• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بایکال

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بایکال‌، دریاچه‌ای‌ در بخش‌ جنوبی‌ سیبری‌ شرقی‌ در جمهوری‌ خودمختار بوریات‌ و استان‌ ایرکوتْسک‌ جمهوری‌ فدراتیو روسیه‌ می‌باشد.


بایکال‌ در زبان‌ تاتارها بایکول‌ بوده‌ است‌ و از دو واژه بای‌ (=غنی‌) و کول‌ (=دریاچه‌) پدید آمده‌ است‌
[۱] Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
[۲] St. Petersburg، ۱۸۹۱، ج۲، ص۷۱۵، Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، StPetersburg، ۱۸۹۱.
(مغول‌ها در زبان‌ خود این‌ دریاچه‌ را دالای‌ - نور۱ (=دریای‌ مقدس‌) می‌نامیدند.
[۳] St. Petersburg، ۱۸۹۱، ج۲، ص۷۱۵، Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، StPetersburg، ۱۸۹۱.
در زبان‌ مردم‌ بومی‌ یاقوتستان‌، بایکال‌ به‌ معنی‌ دریاست‌.
[۴] Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
به‌ نظر می‌رسد که‌ مؤلفان‌ مسلمان‌ با این‌ دریاچه‌ چندان‌ آشنا نبوده‌اند. رشیدالدین‌ فضل‌الله‌ محل‌ این‌ دریاچه‌ را در مسیر جنوبی‌ رود سِلِنْگا (سلنگه‌) با نام‌ بَرقوجین‌
[۵] رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۳۶۴، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
و برقوجین‌ توکوم‌ نوشته‌ است‌
[۶] رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۴۰، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
ج۱، ص ۱۰۳). نام‌ برقوجین‌ به‌ صورت‌ برگوزین‌۲ بر یکی‌ از رودهایی‌ که‌ از جانب‌ شرق‌ به‌ دریاچه بایکال‌ می‌ریزد، باقی‌ مانده‌ است‌.
[۷] Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
رشیدالدین‌ قوم‌ برقوت‌ (برقو) را از ساکنان‌ این‌ منطقه‌ نامیده‌ است‌.
[۸] رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۱۰۳، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
[۹] رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۳۶۴، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
[۱۰] رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۸۴۰، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
در کتیبه ترکی‌ اورخون‌۳ متعلق‌ به‌ سده ۲ق‌/۸م‌ نام‌ ساکنان‌ این‌ منطقه‌ به‌ صورت‌ «بایرقو۴» آمده‌ است‌.
[۱۱] Barthold، ج۳، ص۳۴۹.


دریاچه بایکال‌ در فاصله ۵۱ و ۲۹ تا ۵۵ و ۵۰ عرض‌ شمالی‌ و ۱۲۱ و ۲۵ تا ۱۲۷ و ۳۲ طول‌ شرقی‌ واقع‌ است‌.
[۱۲] St. Petersburg، ۱۸۹۱، ج۲، ص۷۱۵، Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، StPetersburg، ۱۸۹۱.
مساحت‌ آن‌ ۵۰۰، ۳۱کم۲، طول‌ آن‌ ۶۳۶ و میانگین‌ عرض‌ آن‌ ۴۸ کم و حداکثر عرض‌ دریاچه‌ ۴/۷۹ کم است‌
[۱۳] BSE ۳، ج۲، ص۵۳۱ ۳..
(ذخایر آب‌ شیرین‌ کره زمین‌ و ۷۰% آب‌ شیرین‌ روسیه‌ و کشورهای‌ مشترک‌ المنافع‌ (اتحاد شوروی‌ سابق‌) در دریاچه بایکال‌ جمع‌ شده‌ است‌.
[۱۴] X Ba o kalskaya tragediya n، Posev، ۱۹۸۵، no. ۹، ص۱۸، Ivanov، G، X Ba o kalskaya tragediya n، Posev، ۱۹۸۵، no ۹.
این‌ دریاچه‌ در ارتفاع‌ ۴۵۶ متری‌ از سطح‌ دریا واقع‌ است‌. میانگین‌ عمق‌ دریاچه‌ ۷۳۰ متر و عمیق‌ترین‌ ناحیه آن‌ ۶۲۰، ۱متر است‌.
[۱۵] BSE ۳، ج۲، ص۵۳۱.
در بعضی‌ آمارها حداکثر عمق‌ دریاچه بایکال‌ را که‌ عمیق‌ترین‌ دریاچه جهان‌ است‌، ۷۴۲، ۱متر نوشته‌اند.
[۱۶] W. W.، X Raboty po istorichesko o geografii n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۶۵، ج۱، ص۱۷۹.

