• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

خصم (مفردات‌قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




خَصْم (به فتح خاء و سکون صاد) از واژگان قرآن کریم به معنای دشمن است. از مشتقات آن در قرآن مجید اِختِصام ( به کسر الف و سکون خاء) و تَخَاصم (به فتح الف و خاء) است که هر دو به معنى مُخَاصِمه می‌باشد. خِصَام (به کسر خاء و فتح صاد) جمع خَصْم است و از برخی نقل شده كه آن مصدر به معنى مُخَاصِمه است. خَصِم (به فتح خاء و کسر صاد) و خَصُوم (به فتح خاء و ضم صاد) نیز به معنى مُخَاصِم و مُجَادِل است.



خَصْم به معنای دشمن است.


(وَ هَلْ أَتاكَ نَبَأُ الْخَصْمِ‌ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرابَ‌) «آيا خبر دشمنان را دانسته‌اى؟ آن گاه كه از محراب بالا رفتند.»
«خصم» مصدر و صفت هر دو آمده و نيز در واحد و جمع به كار رفته است؛ چنان كه در آیه فوق منظور از آن جمع است و همچنين است در آيه‌ (هذانِ‌ خَصْمانِ‌ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ‌) (اين دو گروه، دشمن يكديگرند كه درباره پروردگارشان به مخاصمه و جدال پرداختند) که مراد دو گروه مومن و کافر است.
اختصام و تخاصم هر دو به معنى مخاصمه است.
(لا تَخْتَصِمُوا لَدَيَّ وَ قَدْ قَدَّمْتُ إِلَيْكُمْ بِالْوَعِيدِ) (نزد من جدال و مخاصمه نكنيد؛ من پيش‌تر به شما هشدار داده‌ام و اتمام حجّت كرده‌ام)
(إِنَّ ذلِكَ لَحَقٌ‌ تَخاصُمُ‌ أَهْلِ النَّارِ) (گفتگوهاى خصمانه دوزخیان، يک واقعيت است.)
(يَخِصِّمُونَ) در آيه‌ (ما يَنْظُرُونَ إِلَّا صَيْحَةً واحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَ هُمْ‌ يَخِصِّمُونَ‌) (امّا جز اين انتظار نمى‌كشند كه يك صیحه عظيم آسمانى آن‌ها را فرا گيرد، در حالى كه مشغول جدال در امور دنيا هستند.) در اصل (يَخْتَصِمُونَ) بود تاء به صاد بدل شده و در آن ادغام گرديده است.
خصام در (وَ هُوَ أَلَدُّ الْخِصامِ‌) (در حالى كه آنان، سرسخت‌ترين دشمنانند) به قول زجّاج جمع خصم است و فعل (به فتح اوّل و سكون دوّم) اگر صفت باشد بر وزن فعال (به كسر اوّل) جمع بسته می‌شود مثل صعب و صعاب و از خليل نقل شده كه آن مصدر است به معنى مخاصمه. ولى در آيه‌ (وَ هُوَ فِي‌ الْخِصامِ‌ غَيْرُ مُبِينٍ‌) (و به هنگام جدال قادر به تبيين مقصود خود نيست) یقيناً مصدر و به معنى مخاصمه است.
خَصِم (بر وزن كتف) و خَصُوم (به فتح اوّل) به معنى مُخَاصِم و مُجَادِل است؛ مثل‌ (... بَلْ هُمْ قَوْمٌ‌ خَصِمُونَ‌) «... بلكه آن‌ها مردمى مُخَاصَمَه‌گراند.»


۱. قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، ج۲، ص۲۵۴.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات، دار القلم، ص۲۸۴-۲۸۵.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت حسینی، ج۶، ص۵۸.    
۴. ص/سوره۳۸، آیه۲۱.    
۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۱۹۱.    
۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۲۹۰.    
۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۵۱.    
۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۸۶-۸۷.    
۹. حج/سوره۲۲، آیه۱۹.    
۱۰. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۳۴.    
۱۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۳۶۰-۳۶۱.    
۱۲. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۴، ص۵۰۸-۵۰۹.    
۱۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۷، ص۱۳۹-۱۴۰.    
۱۴. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۱۶، ص۱۹۷.    
۱۵. شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۲، ص۶۲.    
۱۶. ق/سوره۵۰، آیه۲۸.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۵۱۹.    
۱۸. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۳۵۲.    
۱۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی،ج۱۸، ص۵۲۷.    
۲۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۲۴۴.    
۲۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۳، ص۲۶۸.    
۲۲. ص/سوره۳۸، آیه۶۴.    
۲۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۵۷.    
۲۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۲۲۰.    
۲۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۳۳۵.    
۲۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۳۷۶.    
۲۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۱، ص۱۲۸.    
۲۸. یس/سوره۳۶، آیه۴۹.    
۲۹. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۴۳.    
۳۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۷، ص۹۸.    
۳۱. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۷، ص۱۴۵.    
۳۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۸، ص۲۷۹.    
۳۳. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۰، ص۴۱۵.    
۳۴. بقره/سوره۲، آیه۲۰۴.    
۳۵. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۳۲.    
۳۶. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۲، ص۹۶.    
۳۷. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۲، ص۱۴۳.    
۳۸. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۵.    
۳۹. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۶۴.    
۴۰. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۲، ص۵۴.    
۴۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲، ص۲۶۴.    
۴۲. زخرف/سوره۴۳، آیه۱۸.    
۴۳. مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن‌، ص۴۹۰.    
۴۴. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۹۰.    
۴۵. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۳۴.    
۴۶. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۷۴.    
۴۷. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۱۹۹-۲۰۰.    
۴۸. زخرف/سوره۴۳، آیه۵۸.    
۴۹. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۱۱۴.    
۵۰. طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج۱۸، ص۱۷۱.    
۵۱. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ج۹، ص۹۰.    
۵۲. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی، ج۲۲، ص۲۵۱.    



قرشی بنایی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «خصم»، ج۲، ص۲۵۴.    






جعبه ابزار