الفایق فی غریب الحدیث (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الفائق فی غریب الحدیث» اثر محمود بن عمر
زمخشری ، خلاصه‌ای از تلاش کسانی است که در موضوع
غریب الحدیث از قرن دوم تا حیات مولف قلم زده‌اند.
از آنجا که کتاب در واقع شرح الفاظ غریب
حدیث نبوی می‌باشد، لذا می‌توان آن را معجم لغت روایی دانست، که مولف با رجوع به کتب گذشتگان خود این اثر گرانبها را نوشته است. وی در تشریح انگیزه اش از نگارش کتاب یادآور می‌شود که اگرچه آثار فراوانی در این موضوع تالیف شده ولی اثری که از حیث ساختار نیکو، و از حیث محتوا به حقیقت نزدیکتر باشد نوشته نشده است.
کتاب در چهار جلد تدوین شده است. مولف، ترجمه کلمات غریب از
احادیث و آثار را بر اساس
حروف الفبا و به ترتیب فاء الفعل مرتب کرده و ذیل هر حرف به تعداد حروف الفبا، باب ذکر کرده که بابها بر اساس حرف عین الفعل مرتب شده است؛ مثلا ذیل حرف همزه بابهای همزه مع الباء، همزه مع التاء، همزه مع الثاء و... جای می‌گیرند.
لازم به ذکر است که مولف فقط در فاء الفعل و عین الفعل ترتیب حروف الفبائی را رعایت کرده است؛ ولی در حرف سوم چنین مراعاتی در کار نیست؛ مثلا «علو» را قبل از «علم» و «اکل» را قبل از «اکد» ذکر کرده است. همچنین از
اشعار ،
آیات و
روایات نیز بهره برده است.
شامل مقدمه‌ای از محقق کتاب آقای
ابراهیم شمس الدین است که درباره ساختار کتاب و روش تالیف آن مطالبی ذکر کرده است. وی در ادامه به زندگینامه مولف پرداخته است. نویسنده نیز در مقدمه جایگاه زبان عربی و انگیزه تالیف را بیان کرده است.
در ادامه در هر یک از مجلدات کتاب به ترتیب واژگان تعدادی از حروف ذکر شده است.
در آخر مجلد سوم نیز خاتمه‌ای ذکر شده که مولف زمان اتمام کتاب را اوائل ماه
ربیع الآخر ، سال ۵۶۰ است ذکر کرده است.
جلد چهارم نیز حاوی فهارس کتاب است.
کتاب مشتمل بر پاورقی‌های ارزشمندی است که در آن اختلاف نسخ، معنای برخی الفاظ و عبارات، و آدرس روایات و اشعار ذکر شده است.
فهارس آیات، احادیث (فعلی و قولی)
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، آثار
صحابه و تابعین، الفاظ، اعلام،
قبائل و جماعات، اماکن، امثال، قافیه‌ها، ارجاز (رجزها و ابیات حماسی)، ابیات، و در پایان فهرست محتویات در جلد چهارم ذکر شده است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
