بدبینی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بدبینی و منفی نگری و
سوء ظن یکی از
رذایل اخلاقی و صفات روانی بد می‌باشد و با اثر بدی که روی خود شخص و اطرافیانش می‌گذارد، نه تنها از نظر
اسلام گناه محسوب می‌شود؛ بلکه زندگی را در کام
انسان تلخ و غیر قابل تحمل می‌کند.
ما در تعامل متقابل با دیگران هستیم؛ اگر خوب درباره آن‌ها فکر کنیم، آن‌ها نیز با ما خوب خواهند بود و اگر بد درباره آن‌ها
گمان کنیم، آن‌ها نیز با ما بد خواهند بود. ما حتی حق نداریم درباره خدای مهربان، بدبین و منفی نگر باشیم و اگر غیر از آن باشد، هستی در برابر ما تیره و تار می‌شود. افراد بدبین و منفی نگر حتی با خود نیز مشکل دارند و به زمین و زمان بد و بیرا می‌گویند: «
دنیا با
انسان معامله متقابل می‌کند، اگر بخندید به روی شما می‌خندد و اگر چین بر ابرو اندازید، او هم مقابل شما، ابرو در هم می‌کشد. اگر مهربان و صمیمی باشید، در اطراف خود مردمی را می‌بینید که همه شما را دوست می‌دارند و در گنجینه دلها را به رویتان باز می‌کنند.»
۱ـ بدبینی، بد گمانی و منفی نگری هم چون خوره بر جان انسان می‌افتد و با مختل کردن سیستم روانی فرد او را به انواع بیماری‌های روانی چون
افسردگی و اضطراب مبتلا می‌سازد. «افراد بدبین از همه چیز می‌ترسند و از همه کسی وحشت دارند، و نگرانی جانکاهی دائماً بر
روح آن‌ها مستولی است، نه می‌توانند یار و مونسی غم خوار پیدا کنند و نه شریک و همکاری برای فعالیت‌های اجتماعی، و نه یار و یاوری برای روز درماندگی.»
۲ـ این گونه افراد، چون دارای
تفکر غلط و منفی هستند، ناگزیر در تعاملات اجتماعی و
زناشویی از کلمات و الفاظ منفی، نادرست و زشت استفاده کرده و به طور ناصحیح و نابهنجار رفتار می‌کنند؛ در نتیجه دوستی‌ها را به دشمنی‌ها تبدیل کرده و اطرافیانشان را از خود رنجانده و دور می‌کنند. پس ریشه خیلی از صفات رذیله و بد مثل:
غیبت کردن،
مسخره کردن،
تجسس کردن در زندگی دیگران،
لقب زشت به دیگران دادن و....در همین صفت سوء ظن می‌باشد.
۳ـ
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «بزرگترین
گناه کبیره، سوء ظن و بدبینی به
خداوند است.»
خداوند متعال در
حدیث قدسی می‌فرماید: «من بر طبق ظن بنده خود رفتار می‌کنم؛ اگر
حسن ظن داشته باشد، همان ظنش را محقق می‌سازم، و اگر هم
سوء ظن داشته باشد، مطابق ظنش با او رفتار می‌کنم.»
راه پیشگیری بهتر از درمان است اما در ادامه به درمان‌های بدبینی اشاره می‌شود:
آگاهی از مشکل اخلاقی خود و قابل تغییر بودن آن؛ کسی که از ریشه مشکلات خود خبر ندارد و نمی‌داند که منفی نگر و بدبین است، اصلاً به درمان آن اقدام نمی‌کند. چنان چه واقعیت را بپذیریم که شخصیت ما سازمانی باز و گشوده است و امکان تغییر و تحول در آن وجود دارد؛ در این صورت است که در ریشه کن شدن صفات شخصیتی و اخلاقی خویش تلاش خواهیم کرد. پس بدانید که اگر اراده کنید می‌توانید این مشکل خود را درمان کنید.
بالا بردن سطح شناخت و
معرفت؛ به هر میزان که شناخت آدمی از موضوعات، کامل‌تر و عمیق‌تر شود، موجب ایجاد بینشی واقع بینانه و شفاف‌تر می‌گردد. شناخت و
معرفت خدا نیز موجب خوش بینی و
حسن ظن به او خواهد شد.
تمایز بین «حادثه» و «تفسیر حادثه» با رویکرد ما به زندگی، محصول و برآیند تجربیات گذشته ماست، ولی این اشتباه است که تجربیات تلخ و منفی گذشته‌مان را به رویداد‌های جدید همیشه تعمیم دهیم. باید میان «حادثه» و «تفسیر حادثه» تفاوت قائل شد؛ مثلاً حادثه مشابهی را دو شخص به گونه متفاوتی تعبیر و تفسیر می‌نمایند، یکی به لحاظ خوش بینی، برداشت مثبت و سازنده‌ای از مساله دارد و دیگری به حسب بدبینی، تلقی ناگواری از همان واقعه دارد.
