امام حسن و بخشش اموال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: امام حسن مجتبی،
سوره فرقان،
اسراف،
بخشش،
اعتدال،
پرسش: امام حسن (علیه‌السّلام) دو بار تمام دارایی خود را در راه خدا بخشید. آیا این کار با آیه ۶۷ سوره مبارکه فرقان که به پرهیز از اسراف در بخشش سفارش می‌کند و با روایت «هر کس بیش از حد ببخشد و محتاج شود دعایش مستجاب نمی‌شود» منافات ندارد؟
پاسخ اجمالی: اگر شخص تمام اموال و دارایی خود را به فرد محتاج داده و او را بر خود مقدم کند در اینجا این شخص
ایثار کرده است. کسی که با بخشش اموال خود در اندک زمانی محتاج گشته و مجبور خواهد شد برای رفع نیاز خود دست به سوی دیگران دراز کند برای چنین شخصی ایثار کردن، عین اسراف کردن است. ما در شرح حال امام حسن (علیه‌السّلام) با وجود بخشش‌های بی نظیر آن حضرت هیچگاه ایشان را در
فقر و تنگدستی نمی‌بینیم و این نشان دهنده‌ی این امر است که بخشش‌های حضرت کاملا دقیق و حساب شده بوده است. درست است که در آیه۶۷ سوره فرقان به اعتدال و نیز به پرهیز از اسراف پرداخته شده است اما باید به این نکته توجه داشت که تکالیف
اولیاء الهی و مقربان درگاه حضرت
حق از مردم عادی سنگین‌تر می‌باشد و با مردم عادی تفاوت دارد.
در کتاب
سیره پیشوایان به نقل از کتاب
تاریخ الخلفاء سیوطی پس از تعریف و تمجید از امتیازات اخلاقی و فضائل انسانی فراوان امام حسن مجتبی (علیه‌السّلام) اینگونه آمده است که:
حضرت مجتبی (علیه‌السّلام) در طول عمر خود دوبار تمام اموال و دارائی خود را در راه خدا خرج کرد و سه بار
ثروت خود را به دو نیم تقسیم نمود. نصف آن را برای خود نگه داشت و نصف دیگر را در راه خدا بخشید.
به غیر از موارد فوق آن حضرت گاهی مبالغ قابل توجهی را یکجا به مستمندان می‌بخشید، به طوری که مایه‌ی شگفتی واقع می‌شد. نکته‌ی چنین بخشش‌های چشمگیری این است که حضرت مجتبی (علیه‌السّلام) با این کار برای همیشه شخص فقیر را بی‌نیاز می‌ساخت و او می‌توانست با این مبلغ تمام احتیاجات خود را برطرف نموده و زندگی آبرومندانه‌ای تشکیل بدهد، امام روا نمی‌دید مبلغ ناچیزی که خرج یک روز فقیر را به سختی تامین می‌کند، به وی داده شود و در نتیجه او ناگزیر می‌شود برای تامین روزی هر روز دست احتیاج به سوی این و آن دراز کند.
حال قبل از پرداختن به ادامه‌ی سؤال ما معانی سه واژه:
مواسات،
مساوات و ایثار را طی مثالی بررسی می‌کنیم. اگر کسی اندکی از اموال و دارایی خود را به یک شخص نیازمند ببخشد مواسات کرده است. ولی اگر اموال خود را به طور مساوی با فرد فقیر تقسیم کند گفته می‌شود که وی مساوات را به جای آورده و در نهایت اگر شخص تمام اموال و دارایی خود را به فرد محتاج داده و او را بر خود مقدم کند در اینجا این شخص ایثار کرده است. (برای بررسی بیشتر در مورد واژه‌های مساوات و مواسات به
بحار الانوار، ج۷۴، فصل «المواساة اصل عظیم» و «مبدا المساواة فی الاسلام» رجوع شود.)
در ادامه‌ی این بحث سؤالی مطرح می‌شود که چه کسی باید مواسات یا مساوات کند و چه کسی ایثار؟
مسلماً کسی که با بخشش اموال خود در اندک زمانی محتاج گشته و مجبور خواهد شد برای رفع نیاز خود دست به سوی دیگران دراز کند برای چنین شخصی ایثار کردن، عین اسراف کردن است.
ایثار کردن فقط برای افرادی صادق خواهد بود که نه تنها پس از بذل دارایی خود در راه خدا، محتاج نخواهند شد بلکه به خود اطمینان دارند که از راه‌های
حلال روزی خود را به دست خواهند آورد و با
همت خویش هیچ وقت محتاج دیگران نخواهند بود. و ما در شرح حال امام حسن (علیه‌السّلام) با وجود بخشش‌های بی نظیر آن حضرت هیچگاه ایشان را در فقر و تنگدستی نمی‌بینیم و این نشان دهنده‌ی این امر است که بخشش‌های حضرت کاملا دقیق و حساب شده بوده است.
درست است که در آیه «
وَالَّذِینَ اِذَا اَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا»
به میانه‌روی و اعتدال و نیز به پرهیز از اسراف پرداخته شده است اما باید به این نکته توجه داشت که تکالیف اولیاء الهی و مقربان درگاه حضرت حق از مردم عادی سنگین‌تر می‌باشد به طوری که می‌بینیم
نماز شب بر مردم عادی
مستحب و بر
پیامبر واجب بوده است، و
حضرت امیر المؤمنین نیز وقتی به
عثمان بن مظعون در مورد ترک دنیا اعتراض می‌کند و او به زندگی خود حضرت اشاره می‌کند، حضرت تفاوت تکلیف امام و مقتدا با مردم عادی را یادآور می‌شود.
۱ـ شیخ راضی یاسین، ترجمه سید علی خامنه‌ای « جاودانه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ»، صلح الحسن .
۲ـ فضل الله کمپانی، حسین کیست؟.
۳ـ شیخ مفید، ترجمه رسولی محلاتی، الارشاد .
۴ـ سید محسن امین، در آستانه اهل بیت (امام حسن (علیه‌السّلام) و امام حسین (علیه‌السّلام)).
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "آیه۶۷ سوره فرقان و بخشش مال امام حسن"، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۷/۱۲.