آب‌ ۳۳۶ رود بزرگ‌ و کوچک‌ به‌ دریاچه بایکال‌ می‌ریزد که‌ عمده‌ترین‌ آنها رودهای‌ سلنگا، برگوزین‌، آنگارای‌ علیا و تورکا هستند. آب‌ دریاچه‌ از طریق‌ آنگارای‌ سفلی‌ خارج‌ می‌شود و به‌ رود ینی‌سئی‌ می‌ریزد. دریاچه بایکال‌ در منطقه تکتونیک‌ عمیقی‌ واقع‌ شده‌ است‌. کوه‌های‌ اطراف‌ آن‌ تا ۲ هزار متر ارتفاع‌ دارند که‌ دریاچه‌ را احاطه‌ کرده‌اند. در دریاچه بایکال‌ ۲۷ جزیره‌ وجود دارد که‌ ۲۲ جزیره آن‌ دائمی‌ و ۵ جزیره‌، موسمی‌ هستند که‌ گاه‌ آب‌ دریاچه‌ سطح‌ این‌ ۵ جزیره‌ را می‌پوشاند. بزرگ‌ترین‌ جزایر این‌ دریاچه‌، اولخون‌۱ به‌ وسعت‌ حدود ۷۳۰ کم۲ و اوشکانی‌ بزرگ‌ ۴/۹ کم۲ است‌.
[۱۷] BSE ۳، ج۲، ص۵۳۱.
خلیج‌های‌ برگوزین‌ و چیویرکوی‌۲ که‌ توسط شبه‌ جزیره سویاتوی‌ نوس‌۳ (دماغه مقدس‌) از یکدیگر جدا شده‌اند و نیز خلیج‌ پرووال‌۴ از عمده‌ترین‌ خلیج‌های‌ این‌ دریاچه‌ هستند.
[۱۸] W. W.، X Raboty po istorichesko o geografii n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۶۵، ج۱، ص۱۷۹.


مناطق‌ اطراف‌ دریاچه بایکال‌ از نظر اقلیمی‌، ملایم‌تر از مناطق‌ دیگر در سیبری‌ است‌. میانگین‌ دما در تابستان‌ (مرداد و شهریور) ۱۱ و در زمستان‌ (دی‌ ماه‌) ۱۹- است‌. آب‌ بایکال‌ تا عمق‌ ۴۰ متر درخشان‌ است‌. در اعماق‌ این‌ دریاچه‌ بالغ‌ بر ۶۰۰ نوع‌ رستنی‌ و ۲۰۰، ۱نوع‌ جاندار آبزی‌ وجود دارد و در آبهای‌ آن‌ ۵۰ نوع‌ ماهی‌ زندگی‌ می‌کنند. در اطراف‌ دریاچه‌ چندین‌ شهر و بندر واقع‌ است‌ و راه‌آهن‌ سراسری‌ سیبری‌ از کنار آن‌ می‌گذرد.
[۱۹] BSE ۳، ج۲، ص۵۳۱.


