• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

باباشمل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


باباشَمَل، از جراید مشهور انتقادی و طنز آمیز پس از شهریور ۱۳۲۰ ش، بوده است.



باباشمل به معنای لوطی است و ظاهراً نام یکی از پهلوانان بوده که بعدها گسترشِ معنایی پیدا کرده است.


رضا گنجه‌ای مدیر و مؤسس این روزنامه، در ۱۲۹۰ در تبریز متولد شد.
در مدارس آن شهر و سپس در مدرسه صنعتی آلمانی در تهران و سرانجام در آلمان در رشته مهندسی به تحصیل پرداخت و پس از بازگشت به ایران به استخدام راه‌آهن درآمد.
[۱] مهدی مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ج۱، ص۱۳۲، تهران ۱۳۲۷ ش.



اولین شماره باباشمل در ۲۵فروردین ۱۳۲۲ انتشار یافت و هر هفته روزهای پنجشنبه در هشت صفحه منتشر می‌شد.


نخستین شماره‌های باباشمل از لحاظ روش و محتوا با بسیاری از جراید آن زمان تفاوت چندانی نداشت.
فکاهه‌ها سطحی و تصویرها اقتباس از نشریات خارجی بود، ولی پس از یکی دو ماه به عنوان نشریه‌ای انتقادی ـ اجتماعی به سبکی خاصِ خود دست یافت.
روی جلد هر شماره طرحی از بهرام داوری چاپ می‌شد و مطالبی که در گذشته صورت نامنظم و پراکنده داشت، عنوان ثابت و جای مشخص یافت.
«درد دل باباشمل»، نخستین مطلب نشریه، و تقریباً نوعی سرمقاله بود.
«صفحه مجلس» درباره مجلس شورا و نمایندگان، «روزنامه ها» بررسی جراید کشور، و «می گویند» بخش شایعات سیاسی و اجتماعی جاری بود.
تغییر و تحولات روزانه احزاب و گروه‌بندیهای سیاسی کشور، که از نظر باباشمل چیزی جز مجموعه‌ای از شرکتهای تجاری و بنگاههای کارگشایی نبود، از جمله مطالبی بود که در ستونی با عنوان «بورس» به طور مرتب چاپ می‌شد.


دوره اول باباشمل، پس از انتشار ۱۲۳ شماره، در ۱۲ مهر ۱۳۲۴ پایان یافت.
شماره اول از دوره دوم (شماره مسلسل ۱۲۴)، در ۲۹ مهر ۱۳۲۶ با اشاره به سفر مدیر روزنامه و بازگشت او منتشر شد.
در این دوره جز تغییرات مختصری در نام برخی از ستونهای ثابت، دگرگونی چندانی در روش و سیاق کلّی آن دیده نمی‌شود.
عمر این دوره نیز کوتاه بود و پس از چندماه برای همیشه تعطیل شد.
باباشمل (نام مستعار مدیر نشریه) در شماره مسلسل ۱۵۰، ۲۰ اسفند ۱۳۲۶، که آخرین شماره بود، تنها اندوخته چند سال فعالیت مطبوعاتی خود را «کینه دشمنان و رنجش دوستان» ذکر کرده می‌افزاید: «با همین شماره سال پنجم و دوره دوم نامه باباشمل سپری شد و مرا نیز صبر و توانایی سر آمد».


بخش اعظم مطالب باباشمل را خود رضا گنجه‌ای می‌نوشت و در تعیین دیگر مطالب اعم از موضوع اشعار و کاریکاتورها و غیره نیز نقش مؤثری داشت.
بخشی از مطالب منثور نیز با امضای «مهندس اقتصاد» بود.
رهی معیری، بانام مستعار زاغچه، مهندس فزونی، با نام مستعار مهندس الشعرا، ابراهیم صهبا، بانامهای مستعار شیخ سرنا و ابرام سرپا، و احمد گلچین معانی اشعار فکاهی باباشمل را می‌سرودند.
گذشته از بهرام داوری،بنی سلیمان نیز در ترسیم کاریکاتورها دست داشت.


