تکلیف گریزی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرآن کریم برای سرباز زدن مکلفان از امتثال تکالیف الهی، افزون بر محرومیت از منافع و مصالح
تکالیف مزبور، پیامدها و آثار ناخوشایند دنیوی و اخروی را برمی‌شمرد.
بی مبالاتی به انجام
تکالیف شرعی فرد را در زمره ظالمان قرار می‌دهد، زیرا تجاوز از حدود الهی
ستم به شمار می‌رود: «تِلک حُدودُ اللّهِ فَلا تَعتَدوها و مَن یتَعَدَّ حُدودَ اللّهِ فَاُولـئِک هُمُ الظّــلِمون»
و متجاوزان از حدود الهی، ظالمانی‌اند که بیش‌تر به خویشتن ستم می‌کنند: «و مَن یتَعَدَّ حُدودَ اللّهِ فَقَد ظَـلَمَ نَفسَهُ»،
زیرا با ترک تکلیف،
انسان در معرض عقاب الهی قرار می‌گیرد.
تکالیف شرعی
امانت الهی در دست بشرند:
«اِنّا عَرَضنَا الاَمانَةَ عَلَی السَّمـوتِ... وحَمَلَهَا الاِنسـنُ»،
از این رو متعهد نبودن به این تکالیف و بی اعتنایی به آن‌ها نوعی خیانت در امانت به شمار می‌رود: «یـاَیهَا الَّذینَ ءامَنوا لا تَخونُوا اللّهَ والرَّسولَ وتَخونوا اَمـنـتِکم...».
برخی مفسران، مراد از «اَمـنـتِکم» در این آیه را احکام و تکالیف الهی دانسته‌اند.
در
احادیث نیز از تکالیف شرعی به عنوان امانت
خدا و رسول یاد شده و
عصیان در برابر این تکالیف،
خیانت در امانت به شمار رفته است.
آنان که
اوامر و نواهی الهی را در دنیا فرو گذارده‌اند، در
قیامت دچار حسرت می‌شوند:
«یـحَسرَتی عَلی ما فَرَّطتُ فی جَنـبِ اللّهِ».،
بر اساس برخی روایات، یکی از مصادیق «جَنـبِ اللّهِ» ولایت علی (علیه‌السلام) و اولاد او (علیهم‌السلام) است،
از این رو برای انجام دادن تکالیفِ ترک شده، مانند
نماز ،
روزه و
حج ، از خداوند خواهان بازگشت به دنیایند:
«رَبِّ ارجِعون • لَعَلّی اَعمَلُ صــلِحـًا فیما تَرَکتُ».
در احادیث
اهل بیت (علیهم‌السلام) آیه بر ترک کنندگان
زکات تطبیق شده است.
دیگر پیامد فروگذاردن تکالیف شرعی،
لعن الهی و
عذاب اخروی است: «والَّذینَ ینقُضونَ عَهدَ اللّهِ مِن بَعدِ میثـقِهِ و یقطَعونَ ما اَمَرَ اللّهُ بِهِ اَن یوصَلَ... اُولـئِک لَهُمُ اللَّعنَةُ و لَهُم سوءُ الدّار».
مراد از «عَهدَ اللّهِ» در این آیه اوامر و نواهی الهی است،
چنان که مراد از «ما اَمَرَ اللّهُ» را
صله رحم دانسته‌اند که تکلیفی شرعی است.
آیه ۸۵
بقره با اشاره به بی اعتنایی
بنی اسرائیل به برخی از تکالیف، آنان را بدین سبب، افزون بر خواری در دنیا، شایسته شدیدترین عذاب‌ها می‌داند: «فَما جَزاءُ مَن یفعَلُ ذلِک مِنکم اِلاّ خِزیٌ فِی الحَیوةِ الدُّنیا و یومَ القِیـمَةِ یرَدُّونَ اِلی اَشَدِّ العَذابِ... •... فَلایخَفَّفُ عَنهُمُ العَذابُ و لا هُم ینصَرون»
همچنین در آیه ۱۴ نساء
کسانی را که از تکالیف الهی سر بپیچند، مستحق ورود به دوزخ و عذاب خوارکننده دانسته است: «و مَن یعصِ اللّهَ و رَسولَهُ و یتَعَدَّ حُدودَهُ یدخِلهُ نارًا خــلِدًا فیها و لَهُ عَذابٌ مُهین».
(۱) قرآن کریم.
(۲) الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، تفسیر الصافی، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق.
(۳) القرطبی (م ۶۷۱ ق)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ ق.
(۴) جلال الدین المحلی (م ۸۶۴ ق)، تفسیر الجلالین، جلال الدین السیوطی (م ۹۱۱ ق)، بیروت، دارالمعرفه.
(۵) ابن کثیر (م ۷۷۴ ق)، تفسیر القرآن العظیم، به کوشش مرعشلی، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۹ ق.
(۶) الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، المیزان، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
(۷) الطبری (م ۳۱۰ ق)، جامع البیان، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
(۸) الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق.
(۹) القمی (م ۳۰۷ ق)، تفسیر القمی، به کوشش الجزائری، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ ق.
(۱۰) العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، تفسیر نورالثقلین، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
(۱۱) السیوطی (م ۹۱۱ ق)، الدرالمنثور، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق.
(۱۲) المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق.
(۱۳) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، تهذیب الاحکام، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۶۵ ش.
(۱۴) الحرالعاملی (م ۱۱۰۴ ق)، وسائل الشیعه، قم، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاءالتراث، ۱۴۱۲ ق.
(۱۵) الطوسی (م ۴۶۰ ق)، التبیان، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۶) النوری (م ۱۳۲۰ ق)، مستدرک الوسائل، بیروت، آل البیت (علیهم‌السلام) لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ق.
(۱۷) المفید (م ۴۱۳ ق)، الاختصاص، به کوشش غفاری و زرندی، بیروت، دارالمفید، ۱۴۱۴ ق.
دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «تکلیف».
