مبدأ حرکت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مبدا به معنای محل شروع و در اصطلاح فلسفی نقطه‌ای است که حرکت از آن شروع می‌شود و
حرکت عبارتست از خروج تدریجی شی ء از قوه به فعل.
در
حرکات جوهری که حرکت در
ذات شی ء روی می‌دهد، آغاز حرکت، قوه‌ای است به نام ماده اولی و
هیولی که حقیقتا هیچ فعلیتی ندارد و تنها فعلیت آن این است که قوه‌ای است بدون فعلیت.
در حرکاتی که در مقولات عرضی (مثل
کم و
کیف و...) روی می‌دهد، مبدا حرکت، قوه‌ای است
که اگر چه به حسب
حقیقت فعلیت دارد (چون در این امور، حرکت از ماده آغاز می‌شود و این ماده هم همیشه مقارن با فعلیت است) اما چون حرکت، چیزی نیست جز خروج تدریجی از قوه به فعل، و فعلیت هم هیچ مدخلیتی در حقیقت حرکت ندارد؛ لذا
عقل ، مبدا را در اینگونه موارد، قوه بدون فعلیت لحاظ می‌کند.
البته به نظر می‌رسد که مبدا داشتن قوه، برای حرکت، خالی از مسامحه نیست چون عنوان مبدا از اطراف (در طرف شروع) حرکت انتزاع می‌گردد و رابطه آن با حرکت مانند رابطه نقطه
نسبت به خط است. پس حیثیت مبدا، حیثیتی عدمی است در حالی که قوه را نمی‌توان رابطه آن با حرکت امری عدمی به حساب آورد پس نمی‌تواند مبدا قرار بگیرد.
مبحث مبدا حرکت، هیچ گاه در طول
تاریخ فلسفه ، به صورت یک بحث مستقل فلسفی مطرح نبوده است و همیشه به صورت امری تابع بحث حرکت طرح می‌شده است. البته گاهی هم در ضمن این بحث که آیا حرکت نیازی به وجود مبدا مشخص دارد یا نه تبیین می‌شده و اگر چه در کتب فلسفی
علامه طباطبائی و شاگردان ایشان، این بحث به صورت مستقل، تبیین و مطرح شده است.
در مورد لزوم مبدا برای حرکت، دو نظر میان فلاسفه وجود دارد. مشهور فلاسفه از
قدیم معتقد بودند که مبدا از لوازم حرکت است و ذاتا، حرکت مقتضی وجود مبدا است. البته مبدا، امری است که از جنس حرکت و داخل در متن حرکت نیست؛ چون هر جزئی از حرکت، دارای امتداد است و قابلیت انقسام دارد و هر چقدر کوچک فرض شود قابل
تجزیه است و اگر مبدا حرکت بخواهد از جنس حرکت باشد لازمه اش این است که ابتدای حرکت هم به اجزایی تقسیم شود و برای آن اجزاء هم مبدا و نهایتی باید تصور کرد و همینطور در مبدا آن اجزا این تقسیم تا بی نهایت ادامه می‌یابد و تسلسل روی می‌دهد و حرکت از هیچ نقطه‌ای شروع نمی‌شود.
در مقابل، عده‌ای معتقدند که حرکت، ذاتا مقتضی مبدا نیست و فرض حرکتی بدون آغاز و مبدا نامعقول نیست. چنانکه فلاسفه معتقد بوده‌اند که حرکت افلاک ازلی و بی آغاز است
و یا مثل حرکت
اهل بهشت که آغاز و پایان ندارد.
به نظر این دسته از
علما ، مبدا، ویژه حرکات محدود است و لازمه محدودیت این حرکات است نه لازمه حرکت بودن آنها، چنانکه هر امتداد محدودی دارای مبدا است و مبدا حرکت به جهت تعیین جهت و سمت و سوی حرکت است که از کدام طرف شروع می‌شود.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مبدأ حرکت».