بومین‌ نخستین‌ خان‌ ترک‌ که‌ عنوان‌ ایلخان‌ داشت‌، در نیمه سده ۶م‌ ژوژانهایی‌ را که‌ در اطراف‌ دریاچه بایکال‌ می‌زیستند، نابود کرد
[۲۰] Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۲۶- ۲۷، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
[۲۱] Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۱۰۱، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
سرزمین‌ خاقانات‌ بزرگ‌ در سده ۷م‌ از کوه‌های‌ آلتایین‌ - نورو تا بایکال‌ امتداد داشت‌
[۲۲] Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۲۰۸- ۲۰۹، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
حدود ۶۳۱م‌ محدوده دولت‌ سیان‌تو۵ که‌ اویغورها تابعیت‌ آن‌را گردن‌ نهاده‌ بودند، از آلتایی‌ تا خینگان‌ و از صحرای‌ گُبی‌ تا بایکال‌ کشیده‌ شده‌ بود
[۲۳] Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۲۰۸- ۲۰۹، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
بررسی‌های‌ باستان‌شناسان‌ در سیبری‌ مؤید وجود فرهنگی‌ به‌ نام‌ «فرهنگ‌ کورومچی‌» است‌ که‌ مرکز آن‌ بایکال‌ بود و مردم‌ آن‌ در سواحل‌ مسیر علیای‌ رودهای‌ آنگارا و لِنا تا حدود دریاچه بایکال‌ سکنی‌ داشتند
[۲۴] Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۲۶۵، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
در سده ۷م‌ امپراتور چین‌، ترکان‌ را به‌ حراست‌ مرزهای‌ کشور گمارد که‌ تا صحرای‌ گُبی‌ و منطقه بایکال‌ کشیده‌ شده‌ بود.
[۲۵] عنایت‌ الله‌ رضا، ایران‌ و ترکان‌ در روزگار ساسانیان‌، ج۱، ص۱۸۵، تهران‌، ۱۳۶۵ش‌.
در سده ۲ق‌/۸م‌ قبایل‌ برقوت‌ (برقو) در منطقه شرقی‌ ماوراء بایکال‌ و نیز قورقان‌۶ در محدوده اطراف‌ دریاچه بایکال‌ می‌زیستند.
[۲۶] Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۳۴۲- ۳۴۴، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
[۲۷] tr. and Commentary on V ud = d al ، q P lam، London، ۱۹۳۷، ص۲۸۴، Minorsky، V، tr and Commentary on V ud = d al - q P lam، London، ۱۹۳۷.
در سده ۶ق‌/۱۲م‌ «مِرْگیت‌۷» ها در دامنه کوه‌ خینگای‌ کنار دریاچه بایکال‌ می‌زیستند
[۲۸] Chingis ، Khan kak polkovodets i ego nasledie، Alma - Ata، ۱۹۹۲، ص۳۲، Khara - Davan، E، Chingis - Khan kak polkovodets i ego nasledie، Alma - Ata، ۱۹۹۲.

اروپاییان‌ پس‌ از کشف‌ و استیلای‌ این‌ منطقه‌ از سوی‌ قزاق‌های‌ روس‌ در سده ۱۷م‌ بانام‌ این‌ دریاچه‌ آشنا شدند
[۲۹] Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
از اواسط سده ۱۷م‌ پژوهش‌ درباره دریاچه بایکال‌ آغاز شد و در سال‌های‌ ۱۷۷۱-۱۷۷۲م‌ برای‌ نقشه‌برداری‌ از این‌ دریاچه‌ کوشش‌هایی‌ صورت‌ گرفت‌ و سرانجام‌ در ۱۷۷۳م‌ نخستین‌ نقشه دریاچه بایکال‌ انتشار یافت‌.
[۳۰] BSE ۳، ج۲، ص۵۳۲.


