اسناد عالی قرائات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اسناد غیرمقطوع و با وسایط کم را اسناد عالی قرائات گویند.
یکی از مباحث مهم در مبحث قرائت‌ها، سندشناسی و بررسی اسناد قرائت‌ها است؛ زیرا ارزش قرائت‌ها (چه
متواتر باشند و چه آحاد) در
استناد آن‌ها به شخص
معصوم و
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است؛ مثلا «قرائت عاصم» به
ابوعبدالرحمان سلمی مستند است و او شاگرد امام علی علیه‌السّلام است و
امام علی علیه‌السّلام نیز از شخص
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نقل می‌کند.
در
علم رجال شیعه ، حدیثی را که
متصل السند و کم واسطه باشد
حدیث «عالی السند»، و عکس آن یعنی حدیثی را که افراد
سلسله سند آن بیش از افراد سلسله همان حدیث به سند دیگر، یا بیشتر از نظایر حدیث مزبور باشد، حدیث «نازل السند» می‌گویند.
این
قانون نیز در
قرائت قراء سبعه و غیر آنان جاری است؛ یعنی قرائتی که سلسله اسناد رجال آن به طور متصل و غیرمقطوع و با واسطه‌های کم از طریق قاری تا شخص معصوم رسیده باشد، قرائتی عالی السند و عکس آن، قرائت نازل السند است.
مسلک عامه در این زمینه مقداری گسترده تر است.
سیوطی در
الاتقان فی علوم القرآن می‌گوید: علمای حدیث، اسناد را از حیث عالی یا نازل بودن، بر پنج قسم دانسته‌اند، و همین اقسام در اسناد قرائات جاری است:
بالاترین مرتبه علو در
احادیث ، سلسله سندی است که از لحاظ عدد
راویان کمتر بوده، به
زمان رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم منتهی شود و رجال آن از
عیب مبرا بوده و
ضعیف نباشند. در قرائات هم، ارزشمندترین سلسله سند در این زمان نزد بزرگان، سندی است که رجال آن چهارده نفر باشند، مثل
قرائت ابن عامر از
روایت ابن ذکوان . پس از آن، سندی است که رجال آن به پانزده نفر برسد، مثل قرائت
عاصم از روایت
حفص و قرائت یعقوب از روایت رویس.
مرتبه دوم، احادیث دارای سلسله سند
قریب (با واسطه کم) به یکی از
ائمه حدیث مثل
اعمش ،
هشیم ،
ابن جریج ،
اوزاعی و
مالک . و در قرائات، نظیر آن از حیث
قرب به یکی از قراء سبعه است، که در این زمان (عصر سیوطی)، در بهترین موارد با دوازده واسطه به
نافع و
ابن عامر می‌رسد.
مرتبه سوم، علو به لحاظ روایت از یکی از
صحاح سته است. و در قرائات، نظیر آن از حیث قرب به یکی از کتب مشهور در قرائات است مثل
التیسیر و
الشاطبیه . بحث «موافقت» و «
ابدال » و «
مساوات » و «
مصافحه » در این قسم مطرح می‌شود.
مرتبه چهارم، علو به لحاظ تقدم وفات راوی به
شیخ خود است. مثلا «
تاج بن مکتوم » و «
ابوالمعالی ابن اللبان » و «
برهان شامی » هر سه از «
ابوحیان » نقل حدیث می‌کنند اما به دلیل قرب وفات، حدیث نفر اول از نفر دوم، و حدیث نفر دوم از نفر سوم بهتر است. در قرائات نیز تقدم وفات
قاری به شیخ خود، ملاک علو است.
مرتبه پنجم،
علو به لحاظ فاصله زمانی اخذ حدیث از شیخ تا
موت او است، بدون مقایسه با امر دیگر یا شیخ دیگر، که ملاک علو را در این مورد، برخی پنجاه
سال و برخی سی سال دانسته‌اند. در قرائت نیز، فاصله زمانی تلقی قرائت از شیخ قرائت تا زمان موت او است.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «اسناد عالی قرائات».
