• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بهاءالدین مرغینانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بَهاءُالدّین مَرْغینانی، نام دو شاعر ایرانی بود که شرح احوال آن دو شاعر و ادیب در برخی منابع با یکدیگر آمیخته است.


زندگی‌نامه و شرح احوال آن دو شاعر و ادیب در برخی منابع با یکدیگر آمیخته است،
[۱] نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۱۷۳_ ۱۷۴، تهران، ۱۳۴۴ش.
اما با توجه به حکومت معاصر هریک، می‌توان آن دو را از یکدیگر تشخیص داد:

۱.۱ - شاعر سده پنجم

بهاءالدین مرغینانی شاعر سدۀ ۵و۶ق بود.

۱.۱.۱ - زندگی‌نامه

از احوال و آثار و اشعار او اطلاع زیادی در دست نیست. همین قدر می‌دانیم که اصل او از ناحیۀ مرغینان فرغانه بوده، و از شاعران مداح دربار قطب‌الدین‌ انوشتکین خوارزمشاه (حک‌ ۴۷۰-۴۹۰ق/۱۰۷۷-۱۰۹۷م) به شمار می‌آمده‌است.
[۲] تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی التصانیف الشیعه، ج۹، ص۱۰۳۱.    
[۳] هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، ج۱، ص۴۴۷، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.


۱.۱.۲ - نام‌های وی

برخی محققان از او با عنوان ملک‌الکلام‌ بهاءالدین
[۴] رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۳، ص۴۴۷، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
و نیز بهاءالدین مرغیستانی
[۵] لکهنوی، آفتاب رای، ریاض‌العارفین، ج۱، ص۱۱۶، به کوشش حسام‌الدین راشدی، اسلام آباد، ۱۳۵۵ش/۱۹۷۶م.
یاد کرده‌اند و آقا بزرگ
[۶] تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی التصانیف الشیعه، ج۹، ص۱۰۳۱.    
سال وفات او را ۵۳۷ق/۱۱۴۲م، و هدایت
[۷] هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، ج۱، ص۴۴۷، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
۵۲۷ق/۱۱۳۳م ضبط کرده است.

۱.۱.۳ - تمجید اشعار وی

او را شاعری شیرین‌بیان دانسته، و از اشعار او تعریف و تمجید کرده‌اند.
[۸] اوحدی، تقی‌الدین، عرفات‌العاشقین، ج۱، ص۱۹۶، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
[۹] صبا، محمدمظفرحسین، تذکرۀ روز روشن، ج۱، ص۱۲۱، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
[۱۰] رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۳، ص۴۴۷، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
قصیده‌ای از وی با مطلع «ای زلف تابدار تو پیچیده بر قمر» در برخی از تذکره‌ها مذکور است که بیانگر طبع والا و مهارت او در شعرسرایی است.
[۱۱] اوحدی، تقی‌الدین، عرفات‌العاشقین، ج۱، ص۱۹۶، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
[۱۲] رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۳، ص۴۴۷-۴۴۹، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
[۱۳] هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، ج۱، ص۴۴۷-۴۴۸، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.


۱.۲ - مرغینانی در سده هفتم

بهاءالدین مرغینانی، از وزرا، شاعران و درباریان فاضل سدۀ ۷ق بود.

۱.۲.۱ - پیشینه

وی از سوی پدر از خاندان شیخ‌الاسلام فرغانه، و از سوی مادر از فرزندان طغان‌خان، حکمران فرغانه محسوب می‌شد
[۱۴] نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۱۷۳_ ۱۷۴، تهران، ۱۳۴۴ش.
[۱۵] جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۳۱_ ۲۳۲، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
و‌ به‌ طور یقین تا ۶۴۹ق/۱۲۵۱م در قید حیات بود
[۱۶] جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۳۱، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
و حبش عمیدالملک، وزیر دربار جغتای (حک‌ ۶۲۴-۶۴۹ق/۱۲۲۷-۱۲۵۱م) او را به خدمت بیسو، فرزند جغتای گماشت و بهاءالدین در عین ادب و احترام کامل در خدمت او بود، اما پس از مرگ بیسو وی بر اثر کینه و دسیسۀ مدعیان حکومت از جمله حبش عمید و قرا، پسر دیگر جغتای به همراه مال و فرزندان به اسارت درآمد و به دستور حبش عمید او را نمدمال کردند و اعضایش را در هم شکستند.
[۱۷] جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۱، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.


۱.۲.۲ - دیدگاه جوینی

به گفتۀ عطاملک جوینی،
[۱۸] جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۳۲، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
بهاءالدین مناقب و فضایل بسیاری داشته، و درگاه او محل اجتماع فاضلان و ادبا بوده است و شاعران و عالمان مورد عنایت و شفقت او قرار می‌گرفته‌اند. اشعاری از وی در تاریخ جهانگشای مذکور است.
[۱۹] جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۳۱، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.


(۱) تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی التصانیف الشیعه.
(۲) اوحدی، تقی‌الدین، عرفات‌العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
(۳) جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
(۴) رازی، امین احمد، هفت اقلیم، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
(۵) صبا، محمدمظفرحسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۶) لکهنوی، آفتاب رای، ریاض‌العارفین، به کوشش حسام‌الدین راشدی، اسلام آباد، ۱۳۵۵ش/۱۹۷۶م.
(۷) نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۸) هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.

۱. ↑ نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۱۷۳_ ۱۷۴، تهران، ۱۳۴۴ش.
۲. ↑ تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی التصانیف الشیعه، ج۹، ص۱۰۳۱.    
۳. ↑ هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، ج۱، ص۴۴۷، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
۴. ↑ رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۳، ص۴۴۷، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
۵. ↑ لکهنوی، آفتاب رای، ریاض‌العارفین، ج۱، ص۱۱۶، به کوشش حسام‌الدین راشدی، اسلام آباد، ۱۳۵۵ش/۱۹۷۶م.
۶. ↑ تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی التصانیف الشیعه، ج۹، ص۱۰۳۱.    
۷. ↑ هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، ج۱، ص۴۴۷، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
۸. ↑ اوحدی، تقی‌الدین، عرفات‌العاشقین، ج۱، ص۱۹۶، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۹. ↑ صبا، محمدمظفرحسین، تذکرۀ روز روشن، ج۱، ص۱۲۱، به کوشش محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
۱۰. ↑ رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۳، ص۴۴۷، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
۱۱. ↑ اوحدی، تقی‌الدین، عرفات‌العاشقین، ج۱، ص۱۹۶، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم‌ ۵۳۲۴.
۱۲. ↑ رازی، امین احمد، هفت اقلیم، ج۳، ص۴۴۷-۴۴۹، به کوشش جواد فاضل، تهران، ۱۳۴۰ش.
۱۳. ↑ هدایت، رضاقلی، مجمع‌الفصحا، ج۱، ص۴۴۷-۴۴۸، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، ۱۳۳۶ش.
۱۴. ↑ نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، ج۱، ص۱۷۳_ ۱۷۴، تهران، ۱۳۴۴ش.
۱۵. ↑ جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۳۱_ ۲۳۲، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
۱۶. ↑ جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۳۱، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
۱۷. ↑ جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۱، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
۱۸. ↑ جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۳۲، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.
۱۹. ↑ جوینی، عطاملک، تاریخ جهانگشای، ج۱، ص۲۳۱، به کوشش محمد قزوینی، لیدن، ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهاءالدین مرغینانی»، شماره۵۲۱۱.    



جعبه ابزار