ها از حال و احوال همسایههای دیوار به دیوار و یا مقیم در یک مجتمع مسکونی، آنان که از یک در مشترک وارد مجموعه مسکونی می‌شوند و از پله‌ها و آسانسور مشترک برای ورود به منزلشان استفاده می‌کنند، بی خبرند. بدیهی است که عدم آگاهی کافی نسبت به شان و ارزشمندی همسایه‌ها و ثواب حسن سلوک با ایشان،
فقر مهارت‌های اجتماعی، کمرویی و کم‌توانی در برقراری ارتباط مؤثر و متقابل و عدم برخورداری از نگرش مثبت و خوشایند نسبت به روابط اجتماعی، درخود فرو‌رفتگی و احساس گوشه‌گیری و انزوا‌طلبی،
اضطراب و
افسردگی و بعضاً فشارهای روانی ـ اجتماعی می‌تواند توجیهی برای چنین قصور و کم سعادتی باشد.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ارتباط با همسایگان»، تاریخ بازیابی۹۵/۸/۱۵.
