خصم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَصْم (به فتح خاء و سکون صاد) از
واژگان قرآن کریم به معنای
دشمن است. از مشتقات آن در
قرآن مجید اِختِصام ( به کسر الف و سکون خاء) و
تَخَاصم (به فتح الف و خاء) است که هر دو به معنى
مُخَاصِمه می‌باشد.
خِصَام (به کسر خاء و فتح صاد) جمع خَصْم است و از برخی نقل شده كه آن مصدر به معنى مُخَاصِمه است.
خَصِم (به فتح خاء و کسر صاد) و
خَصُوم (به فتح خاء و ضم صاد) نیز به معنى مُخَاصِم و مُجَادِل است.
خَصْم به معنای دشمن است.
(وَ هَلْ أَتاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرابَ) «آيا خبر دشمنان را دانسته‌اى؟ آن گاه كه از
محراب بالا رفتند.»
«خصم» مصدر و صفت هر دو آمده و نيز در واحد و جمع به كار رفته است؛ چنان كه در
آیه فوق منظور از آن جمع است و همچنين است در آيه
(هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ) (اين دو گروه، دشمن يكديگرند كه درباره پروردگارشان به مخاصمه و
جدال پرداختند)
که مراد دو گروه
مومن و
کافر است.
اختصام و تخاصم هر دو به معنى مخاصمه است.
(لا تَخْتَصِمُوا لَدَيَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُمْ بِالْوَعِيدِ) (نزد من جدال و مخاصمه نكنيد؛ من پيش‌تر به شما هشدار داده‌ام و
اتمام حجّت كرده‌ام)
(إِنَّ ذلِكَ لَحَقٌ تَخاصُمُ أَهْلِ النَّارِ) (گفتگوهاى خصمانه
دوزخیان، يک واقعيت است.)
(يَخِصِّمُونَ) در آيه
(ما يَنْظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةً واحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَ هُمْ يَخِصِّمُونَ) (امّا جز اين انتظار نمى‌كشند كه يك
صیحه عظيم آسمانى آن‌ها را فرا گيرد، در حالى كه مشغول جدال در امور دنيا هستند.)
در اصل
(يَخْتَصِمُونَ) بود تاء به صاد بدل شده و در آن
ادغام گرديده است.
خصام در
(وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ) (در حالى كه آنان، سرسخت‌ترين دشمنانند)
به قول
زجّاج جمع خصم است و فعل (به فتح اوّل و سكون دوّم) اگر صفت باشد بر وزن فعال (به كسر اوّل) جمع بسته می‌شود مثل صعب و صعاب و از خليل نقل شده كه آن مصدر است به معنى مخاصمه.
ولى در آيه
(وَ هُوَ فِي الْخِصامِ غَيْرُ مُبِينٍ) (و به هنگام جدال قادر به تبيين مقصود خود نيست)
یقيناً مصدر و به معنى مخاصمه است.
خَصِم (بر وزن كتف) و خَصُوم (به فتح اوّل) به معنى مُخَاصِم و مُجَادِل است؛ مثل
(... بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ) «... بلكه آن‌ها مردمى مُخَاصَمَه‌گراند.»
•
قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خصم»، ج۲، ص۲۵۴.
