ذرّ (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذَرّ (به فتح ذال و تشدید راء) از
واژگان قرآن کریم به معنای
مورچه ريز و اجزاء بسيار ريز
غبار كه در
شعاع آفتاب ديده می‌شوند، است و
عرب چيزهاى كوچک را به آن قياس مى‌كند. اين كلمه مجموعا شش بار در
قرآن مجید به كار رفته و در همه آنها مقرون به كلمه
مثقال است.
ذَرّ:
به معنای
مورچه‌های ريز و اجزاء بسيار ريز
غبار كه در
شعاع آفتاب ديده می‌شوند، است. مفرد آن ذره است.
مجمع البیان ذيل
آیه ۴۰ نساء (إِنَّ اللّهَ لاَ يَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ)(خداوند حتّى به اندازه سنگينى ذرّه‌اى ستم نمى كند...)
آن را
مورچه قرمز ريز كه به زحمت ديده می‌شود و كوچكترين مورچه‌هاست، گفته و اجزاء غبار را به قول نسبت می‌دهد؛
ولى
اقرب الموارد هر دو را نقل كرده است.
صحاح نيز معنى اولى آن را مورچه ريز آورده است،
همچنين است قول
قاموس.
در
نهج‌البلاغه خطبه ۱۷۶ در وصف بارى تعالى آمده:
«لَا يَعْزُبُ عَنْهُ قَطْرُ الْمَاءِ ... وَ لَا مَقِيلُ الذَّرِّ فى اللَّيْلَةِ الظَّلْمَاءِ» يعنى: «شماره قطرات
آب و محل استراحت مورچگان ريز در
شب تاريک بر او مخفى نمى‌ماند»
(شرح‌های خطبه:
) و در
خطبه ۱۶۳ آمده:
«سُبْحَانَ مَنْ أَدْمَجَ قَوَائِمَ الذَّرَّةِ وَ الْهَمَجَةِ» يعنى: «منزه است آنكه دست‌ها و پاهاى مورچه ريز و
مگس ريز را در جاى خود قرار داد».
(شرح‌های خطبه:
)
على هذا معنى ذرّه همان مورچه ريز است و عرب چيزهاى كوچک را به آن قياس مى‌كند.
(فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ • وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ) مثقال به معنى سنگينى است، يعنى: «هر كه به سنگينى مورچه ريز
خیر يا
شر انجام دهد آن را خواهد ديد».
اين كلمه مجموعا شش بار در
قرآن مجید به كار رفته و در همه آنها مقرون به كلمه
مثقال است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ذّر»، ج۳، ص۱۲.
