حرفی از هزاران که اندر عبارت آمد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«حرفی از هزاران که اندر عبارت آمد»، عنوان کتاب تاریخی است که به خاطرات حاج محمدتقی جورابچی،
تاجر دوران مشروطه می‌پردازد. در این اثر وقایع شهرهای
رشت ،
تبریز و
تهران در طول سال‌های ۱۳۲۴- ۱۳۳۰ ق بسیار برجسته شده، چرا که رویدادهای دوران مشروطه را دربرمی گیرد و آن زمان این سه شهر به لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بسیار پراهمیت بوده‌اند. دکتر علی قیصری نیز مقدمه کاملی بر کتاب نوشته است.
کتاب، مشتمل بر پیش گفتار، متن خاطرات و پیوست است. در پیش گفتار ارزشمند کتاب، علی قیصری کتاب را مورد مطالعه قرار داده است. نویسنده خاطرات خود را با مقدمه‌ای در
خلقت انسان و مقصود آفرینش آغاز و پس از شرح سوابق و اولاد خانواده جورابچی، به صورت سالانه خاطرات را نقل می‌کند، با این توضیح که سال ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ ق با هم ذکر شده است. نویسنده انگیزه اش از نگارش کتاب را گزارش حوادث اجتماعی و سیاسی مورد مشاهده و ثبت اطلاعات مربوط به خاندانش برای اخلاف و آیندگان دانسته است.
تجار نقش مهمی در جنبش مشروطه خواهی
ایران داشتند و شماری از آنان طی سال‌های ۱۳۲۴- ۱۳۳۰ ق از حمایت خود نسبت به هواداران و مجاهدان جنبش مشروطه فروگذاری نکردند. برخی از بازرگانان به نهضت مشروطه خواهی کمک‌های مالی نمودند؛ مانند حمایت از روزنامه‌های مشروطه خواه، تامین پول برای خرید
اسلحه یا حمایت از بست نشینی در سفارت
انگلیس در
تابستان ۱۳۲۴ ق.
خاطرات حاج محمدتقی جورابچی؛ از این جمله است. از خلال این خاطرات آشکار می‌شود که اگر چه انقلاب مشروطیت رخدادی مهم بوده است؛ اما تنها عامل دغدغه
بازرگانان نبوده است و کلیت زندگی روزمره ایشان را دربر نمی‌گرفته و تحت الشعاع قرار نمی‌داده است. افزون بر این به خوبی می‌توان دریافت که مجاهدان مشروطه،
علما ، و روشنفکران تنها بازیگران انقلاب نبوده‌اند. اگر چه بسیاری از بازرگانان خود مشروطه خواه بودند و در برخی مواقع میانه میدان انقلاب نقشی مؤثر بازی می‌کرده‌اند؛ اما زندگی ایشان در این مقطع صرفا به دغدغه‌های سیاسی- ملی اختصاص نیافته بود و تجارت و مسائل شخصی، همچنان مشغله نیرومندی برای ایشان بوده است. خاطرات جورابچی در اصل برای دست به دست شدن میان حلقه ی خصوصی خانواده یا محض اطلاع بستگان نسبی خاندان نوشته شده بود. زمان نگارش این خاطرات همزمان با تنش و قیام علیه سلطنت مطلقه و درگیری با دخالت‌های امپریالیستی
روسیه و
بریتانیا در ایران است. این خاطرات نه تنها از نقطه نظر روابط خانوادگی، وضعیت اجتماعی و سیاسی
شمال ایران در دوره ی انقلاب مشروطه و حضور قوای روس در ولایت
آذربایجان در شمال غرب آگاهی بخش است، بلکه اطلاعات مفیدی درباره ی بازرگانی و تجارت فرامنطقه‌ای در این دوره به دست می‌دهد.
اگر چه خاطرات حاج محمدتقی جورابچی بر
خانواده و
تجارت متمرکز است؛ اما در برخی جاها در مورد جامعه هم حاوی اطلاعاتی است. او در خاطرات معمولا کوشیده است که از زندگی مردم مشاهدات منصفانه‌ای، به دست دهد و جایی هم برای پذیرش تفاوت‌ها باقی گذارد. در ملاحظه اوضاع بیشتر گزارش‌های اجتماعی نویسنده خاطرات درباره آشوب‌ها و تاثیر آن‌ها بر اجتماع است.
این خاطرات مشاهدات ارزشمندی نیز در زمینه ی زندگی شخصی و اجتماعی در تبریز، رشت و به طور کلی در شمال آذربایجان و
گیلان ارایه می‌کند؛ یعنی در منطقه ی عمده ی فعالیت‌های انقلابی در آن زمان. خاطرات جورابچی حاوی اطلاعاتی درباره ی بندرانزلی در شمال ایران،
باکو و سایر مناطق
قفقاز در روسیه، همچنین مسافرت آبی در
دریای خزر است و درباره ی عشق آباد،
قوچان و
مشهد نیز اطلاعاتی به دست می‌دهد. نویسنده خود همه ی این مناطق را طی این دوره دیده و یا در آن‌ها سکونت داشته است. این خاطرات شامل مشاهداتی است که نویسنده از استانبول و از مسیر قلمرو عثمانی، پورت سعید در مصر، مناسک
حج در
مکه ، زیارت
عتبات در بین النهریین در دوره ی انقلاب مشروطه داشته است.
این نسخه تاریخی در سال ۱۳۶۳ ش توسط دکتر منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان منتشر شد و اکنون با مقدمه دکتر علی قیصری منتشر شده است. در پیوست کتاب نیز شرح تحریر رونوشت، یک نامه و تصاویر دست نوشته‌ها و عکس‌ها آمده است. فهرست مطالب در ا بتدا و فهرست اعلام نیز در انتهای کتاب ذکر شده است.
نرم افزار تاریخ اسلامی ایران،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
