• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تفسیر گازر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تفسیر گازُر، تفسیر فارسی قرآن از ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی، مفسر گمنام امامی‌ احتمالاً در قرن هشتم می‌باشد.


نام اصلی این تفسیر جِلاءالاذهان و جَلا ءُالاحزان است، ولی به سبب شهرت مؤلف آن به گازر، به تفسیر گازر مشهور شده است.
[۱] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۸۵ ـ۸۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ ۱۴۱۵.
[۲] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۳۰۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.


در باره زندگی جرجانی، اطلاع چندانی در دست نیست.

افندی (متوفی ۱۱۳۰) نخستین کسی است که نام او را در کتاب خود آورده و او را فاضل، عالم، محدث، مفسر و از مشاهیر علمای امامیه معرفی کرده است.
[۳] عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۸۵ ـ۸۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ ۱۴۱۵.

پس از او، آقابزرگ طهرانی وی را در شمار عالمان شیعه قرن دهم آورده و علاوه بر نقل مطالب افندی، چند نسخه جلاءالاذهان را معرفی کرده است.

تاریخ کتابت یکی از این نسخه‌ها ۹۷۲ است و گویا آقابزرگ بدین سبب، جرجانی را در شمار عالمان قرن دهم ذکر کرده است،
[۴] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: احیاءالداثر من القرن العاشر، ج۱، ص۶۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۶۶ ش.
ولی وجود نسخه‌ای نوشته شده در ۸۹۴
[۵] حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صسج، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.
این نظر را رد می‌کند.

تفسیر گازر را خلاصه‌ای از تفسیر ابوالفتوح رازی دانسته‌اند،
[۶] حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صی، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.
ولی جرجانی به این موضوع اشاره نکرده و حتی از تفسیر ابوالفتوح نام نبرده است.
[۷] حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صیب، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.

به عقیده ابن یوسف شیرازی، ( حدایق شیرازی ) بخشی از این تفسیر را جرجانی و بخش دیگر آن را فردی که به سید گازر مشهور بوده، تألیف کرده است،
[۸] ضیاءالدین حدایق شیرازی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، ج۱، ص۱۰۵، تهران ۱۳۱۵ـ ۱۳۱۸.
اما محدّث ارموی این قول را نپذیرفته و همه تفسیر را از آنِ جرجانی دانسته است.
[۹] حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صو ـ ط، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.


تفسیر گازر، تحریری از تفسیر ابو الفتوح رازی است که مؤلف در متن آن اصلاحاتی به عمل آورده است، به گونه‌ای که در شیوه نگارش و طریقه تدوین و نحوه تصنیف آن با تفسیر مرجع تفاوت دارد.

مؤلف پس از مقدمه، هفت فصل قبل از شروع تفسیر آورده است:
فصل اول، در تقسیم معانی مطالب قرآنی به چهار قسم.
فصل دوم، در اینکه مطالب قرآن از شش قسم بیرون نیست.
فصل سوم، در بیان نام‌های قرآن.
فصل چهارم، در معنی سوره و آیه و مثانی و مفصل و غیره.
فصل پنجم، در بیان اینکه فهم قرآن منوط به دانستن تمام آیات است.
فصل ششم، در معنی لفظ تفسیر.
فصل هفتم، در بیان و معنای استعاذه.

اهمیت تفسیر گازر از جنبه‌های زبان و ادبیات همان است که در مورد تفسیر ابوالفتوح رازی می‌توان گفت.
ملافتح اللّه کاشانی (متوفی ۹۸۸) در نوشتن تفسیر منهج الصادقین، تفسیر گازر را اساس کار خود قرار داده است.
[۱۰] حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صلز، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.


نخستین بار این کتاب، با تصحیح و تعلیقات و مقدمه مفصل جلال الدین حسینی ارموی، در سال ۱۳۳۷ ش، به همت انتشارات مهرآیین، در ده جلد چاپ و منتشر شده و یک جلد هم به فهرست‌های این تفسیر اختصاص یافته است که جمعاً یازده جلد می گردد.

(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة: احیاءالداثر من القرن العاشر، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۳) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ ۱۴۱۵.
(۴) حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.
(۵) ضیاءالدین حدایق شیرازی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، تهران ۱۳۱۵ـ ۱۳۱۸.

۱. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۸۵ ـ۸۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ ۱۴۱۵.
۲. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۳۰۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۳. ↑ عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۸۵ ـ۸۶، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ ۱۴۱۵.
۴. ↑ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: احیاءالداثر من القرن العاشر، ج۱، ص۶۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۶۶ ش.
۵. ↑ حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صسج، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.
۶. ↑ حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صی، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.
۷. ↑ حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صیب، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.
۸. ↑ ضیاءالدین حدایق شیرازی، فهرست کتابخانه مدرسه عالی سپهسالار، ج۱، ص۱۰۵، تهران ۱۳۱۵ـ ۱۳۱۸.
۹. ↑ حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صو ـ ط، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.
۱۰. ↑ حسین بن حسن جرجانی، تفسیر گازر، ج۱، صلز، چاپ جلال الدین محدّث ارموی، تهران ۱۳۳۷ـ۱۳۴۱ ش.


• دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تفسیر گازر»، شماره۳۷۱۹.    
• سایت اندیشه قم    



جعبه ابزار