(۱) رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
(۲) عنایت‌ الله‌ رضا، ایران‌ و ترکان‌ در روزگار ساسانیان‌، تهران‌، ۱۳۶۵ش‌.
(۳) W W، X Raboty po istorichesko o geografii n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۶۵.
(۴) Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، StPetersburg، ۱۸۹۱.
(۵) BSE ۳.
(۶) Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
(۷) Ivanov، G، X Ba o kalskaya tragediya n، Posev، ۱۹۸۵، no ۹.
(۸) Khara - Davan، E، Chingis - Khan kak polkovodets i ego nasledie، Alma - Ata، ۱۹۹۲.
(۹) Kratkaya geograficheskaya entsiklopediya، Moscow، ۱۹۶۰.
(۱۰) Minorsky، V، tr and Commentary on V ud = d al - q P lam، London، ۱۹۳۷.
(۱۱) Barthold.

۱. ↑ Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
۲. ↑ St. Petersburg، ۱۸۹۱، ج۲، ص۷۱۵، Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، StPetersburg، ۱۸۹۱.
۳. ↑ St. Petersburg، ۱۸۹۱، ج۲، ص۷۱۵، Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، StPetersburg، ۱۸۹۱.
۴. ↑ Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
۵. ↑ رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۳۶۴، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
۶. ↑ رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۴۰، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
۷. ↑ Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
۸. ↑ رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۱۰۳، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
۹. ↑ رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۳۶۴، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
۱۰. ↑ رشیدالدین‌ فضل‌الله‌، جامع‌ التواریخ‌، ج۱، ص۸۴۰، به‌ کوشش‌ محمد روشن‌ و مصطفی‌ موسوی‌، تهران‌، ۱۳۷۳ش‌.
۱۱. ↑ Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
۱۲. ↑ St. Petersburg، ۱۸۹۱، ج۲، ص۷۱۵، Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، StPetersburg، ۱۸۹۱.
۱۳. ↑ BSE ۳، ج۲، ص۵۳۱ ۳..
۱۴. ↑ X Ba o kalskaya tragediya n، Posev، ۱۹۸۵، no. ۹، ص۱۸، Ivanov، G، X Ba o kalskaya tragediya n، Posev، ۱۹۸۵، no ۹.
۱۵. ↑ BSE ۳، ج۲، ص۵۳۱.
۱۶. ↑ W. W.، X Raboty po istorichesko o geografii n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۶۵، ج۱، ص۱۷۹.
۱۷. ↑ BSE ۳، ج۲، ص۵۳۱.
۱۸. ↑ W. W.، X Raboty po istorichesko o geografii n، Sochineniya، Moscow، ۱۹۶۵، ج۱، ص۱۷۹.
۱۹. ↑ BSE ۳، ج۲، ص۵۳۱.
۲۰. ↑ Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۲۶- ۲۷، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
۲۱. ↑ Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۱۰۱، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
۲۲. ↑ Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۲۰۸- ۲۰۹، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
۲۳. ↑ Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۲۰۸- ۲۰۹، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
۲۴. ↑ Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۲۶۵، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
۲۵. ↑ عنایت‌ الله‌ رضا، ایران‌ و ترکان‌ در روزگار ساسانیان‌، ج۱، ص۱۸۵، تهران‌، ۱۳۶۵ش‌.
۲۶. ↑ Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷، ص۳۴۲- ۳۴۴، Gumilev، LN، Drevnie Tyurki، Moscow، ۱۹۶۷.
۲۷. ↑ tr. and Commentary on V ud = d al ، q P lam، London، ۱۹۳۷، ص۲۸۴، Minorsky، V، tr and Commentary on V ud = d al - q P lam، London، ۱۹۳۷.
۲۸. ↑ Chingis ، Khan kak polkovodets i ego nasledie، Alma - Ata، ۱۹۹۲، ص۳۲، Khara - Davan، E، Chingis - Khan kak polkovodets i ego nasledie، Alma - Ata، ۱۹۹۲.
۲۹. ↑ Barthold، ج۳، ص۳۴۹.
۳۰. ↑ BSE ۳، ج۲، ص۵۳۲.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بایکال‌»، شماره۴۴۶۳.    



جعبه ابزار