حکمت (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حِكْمَة (به کسر حاء و سکون کاف و فتح میم)، از
واژگان قرآن کریم، یک حالت نفسانی و صفت روحی است که شخص به وسیله آن می‌تواند
حق و واقعیّت را درک کند و مانع از
فساد شود و کار را متقن و محکم انجام دهد. این واژه بیست بار در
قرآن کریم آمده است.
حِكْمَة با مراجعه به اصل معنی کلمه می‌توان بدست آورد که حکمت یک حالت و خصیصه درک و تشخیص است که شخص به وسیله آن می‌تواند حق و واقعیّت را درک کند و مانع از فساد شود و کار را متقن و محکم انجام دهد، علی هذا حکمت حالت نفسانی و صفت روحی است نه شی‌ء خارجی بلکه شی‌ء محکم خارجی از نتائج حکمت است.
راغب گوید: حکمت رسیدن به حق به واسطه علم و عقل است.
در
مجمع البیان ذیل
آیه ۳۲ بقره گوید: حکمت آن است که تو را بر امر حق که باطلی در آن نیست واقف کند.
(وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ...) (و آنها را كتاب و حكمت بياموزد...)
(یَتْلُوا عَلَیْکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکِّیکُمْ وَ یُعَلِّمُکُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ...) (تا آيات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاكيزه سازد؛ و به شما، كتاب و حكمت بياموزد...)
(یُؤْتِی الْحِکْمَةَ مَنْ یَشاءُ وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ اُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً...) (دانش و حكمت را به هركس بخواهد و شايسته باشد مى‌دهد؛ و به هركس دانش داده شود، خير فراوانى داده شده است...)
این کلمه بیست بار در قرآن مجید تکرار شده و در بیشتر موارد توام با «کتاب» است و تعلیم و انزال آن از جانب خداوند و از جانب پیامبران نسبت به مردم است.
مراد از کتاب در آن موارد
احکام شریعت و کلمات
دین و مراد از حکمت همان محکم کاری و تشخیص است. در بعضی از آیات به تکالیف نیز حکمت گفته شده است چنانکه در
سوره اسراء بعد از شمردن عدّه‌ای از
واجبات و
محرّمات فرموده:
(ذلِکَ مِمَّا اَوْحی اِلَیْکَ رَبُّکَ مِنَ الْحِکْمَةِ...) ((اين احكام)، از حكمت‌هايى است كه پروردگارت به تو وحى فرستاده...)
شاید این اطلاق به جهت آن باشد که تکالیف سبب حکمت هستند. همچنین است آیه:
(وَاذْکُرْنَ ما یُتْلی فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیاتِ اللَّهِ وَ الْحِکْمَةِ...) (آنچه را در خانه‌هاى شما از آيات خداوند و حكمت و دانش خوانده مى‌شود يادآور شويد...)
و شاید در آیه:
(وَلَمَّا جاءَ عِیسی بِالْبَیِّناتِ قالَ قَدْ جِئْتُکُمْ بِالْحِکْمَةِ...) (و هنگامى كه
عیسی (علیه‌السّلام) با دلايل روشن به سراغ آنها (
بنی‌اسرائیل) آمد گفت: «من براى شما حكمت آورده‌ام...)
مراد تعلیمات و احکام عیسی باشد و در آیه:
(وَلَقَدْ آتَیْنا لُقْمانَ الْحِکْمَةَ اَنِ اشْکُرْ لِلَّهِ) (ما به
لقمان حكمت داديم؛ و به او گفتيم: شكر خدا را به جاى آور.)
به
شکر، حکمت گفته شده بنا بر آنکه «ان» تفسیریّه است. و شاید علّت، آن باشد که شکر از نتائج حکمت است.
این واژه بیست بار در قرآن کریم آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حکمة»، ج۲، ص۱۶۳-۱۶۴.
