اعنات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از اصطلاحات
ادبیات فارسی اعنات می‌باشد. که در لغت به معنی «خود را به دشواری افکندن» و در اصطلاح
علم بدیع آن است که
شاعر یا
نویسنده، به منظور آرایشِ سخن، خود را ملزم به رعایت چیزی کند که رعایت آن لزومی نداشته باشد.
وجه تسمیۀ این صنعت به اعنات آن است که
شاعر یا
نویسنده رنجی را برخود هموار می‌کند که اگر نکند، خرده‌ای بر وی نیست.
اعنات چندین صنعت بدیعی را در برمی‌گیرد، امّا ارباب بلاغت آن را به دو نوع مخصوص دانسته و انواع دیگر را نامی جداگانه نهاده‌اند؛ همچون:
حَذْف،
تشریع، ذوقافیتین، جامع الحروف.
این صنعت را «لُزوم مالایلْزم»، «اِعتاب»، «التزام»، «اِلتِزام مالا یلْزم»، «تَضییق» و «تشدید» نیز گفته‌اند.
۱- رعایت حرف یا حروفی در قوافی یا در فواصل و اسجاع که رعایت آنها در
علم قافیه لزومی نداشته باشد، مانند رعایت حرف «سین» در این
بیت:
از روی تو چون کرد صبا طرّه به یک سو •••• فــــریاد بــرآورد شبِ غـالیه گـــیسو (
شمس‌طبی)
۲- رعایت کلمه یا کلماتی به طریق تکرار یا با آوردن نظایر آن در هر بیت یا در هر
مصراع از یک
شعر، مانند رعایت نام یک شهر، یک روز، یک گل و یک عنصر در هر مصراع از این
رباعی:
در مرو پَـریـر لاله آتـــش انگــیخت •••• دی نیلوفـــر به بلخ در آب گــریخت
در خاک
نیشابور گل افروز شـکفت •••• فردا به هری باد سمن‌خواهد‌بیخت (
لطف الله نیشابوری)
در ادبیات عرب، "لزومیات"
ابوالعلاء معرّی و در
ادبیات فارسی "
تجنیسات"
کاتبی نیشابوری و "
سحرحلال"
اهلی شیرازی از جمله کتاب‌هایی است که صنعت اعنات در سراسر آنها رعایت شده است.
