مقالات دارابی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
هَوی، به معنای تمایل نفس به شهوات است که به دلیل پیامد آن در سقوط
انسان از اوج انسانیت به ورطه
گناه و
عذاب، به این نام خوانده میشود.
از عنوان یاد شده به مناسبت در بابهای
اجتهاد و
تقلید،
جهاد،
امر به معروف و نهی از منکر،
قضا و
شهادات سخن گفتهاند.
هوی در اصل مصدر «هَوِیَ» به معنای دوست داشتن و میل پیدا کردن است؛ خواه محمود و پسندیده باشد یا مذموم و ناپسند؛ سپس کاربرد آن در میل ناپسند غلبه یافته است؛ از اینرو، در مقام نکوهش گفته میشود: فلانی پیرو
هوای نفس خویش است. مقصود از هوای نفس،
شهوت و میل او به لذتهای نفسانی و ارتکاب
گناه است و علت نامگذاری میل نفس به هوی آن است که هوی به معنای سقوط از بلندی نیز میآید و پیروی از هوای نفس، سبب آلودگی و سقوط انسان به ورطه حیوانیت و ابتلا به
عذاب جهنم است.
هاویه از نامهای
جهنم، از ریشه هوی گرفته شده و در
قرآن کریم آمده است.
در
آیات و
روایات، کاربرد غالب هوی، میل و خواهش مذموم نفسانی است. به عنوان نمونه، قرآن کریم در توصیف
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) میفرماید: «وَما یَنطِقُ عَنِ الهَویٰ اِن هُوَ اِلّا وَحیٌ یُوحیٰ»؛
«و از روی هوا و هوس سخن نمیگوید. گفتار او چیزی جز
وحی که به او نازل میشود، نیست.»
قرآن کریم در مقام بیان ویژگیهای بهشتیان، دو ویژگی را یادآور میشود: «وَ اَمّا مَن خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَی النَّفسَ عَنِ الهَویٰ فَاِنَّ الجَنَّةَ هِیَ المَاویٰ»؛
«و اما کسی که از مقام و منزلت پروردگارش ترسیده و نفس را از هوا و هوس باز داشته، پس بی تردید، جایگاهش
بهشت است».
بازداشتن نفس از هوی بدینمعنا است که انسان مؤمن پیوسته نفس خود را از پیروی خواستههایش و نافرمانی بر حذر میدارد و آثار سوء آن را به نفسش گوشزد میکند.
امیرمؤمنان (علیهالسّلام) در بیانی هشدار گونه میفرماید: «اِنَّ اَخوَفَ ما اَخافُ عَلَیکُم خُلَّتانِ: اِتِّباعُ الهَویٰ وَ طُولُ الاَمَلِ...»
«خطرناکترین چیزی که بر شما بیم دارم دو خصلت است: پیروی از هوا و هوس و آرزوی طولانی...»
پیروی از هوا و خواستههای نفس به ترک واجبات یا ارتکاب
گناهان،
حرام است.
از
امام صادق (علیهالسّلام) نقل شده که فرمودند: «از هواهایتان حذر کنید، آن سان که از دشمنانتان حذر میکنید؛ چه اینکه برای مردان چیزی دشمنتر از پیروی از هواها و درویدههای زبانهاشان وجود ندارد».
پیروی از هوای نفس به ترک واجب یا ارتکاب حرام موجب خروج انسان از
عدالت (← عدالت) میشود.
بنابراین، در مناسب مشروط به عدالت، همچون
قضاوت، مرجعیت تقلید و
امامت جماعت، پیروی از هوای نفس موجب سلب صلاحیت فرد برای تصدی آن مناصب میشود؛ چنانکه اشخاصی که ایشان بایدشان مشروط به عادل بودن ایشان میباشد، همچون
شاهد، گفتههاشان پذیرفته نخواهد بود.
• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهمالسلام)، ج۹، ص۵۶۶.