باباشمل به عنوان نشریه‌ای انتقادی از شهرت و تأثیر شایانی برخوردار بود.
لحن آن همیشه آمیخته به هجو و طنز نبود و اگر مصالح جدی کشور به میان می‌آمدـ مثل تأثیرات جنگ جهانی دوم در کشور و تصرف آذربایجان (۱۳۲۴ـ ۱۳۲۵ ش) ـ گاه لحنش جدی و صریح می‌شد.
[۲] باباشمل، ش۱ـ۱۲۳، ۲۵ فروردین ۱۳۲۲ـ۱۲ مهر ۱۳۲۴، ش ۲۱ ، تیر ۱۳۲۴ و ۱۵ شهریور ۱۳۲۴، دوره۱، ش۱ـ۱۲۳، ۲۵ فروردین ۱۳۲۲ـ۱۲ مهر ۱۳۲۴،دوره۲، ش۱۲۴ـ۱۵۰، ۲۹ مهر ۱۳۲۶ ـ ۲۰ اسفند ۱۳۲۶.

در سرلوحه آن این جمله «نامه‌ای است مستقل و منتسب به هیچ حزب و اتحادیه و جمعیتی نیست» درج می‌شد و به ظاهر چنین نیز بود و در انتقاد از کاستیها و مفاسد حکومت از هیچ گروه و مسلکی پروا نداشت.
شاید به اعتبار همین روشِ نشریه بود که مدیر آن در جریان انتخابات دوره چهاردهم مجلس با انتشار اوراق تبلیغاتی از مردم تهران خواست که «باباشمل
[۳] "نامه باباشمل و گردونه پیشکشی "، آینده، سال ۱۲، ش ۹ـ۱۰ (آذرـ دی ۱۳۶۵).
را انتخاب کنند».
او به نمایندگی مجلس انتخاب نشد، ولی بسیار رأی کسب کرد
[۴] "نامه باباشمل و گردونه پیشکشی "، آینده، سال ۱۲، ش ۹ـ۱۰، ص ۶۵۵ـ۶۵۶ (آذرـ دی ۱۳۶۵).
[۵] مهدی مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ج۱، ص۱۳۴، تهران ۱۳۲۷ ش.
که از محبوبیت وی و نشریه‌اش در میان مردم حکایت می‌کند.


بسیاری از وقایع سیاسی و اجتماعی آن دوره در روزنامه باباشمل منعکس شده است و ازاین‌رو ارزش تاریخی نیز دارد.
منابع :
(۱) باباشمل، دوره۱، ش ۱ـ ۱۲۳، ۲۵ فروردین ۱۳۲۲ـ ۱۲ مهر ۱۳۲۴، دوره ۲، ش ۱۲۴ـ ۱۵۰، ۲۹ مهر ۱۳۲۶ ـ ۲۰ اسفند ۱۳۲۶.
(۲) رضا گنجه‌ای، "نامه باباشمل و گردونه پیشکشی "، آینده، سال ۱۲، ش ۹ـ۱۰ (آذرـ دی ۱۳۶۵).
(۳) مهدی مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، تهران ۱۳۲۷ ش.
(۴) محمود نفیسی، "باباشمل "، تحقیقات روزنامه‌نگاری، دوره ۴، ش ۱۵ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۴۸)، ص ۴۷ـ۴۹.

 
۱. ↑ مهدی مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ج۱، ص۱۳۲، تهران ۱۳۲۷ ش.
۲. ↑ باباشمل، ش۱ـ۱۲۳، ۲۵ فروردین ۱۳۲۲ـ۱۲ مهر ۱۳۲۴، ش ۲۱ ، تیر ۱۳۲۴ و ۱۵ شهریور ۱۳۲۴، دوره۱، ش۱ـ۱۲۳، ۲۵ فروردین ۱۳۲۲ـ۱۲ مهر ۱۳۲۴،دوره۲، ش۱۲۴ـ۱۵۰، ۲۹ مهر ۱۳۲۶ ـ ۲۰ اسفند ۱۳۲۶.
۳. ↑ "نامه باباشمل و گردونه پیشکشی "، آینده، سال ۱۲، ش ۹ـ۱۰ (آذرـ دی ۱۳۶۵).
۴. ↑ "نامه باباشمل و گردونه پیشکشی "، آینده، سال ۱۲، ش ۹ـ۱۰، ص ۶۵۵ـ۶۵۶ (آذرـ دی ۱۳۶۵).
۵. ↑ مهدی مجتهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ج۱، ص۱۳۴، تهران ۱۳۲۷ ش.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باباشمل»، شماره۲۷.    



جعبه ابزار