عبدالله بن عبد العزیز بن محمد بن ایوب بن عمرو بکری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عبدالله بن عبد العزیز بن محمد بن ایوب بن عمرو بکری نویسنده
کتاب المسالک و الممالک می باشد.
«ابوعبید بکری، عبدالله بن عبد العزیز بن محمد بن ایوب بن عمرو بکری»، بزرگ‌ترین جغرافی نگار
عرب اندلس و نیز
ادیب در سده ۵ ق، است که درباره تاریخ تولد او
اختلاف نظر بسیار وجود دارد. برخی، او را متولد ۴۰۱ ق، یا ۴۰۵ ق و برخی نیز ۴۳۲ ق، دانسته‌اند.
از جزئیات زندگی ابوعبید بکری، اطلاع کافی در دست نیست. نسبت او را به قبیله بکر بن وائل نوشته‌اند. پدرش، عز الدوله، عبد العزیز بکری، احتمالا پس از
پدر خود ابومصعب محمد، امیر منطقه کوچک «ولبه» و «شلطیش» در اندلس بود. پس از
سقوط خلافت مروانیان قرطبه (۴۰۳ ق)، امیرنشین بکریان در بخش جنوبی شبه جزیره ایبری؛ یعنی در کرانه
اقیانوس اطلس در
مغرب لبله تاسیس یافت. در ۴۴۳ ق، عز الدوله، بر
اثر فشار معتضد بن عباد از عبادیان اشبیلیه، ناگزیر امارت شلطیش و لبله را ترک گفت و به قرطبه رفت و از
حمایت ابوالولید محمد بن جهور از دودمان جهوریان برخوردار شد. ابوعبید ظاهرا در همان سال، همراه پدر به قرطبه رفته است. بعضی او را در این
سفر، دست کم سی ساله دانسته‌اند.
ابوعبید در قرطبه که تا مدتی یکی از مراکز فرهنگی به شمار می‌رفت، به تکمیل معلومات پرداخت و با نام همان شهر
شهرت یافت؛ چنان که او را قرطبی نیز نامیده‌اند، ولی بیشتر با عنوان اندلسی مشهور است. وی از شاگردان «ابن حیان، ابوالعباس، احمد بن عمر عذری»، «ابوبکر مصحفی» و نیز «ابوعمر بن عبد البر حافظ» بود که ابوعبید به دریافت
اجازه از او نایل شد.
ابوعبید، مدتی با سمت
وزیر دربار امیر المریه، به خدمت پرداخت و نیز چون در بارگاه معتمد بن عباد، امیر اشبیلیه، سمت مهمی یافته بود، با ادیبان معاصر، پیوند نزدیکی داشت. پس از استیلای مرابطون بر اندلس، ابوعبید دوباره به قرطبه رفت و به ادامه فعالیت ادبی پرداخت. در این
زمان، سلطان یوسف بن تاشقین بار دیگر قرطبه را مرکز اندلس قرار داده بود. ابوعبید به هنگام
اقامت در همین شهر درگذشت. در اغلب مآخذ،
سال درگذشت او را ۴۸۷ ق، نوشته‌اند، اما ضبی که او را با
لقب ذو الوزارتین نامیده، تاریخ مرگش را ۴۹۶ ق، نوشته است.
چنین به نظر می‌رسد که فعالیت‌های علمی ابوعبید، در قرطبه صورت گرفته است. با اینکه بعضی را
عقیده بر آن است که وی هرگز به
مشرق و حتی آفریقای شمالی و یا
سرزمین دیگری
سفر نکرده، ولی او مشخصات آفریقای شمالی را با عنوان «المغرب فی ذکر بلاد افریقیة و المغرب» آورده است. از
مطالعه این
کتاب می‌توان به
حدود آگاهی‌های وسیع وی در باره سرزمین‌های مزبور پی برد.
ابوعبید، دارای تالیفات متعددی در رشته‌های مختلف علوم بوده است. از نوشته‌های او در زمینه
دین،
شعر و ادب، گیاه شناسی و
جغرافیا می‌توان دریافت که دانشمندی جامع الاطراف بوده است. او به ویژه در شعر و ادب، به عنوان فردی آگاه شناخته شده است؛ چنان که «امالی» ابوعلی اسماعیل بن قاسم قالی، ادیب عرب
اسپانیا را شرح کرده و در باره آن نظرهایی ابراز داشته است.
ابن بشکوال، ابوعبید را ادیب و آگاه به معانی اشعار و
علم انساب و اخبار نامیده و در زمینه دین کتابی را در باب نشانه‌های
نبوت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به ابوعبید نسبت داده، ولی نام آن را ننوشته است. ابوعبید، مردی بود دوستدار کتاب تا آنجا که روی
جلد کتاب‌های خود را برای محفوظ ماندن، با روکشی از
پارچه می‌پوشانید. گفته‌اند که وی در باده گساری، به افراط می‌گراییده است.
۱. الاحصاء لطبقات الشعرا که شبیه المؤتلف و المتخلف من اسماء الشعراء، آمدی است و تاکنون به
دست نیامده است؛
۲. اشتقاق الاسماء؛
۳. کتابی درباره نشانه‌های نبوت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم؛
۴. التدریب و التهذیب فی ضروب احوال الحروب؛
۵. التنبیه علی اوهام ابی علی فی امالیه؛
۶. شفاء علیل العربیة؛
۷. صلة المفصول فی شرح ابیات الغریب المصنف؛
۸. فصل المقال فی شرح کتاب الامثال؛
۹. سمط اللآلی؛
۱۰. المسالک و الممالک؛
۱۱. معجم ما استعجم؛
۱۲. کتاب النبات.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