نویسنده‌ای حالات دو زندانی را شرح می‌دهد که هر دو در یک زندان بسر می‌بردند. و مدت محکومیت‌شان نیز یکسان بود، ولی یکی از زندانیان از پنجره زندان به بیرون و
آسمان پرستاره در دل
شب می‌نگریست و
امید و حرکت را با خود زمزمه می‌کرد، و دیگری از پنجره زندان به جوی
آب و کوچه‌ای پر گل ولای می‌نگریست و به خویشتن،
یأس و ناامیدی
تلقین می‌نمود.
تزکیه نفس و پالایش فکر و
ذهن؛ سیستم ذهنی فرد بدبین، به گونه‌ای است که خود را بد و گنه‌کار نمی‌بیند؛ بلکه دیگران را بد تحلیل می‌کند. در حالی که مشکل در نفس سرکش و ذهن غلط اوست.
امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «شخص بد، گمان خیر به کسی نمی‌برد؛ زیرا کسی را نمی‌بیند، مگر به اوصاف خودش.»
بنابراین اگر
انسان نسبت به
خداوند و خلق او نظر
خیر و نیک ندارد، به این علّت است که در خود فضیلتی نمی‌بیند؛ از چنین انسانی گمان خیری انتظار نمی‌رود مگر خود را اصلاح نماید و سیستم ذهنی‌اش را تغییر دهد. قبل از این که به دیگران
شک کند، به دید و فکر خود شک کند.
مقابله با آثار بدبینی؛ چنان که اشاره کردیم سوء ظن خود باعث بروز برخی از
رذایل اخلاقی می‌شود.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «به درستی که ترس و بخل و حرص غریزه‌های واحدی می‌باشند که آن‌ها را سوء ظن جمع کرده است.»
پس اگر بتوانیم با خودسازی این صفات را از خود ریشه کن کنیم، به درمان بدبینی
کمک خواهد کرد.
خودداری از تجسّس و تحقیق؛ کمتر کسی پیدا می‌شود که فکر منفی و
گمان به سراغش نرود؛ اما مهم، مدیریت آن‌ها، نحوه برخورد و واکنش در مقابل آن است.
امام علی (علیه‌السّلام) در این باره این گونه راهنمایی می‌کند که: «هرگاه
گمان نمودی، پیرامون آن جستجو و تحقیق نکنید.»
دوری از خودخواهی و
تکبر؛ باید به خود
تلقین کنیم که نه تنها دیگران بد نیستند، بلکه شاید روحیات عالی‌تر و برتر از ما نیز داشته باشند.
توقعات خود را از دیگران کاهش دهید؛ و رضایت از زندگی، خود و دیگران را تمرین کنید.
احتمال سازی و حمل بر صحت کردن اعمال و رفتار دیگران؛ از پیش داوری و زود
قضاوت کردن بی حساب اجتناب کنید و رفتار و کردار آن‌ها را حمل بر نیکی کنید. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: «برای گفتار و کرداری که از برادرت سر می‌زند، عذری بجوی و اگر نیافتی، عذری بتراش.»
با تمرین و تلقین به خود، افکار منفی را از خود دور کنید و سعی کنید فکر‌های مثبت به ذهنتان خطور کند؛ با الفاظ روح بخش با خود نجوا کنید و تلاش کنید همیشه خوبی‌ها را ببینید، نه بدی‌ها را!
صبر و گذشت داشته باشید و از عیب‌ها و خطاهای دیگران چشم پوشی کنید و آن‌ها را بپوشانید.
امیدها را در دلهایتان زنده نگه دارید، چرا که فقدان احساس
امید و
اعتماد،
انسان را در تاریکی و وحشت بدبینی قرار می‌دهد؛ سرمایه امید، نشاط و شادابی، رضایت از زندگی مثبت اندیشی و
آرامش است.
از افراد منفی نگر و بدبین دوری کنید و با آن‌ها همنشین نباشید؛ چرا که خواهی ـ نخواهی ریشه بدبینی را در دلهایتان می‌کارند؛ بلکه با افرادی که از شخصیت قوی و مطلوب و مثبت اندیشی برخوردارند،
معاشرت کنید.
توکل به خدا داشته باشید؛ نیتتان را در هر کاری خالص و خدایی کنید؛ و در این راه با
ذکر و
دعا از
خدا یاری بطلبید و بخوانید: «الهی لم اسلّط علی حسن ظنّی قنوط الایاس، و لا انقطع رجائی من جمیل کرمک؛ معبودا! نومیدی یاس را به خوش گمانیم مسلّط نساز، و امیدم از زیبایی کرمت نَبُرّد! »
تذکر: بدبینی در موارد شدت آن از اختلافات روانی محسوب می‌شود، که برای درمان به کار روان شناسی و روان درمانی نیاز است و باید به روان شناس بالینی مراجعه شود.اضطراب و افسردگی می‌توانند منشا بسیاری از بدبینی‌ها باشند.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بدبینی و منفی نگری»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۵.
