الغریب المصنف (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الغریب المصنف» اثر ابوعبید
قاسم بن سلام خزاعی ، جزء نخستین مجموعه‌های بزرگ واژه شناسی عربی به شمار می‌رود که در آن گزیده ی اقوال لغویان پیشین و تحقیقات شخصی مولف گرد هم آمده است و در دو جلد منتشر شده است.
خزاعی این کتاب را که مهم‌ترین اثر اوست در ضمن کتاب‌هایی که مشتمل بر ابوابی است و بالغ بر هزار باب می‌شود تدوین نموده است
جلد اول با مقدمه‌ای از محقق کتاب در آن زندگی مولف را مورد بررسی قرار داده و دلیل گزینش نام کتاب را ذکر کرده است. وی در ادامه
تاریخ تالیف کتاب را به کنکاش می‌گذارد و نسخ خطی کتاب را ذکر می‌کند. سپس به متن کتاب پرداخته می‌شود.
مولف، کتاب را بر اساس موضوع تنظیم کرده، مثلا واژگانی که در موضوع پوشش و اقسام آن جای می‌گیرند را در ذیل کتاب اللباس آورده است، وی بررسی لهجه‌ها، تقسیمات جغرافیایی از
حجاز ،
نجد ،
یمامه ،
عمان ،
یمن و
شام و تقسیمات قبیله‌ای از
قریش ، تمیم، طی ء و دیگر قبایل را در نظر داشته و به نمونه‌های منقول از گویشهای تاریخی عرب چون سبا، حمیر، جرهم، عمالقه، مدین و غسان نیز توجه نموده است. اینگونه اطلاعات در آثار ابوعبید نه تنها از نظر جمع آوری
روایات پیشینیان، بلکه از این لحاظ نیز که در پاره‌ای موارد به ویژه در مورد لهجه‌های ثغور شام، شنیده‌ها و دریافت‌های شخصی خود اوست، حائز اهمیت است. گذشته از واژه‌ها، امثال نیز توجه ابوعبید را به خود جلب نموده بود. همچنین بیش از ۱۰۰۲ بیت شعر را به عنوان شاهد لغوی ذکر کرده است.
زنان ، پوشیدنیها، غذاها، بیماریها، شهرها، مرکب‌ها،
اسلحه ،
پرندگان و ظروف دیگر موضوعات مطرح شده در جلد اول است.
در جلد دوم نیز نه کتاب ذکر شده که عناوین آن عبارت است از: کوه‌ها، درختان و نباتات، آبها، قنوات، نخلها، ابرها و بارانها، زمان‌ها و بادها، اوزان اسامی، اوزان افعال، واژه‌های که ضد یکدیگرند.
علی بن حمزة بصری ردیه نویس آثار ادبی، در «التنبیهات» خود به
نقد برخی گفته‌های ابوعبید در کتاب یاد شده پرداخته و او را به فقدان ضبط و بی دقتی متهم ساخته است. در مقابل کسانی چون ازهری بر الغریب المصنف به عنوان منبعی اساسی تکیه کرده، حتی در نقل گفتار پیشینیان، چون ابوزید، ابوعبیده، اصمعی و کسایی بر نقل ابوعبید اعتماد نموده‌اند.
تحقیق خوبی بر کتاب انجام گرفته و اختلاف
نسخ ، شرح اعلام و آدرس شواهد و اشعار در پاورقی ذکر شده است.
۱. مقدمه و متن کتاب
۲. دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۵، ص۷۰۳
نرم افزار قاموس، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
